Kanatlılarda Marek Hastalığı Nedir?

Kanatlılarda Marek Hastalığının Sebebi Nedir?

Marek hastalığının etkeni herpesvirüslardan onkojenik (kanser yapabilen) özelliği olan marek hastalığı virüsüdür (marek disease virus –MRD). Bu virüsün 3 farklı serotipi bulunmaktadır; yani daha basit bir ifadeyle marek virüsü 3 çeşittir. Bunlar;

Serotip 1 : Tavuklar için onkojenik ve öldürücüdür.

Serotip 2: Tavuklarda hastalık oluşturmaz.

Serotip 3: Tavuklarda hastalık oluşturmaz.

Bizim mücadele ettiğimiz serotip 1’dir. Diğer çeşitleri ise aşılarda kullanmaktayız. Virüsün hastalığa sebep olan 1. çeşidi geçmişten günümüze doğru hastalık tablosunu ve şiddetini artırmıştır. Bu durum hastalığın ciddiyetini bize net bir şekilde göstermektedir. Ayrıca marek hastalığına karşı duyarlılık tavukların genetik yapılarına göre değişmektedir. Bu sebepten dolayı marek hastalığına karşı dirençli ırklar yetiştirmek hastalıktan korunmada önemli avantaj sağlar.

Kanatlılarda Marek Hastalığı Nasıl Bulaşır ?

Marek virüsünün tavuğa bulaşması aerosol yolla olmaktadır; yani ortamın havasına dağılmış ve hava içerisinde asılı kalan virüslerin tavuklar tarafından solunmasıyla virüs vücuda alınır. Tavuk tüylerinde (tüy folikül hücrelerinde) bulunan ve canlılığını burada 1 yıla kadar koruyabilen bu virüsler tüm kümesi enfekte edebilir. Bu yüzden dezenfekte edilen kümeste kalan bir tüy kümese yeni gelen tüm civcivleri enfekte etmeye yetebilir. Ayrıca marek vertikal yolla yani damızlıktan civcive bulaşmamaktadır. Bu bize temiz kümeste temiz damızlık yetiştirme olanağı sağlar. Yeter ki biyogüvenlik ve aşıya dikkat edelim. Marek virüsünün kümese bulaşma sebebi ise çevresel faktörlerle olmaktadır. Kümese giren kişiler, böcekler, kemiriciler ,çevredeki kuşlar ve enfekte ekipmanlar virüsü taşıma olasılığı olduğu için kümese bulaştırabilir. Ayrıca rüzgar ve enfekte kalıntılarla virüsün başka kümeslere bulaşmasıda mümkündür. Tüm bu bulaş faktörleriyle marek virüsü işletmelerin korkulu rüyası olmuştur.

Marek Hastalığına Yakalanan Kanatlılarda Klinik Bulgular Nelerdir?

Marek hastalığında klinik bulgular bulaşma olduktan 3-4 hafta sonra belirtiler görülmeye başlar ve bu süre daha uzun ya da daha kısa olabilmektedir. Marek her yaştaki tavukta görülsede en sık olarak 12-30 haftalık tavuklarda görülmektedir. Marekte klinik bulgular ise;

• En belirgin klinik bulgusu bacak sinirlerindeki hasara bağlı hayvanın bir bacağını ileriye diğer bacağını ise geriye uzatık vaziyette oturmasıdır(görseldeki gibi ),
• Boyun felci ya da hayvanın boynunu ileri uzatması,
• Kanat düşmesi (yani virus hangi siniri etkilediyse o bölgede felç gözlenir ve hayvan o bölgeyi kullanamaz),
• Gözleri etkilediği durumlarda göz rengi (iris) giderek kaybolur ve gri bir hal alır,
• Göz bebekleri dağılır ve en sonunda iğne başı kadar kalır bu aşamada tavuk kör olmuştur,
• İbik ve sakallarda solgunluk,
• Şiddetli depresyon,
• Hızlı halsizleşme ile tavukların yem ve su tüketemez hale gelmesi,
• Kilo kaybı,
• Yumurta veriminde azalma,
• İshal(spesifik değildir).

Kanatlılarda Marek Hastalığından Ölen Hayvanların Otopsi Bulguları Nelerdir?

• İç organlarda tümörler( bu tümörler genellikle yumurtalık, dalak, karaciğer, böbrek, testis, bağırsak, bezsel mide, kaslar, deri, bursa fabricius ve kalpte karşımıza çıkar),
• Bacak sinirinde belirgin şekilde kalınlaşma (Sinir normal renginde değil açık sarı renktedir),
• Derinin etkilendiği durumlarda tüy foliküllerinde tümöral oluşumlar vardır,
• Göze ait bulgular ise gözün renkli kısmı olan irisin grileşmesi ve göz bebeğinin toplu iğne başı kadar küçülmesidir,
• Kaslarda gri ve beyaz renkli lezyonlar,
• Bursa fabrisiusta küçülme (tavukların bağışıklığını düşüren ana sebeplerden biridir).

Kanatlılarda Marek Hastalığı Nasıl Teşhis Edilir ?

Klinik ve otopsi bulguları ile teşhis edilebilir; fakat bursal fabrisiustaki değişimler, tümoral oluşumlar, yaş ve diğer bulgular bazı hastalıklarla (lenfoid leukozis, gumboro, aspergillus, kolibasillozis, epidemik tremor, vitamin ve mineral noksanlığı ve tüberkülozis) karışma ihtimali olduğu için kesin teşhis için laboratuvar testleri gereklidir. Bunun içinde yeterli sayıda hasta ve yeni ölmüş tavuk gönderilmelidir.

Kanatlılarda Marek Hastalığının Tedavisi Var Mıdır ?

Marek hastalığının etkeni bir virüs olduğu için kesin bir tedavisi yoktur. Tedavi protokolü için veteriner hekime başvurulmalıdır. Onkojenik ve viral bir hastalıkta yapılacak bilinçsiz tedavi gereksiz masraf ve zaman kaybı olacaktır. Ayrıca hafif forma yakalanmış olan tavukların kendiliğinden iyileştiğini de gözlenmştir; fakat bu ihmal edilmemelidir. Çünkü her zaman hafif form olmayacağı gibi her tavukta hafif atlatamayabilmektedir. Tedavi dışında yapılabilecekler ise; ileri derece de hasta tavukların doğru şekilde itlaf edilmesi hastalık çıkan kümeslerin boşaltılıp çok iyi dezenfekte edilmesi gerekir. Bu en kritik ve önemli noktadır. Dezenfeksiyon mükemmel olmazsa o kümese aşılı civciv bile koysanız hasta olma olasılığı vardır; çünkü aşı koruması civcivlerde 16-21 gün sonra başlar ve virüs ortamda bir yıla kadar canlı kalabilir.

Kanatlıları Marek Hastalığından Nasıl Korumalıyız ?

İlk yapılması gereken boş kümesin tamamen dezenfekte edilmesidir. Aşılanmamış hiçbir civciv kümese alınmamalıdır. Aşı % 100 koruması da hastalığın hafif atlatılmasını sağlar ve ölümleri azaltır. Yani ekonomik zararı en aza indirir diyebiliriz. Aşı konusuna ayrı bir başlık altında değineceğiz. Başarılı bir koruma için;

• Enfeksiyöz bursal hastalığı,
• Tavuk enfeksiyöz anemi virus enfeksiyonu,
• Retikuloendotheliasis,

sürüden uzak tutulmalıdır. Farklı yaşlardaki hayvanların bir arada bakılması işletme için marek açısından büyük tehdittir. Yaşlı tavukta bulunan bir marek etkeni genç hayvanlara kolayca bulaşabilir ve maddi zararın boyutu dahada büyük olacaktır.

Çevresel faktörler (çiftliğe girip çıkan insanlar, çalışanlar, fare, tüy, rüzgar, iyi temizlenmemiş kümes ) virüsün bulaşmasında etkilidir ve virüsün çok hızı bulaştığını düşünürsek bu faktörlere karşı gerekli tedbirler alınmalıdır. Marekten korunmada bir ve en önemli dikkat etmemiz gereken konu biyogüvenlik kurallarıdır. Bir kanatlı yetiştiricisi unutmamalıdır ki kanatlı yetiştiriciliğinin olmazsa olmazları biyogüvenlik kuralları ve aşıdır.

Kanatlılarda Marek Hastalığından Korunmak İçin Yapılması Gereken Biyogüvenlik Kuralları Nelerdir?

• Kümese yabancı kişi yaklaştırılmamalıdır.
• Sadece çalışanlar içeri alınmalıdır.
• Kümes içinde ve dışında giyilen çizme, kıyafet gibi şeyler girişte ve çıkışta değiştirilmelidir.
• Kümese giren bakıcılar belli olmalıdır ve onun dışında girişler en aza indirilmelidir.
• Yetiştirme dönemleri arasında kümes iyi dezenfekte edilmeli ve bir tüy dahi kalmamalıdır.
• Kümes ekipanlarının yıkaması dezenfektanlarla yapılmalıdır.
• Fare , haşere gibi kümese virüs taşıyacak hayvanlarla mücadele yapılmalıdır.

Kanatlılarda Marek Hastalığı İçin Aşılama Nasıl Yapılmalıdır?

Marek hastalığında en iyi koruma ve yardımcımız aşıdır. Marek aşıları civcivlere 2 yöntemle yapılabilmektedir.

1. Yöntem de kuluçkahanede 18. gündeki embriyolu yumurtalara inokulasyonla aşılama yapılmasıdır.

2. Yöntem de ise civcivler yumurtadan çıktıklarında 0. günde deri altı aşılamadır.

Bahsettiğimiz bu iki yöntemde aynı korumayı sağlar; fakat embriyoya yapılan aşı yani ilk yöntem daha pratiktir. Onun için de otomatik aşı makinesi gerekmektedir. Bu yüzden aşının yöntemine işletme kendi durumuna göre karar verebilir. Aşılamada hangi yöntemle olursa olsun aşı yapılan bölgenin çok temiz olması gerekir ve civcivler aşılama bitip aşı koruması başlayana kadar marek virusuyla karşılaşmamalıdır. Aşıların asla geciktirilmemesi gerekir, her geçen gün hastalık riskini artırmak demektir. Aşı konusunda değineceğimiz son husus işletmeye satın alınarak gelen civcivlere marek aşısı yapıldığını gösteren aşı etiketi bulunduran Veteriner Hekim imzalı belge mutlaka istenmelidir.

Kanatlılarda Görülen Marek Hastalığı İnsanlara Bulaşır mı?

Tavuklardan insanlara bulaşan hastalıklar ( kuş gribi, kanatlı çiçeği, kanatlı tüberkülozu, tavuk mantarı…) vardır; fakat marek hastalığı bu grupta yer almaz. Yani marek hastalığı insanlara bulaşması söz konusu değildir.

Kaynak
scholar.google.com
acikders.ankara.edu.tr
dergipark.org.tr
Kanatlı Hayvanların Enfeksiyon Hastalıkları ( Prof. Dr. K. Tayfun Carlı)