Haşhaş Bitkisinin Tarihi ve Kullanım Alanları Hakkında Neler Söyleyebiliriz?

Milattan önce 5000 yıllarına kadar uzanan eski bir tarihi vardır. Yine Milattan Önce 7. yüzyılda afyon sakızının tıbbi ilaç olarak kullanıldığı biliniyor ve ilacın adına ‘’izzu’’ denilmektedir.

Haşhaş kapsüllerinden elde edilen afyon sakızı tıpta ilaç olarak kullanımının yanında keyif verici maddelerin yapımında da kullanılır. Haşhaş, yağ kalitesi açısından iyi bir bitki, tek dezavantajı narkotik bitki olması… Haşhaşın tohumunda %45-55 oranında yağ bulunması nedeniyle tohumundan katı ve sıvı yağ elde ediliyor fakat artık yağ bitkisi olarak tercih edilmiyor. Haşhaş aynı zamanda çeşni olarak ekmek ve çöreklerde, ikinci pres yağları sabun ve boya gibi ürünlerin yapımında kullanılır.

Süt hayvanları besiciliğinde ise haşhaşın sap, yaprak ve küspeleri kullanılıyor.

Haşhaş Bitkisinin Türkiyedeki Durumu Nasıldır? Haşhaş Ekimi Serbest mi?

Dünya’da haşhaş ekimi yapılan alanların yarısının ülkemizde olduğunu söyleyebiliriz fakat haşhaş, içerdiği alkaloid nedeni ile kenevir bitkisi gibi yasaklı bitkiler arasında olduğu için ülkemizde ekimi devlet iznine bağlıdır. Devlet, Toprak Mahsülleri Ofisi aracılığı ile ürünleri alıyor.  Bizdeki haşhaş çeşitlerinin morfin oranı %0.2-0.5 arasındadır.

Haşhaş Nasıl Bir Bitkidir? Haşhaşta Afyon Nedir?

Tek yıllık bir bitkidir. Vejetasyon (yetişme) süresi 120-150 gün arasında değişen haşhaş bitkisi, yazlık ve kışlık olarak yetiştirilebilen bir bitkidir. Ekim ayından Nisan ayına kadar ekimi yapılabilir, bir sakıncası yok fakat 2017’den itibaren tüm üretimler kışlık hale getirildi. Kazık köklü bir bitkidir, yan köklerinin gelişimi zayıftır. Bu nedenle rüzgâr gibi dış etkenlerden kolayca etkilenebilir. Yatma olayının gözlemlenmemesi için ikinci çapa boğaz doldurma şeklinde yapılır.

Yapraklarının şekilleri, yerlerine göre değişiklik gösterir. Genişliği en az olan yapraklar dip yapraklardır.

Ana sapta ve her dalın ucunda bir adet çiçek bulunur. Çiçeğin dış kısmında iki adet çanak yaprağı dediğimiz yaprak bulunur ve onun da içinde 4 adet katlanmış vaziyette çeşitli renklerde taç yaprakları olur. Taç yapraklarının rengi, tohum rengi ile ilgilidir.

Haşhaşın meyvesine genelde kapsül denir (Koza, kapçık ve kelle de denilebiliyor). Bir bitkide çeşide de bağlı olarak 1-4 arasında kapsül oluşur. Açık kapsüllü haşhaş tipleri de vardır, istenmeyen bir özelliktir. Tohumlarında hiçbir alkoloid madde bulunmaz ve tohumları çok küçüktür. Beyaz, sarı, kahverengi, gri, pembe ve yeşil tohum rengi çeşitleri vardır. En yüksek yağ oranı beyaz tohumdadır fakat Türkiye’de sarı renk bulunur.

Afyon ise haşhaşın kapsülünden elde ettiğimiz maddedir. Afyon bileşiminde 27 adet alkoloid madde bulunur. Kapsüllerde süt kanalları dediğimiz kanallar bulunur ve içindeki etkili madde, süt kanallarının çeşitli yönlerde çizilmesi ile çıkartılır.

Haşhaş Nerelerde Ekilir? Haşhaşın Yetiştirileceği İklim ve Topraklar Nasıl Olmalıdır?

Türkiye’de Afyon, Manisa, Denizli, Uşak, Konya ve Isparta illerinde yetiştiriciliği yapılıyor. Afyon’un Bolvadin ilçesinde ise afyon hammaddesini işleyecek fabrika vardır.

Aşırı sıcak ve nemli bölgeleri sevmeyen bir bitkidir. 4-5 yapraklı olduğu dönemlerde düşük sıcaklıklardan etkilenmediği için kışlık olarak yetiştirilmesi uygun bitkilerdendir.

Yağış ve sulama, kapsül ve tohum verimini arttırıcı etkiye sahiptir. Afyon verimini arttıran faktör ise sıcaklıktır. Aşırı rüzgârda kapsüller birbirine çarpar ve içindeki afyonun zarar görmesine sebep olur, aynı zamanda kapsülleri çabuk kurutur.  Kapsül oluşumundan sonra sert esen rüzgârlar, haşhaşta yatma problemine neden olur.

Nadas yapılan tarım alanları haşhaş için uygundur. Çok ağır, nemli toprakları sevmez.

Haşhaş tohumlarının içindeki yabancı madde ve başka tohum bulunmamalıdır, tohumun çimlenme kabiliyeti çok çok yüksek olmalıdır. Tohumlar kendilerine ait özel renk ve kokusunu yitirmemiş olmalıdır. Tohumları sertifikalı tohumluk şeklinde temin etmek en doğru karardır.

Haşhaş Ekiminde Tarlayı Nasıl Hazırlamalıyız?

Tohum ne kadar küçükse toprakta o denli hassas işleme yapmalıyız. Mümkün olduğunca düzgün hazırlanmalıdır. Toprak un gibi iyice ufalanmış olmalıdır, ağır bünyeli toprakta bunu yakalayamayız.

Haşhaş tarımını, kışlık ekime göre bahsedeceğiz.

Erken sonbaharda tarlaya girilir, anız sürülerek tırmık ile birkaç kez geçilir. Dekara yaklaşık 1-2 ton yanmış çiftlik gübresi karıştırılabilir. Haşhaşta yabancı ot problemleri büyük bir sorun teşkil ediyor, bu nedenle çiftlik gübresi uygulamasından kaçınıyorlar.

Haşhaş Ekimi Nasıl Yapılır? Ekimde Nelere Dikkat Etmeliyiz?

Rakım yüksek ise kışlık ekimi öne almakta fayda var. Kışa rozet halinde giren bitkilerden alınan sonuç iyidir.

Haşhaş ekimi genelde mibzerle yapılıyor. Tohumlarının küçük olmasından dolayı ekim derinliği çok önemlidir. İdeal ekim derinliği 1-1,5 cm civarında olmalıdır. Sıra arası mesafe kıraç koşullarda 30 cm iken yağışlı koşullarda 60’a kadar çıkar. Sıra üzeri mesafesi ise kıraç koşullarda 10-20 cm iken yağışlı koşullarda 30 cm’ye kadar çıkabilir. Dekara yaklaşık 1 kg tohum atılır.

Haşhaş Neden Hardal ile Ekiliyor?

Haşhaşın çıkışı oldukça zayıftır. Toprağı yırtamayabilir. Bazı üreticiler çıkışı kolaylaştırmak için haşhaş tohumuna bir miktar hardal tohumu karıştırırlar. Hardal ise baharda ilk olgunlaşan bitkidir, haşhaştan önce çimlenir. Hardalın yararak açtığı yerlerin de yardımıyla haşhaşın çıkışı kolaylaşır. Bu nedenle haşhaş ile hardal birlikte ekilebilir. Seyreltme döneminde hardal sökülerek tarladan uzaklaştırılır.

Haşhaş Bitkisinde Çapalama, Seyreltme ve Sulama İşlemleri Ne Zaman Yapılır?

Haşhaş bitkilerinde ekimden sonraki ilk ay, gelişmesi çok zayıf olduğu için yabancı otlarla mücadele edilmesi adına çapalama yapılmalıdır.

2-4 yapraklı olduğu dönemde (20.gün) elle seyreltme işlemi yapılır hatta seyreltmeyle birlikte yabancı ot mücadelesi için çapalama da yapılır.

Çok kurak geçen dönemlerde 2-3 defa sulama yapılır.

Haşhaş Bitkisinde Gübreleme Nasıl Yapılır?

Çevre ve toprak yapısına göre değişmekle birlikte saf olarak 3-7 kg azot, 5-8 kg fosfor verilmelidir. Üst gübreleme de yapılabilir. Verim olarak ülke ortalaması 60 kg tohum ve 60 kg kapsüldür. Dekardan 150 kg tohum ve 350 kg sap alındığında yaklaşık 10-11 kg azot, 5 kg fosfor ve 9 kg potasyuma ihtiyacı olduğu tespit edilmiştir. Ahır gübresinden ise bahsettiğim gibi dekara 2 ton civarı tavsiye ediliyor.

Haşhaşta Hasat Nasıl Yapılır?

Hasat afyon ve tohum hasadı olarak ikiye ayrılıyor. Afyon hasadı, kapsül çizimi ülkemizde yasaktır. Tohum hasadı ise genelde kapsülün koparılması ile yapılıyor. Kapsüller toplanarak uygun yerde bekletilir, kuruması sağlanır.

Haşhaşın Piyasası Nasıldır?

Ortalama bir rakam verecek olursak dekardan 100 kg tohum, 50 kg kapsül alınır. 2020 yılı için, tohumun kg fiyatı 23-25  TL, kapsülün kg fiyatı ise 5 TL idi. Kapsülü sadece Toprak Mahsülleri Ofisi alıyor.

Haşhaşın Ekimi, Kontrolü, Toplanması, Değerlendirilmesi, İmhası, Satın Alınması, Satılması, İhracı ve İthali Hakkında Yönetmelik'e ve Başvuru Belgelerine buraya tıklayarak ulaşabilirsiniz.

Tüm üreticilerimize bereketli günler diliyorum.