İklim değişikliği ve yoğun tarım nedeniyle verimli topraklar hızla yok olmaktadır, tıpkı dünyanın daha fazla insanı beslemesi gerektiği gibi. 

Bitkilerin büyümesine izin veren üst katman olan tarım toprağı, iklim değişikliği ve yoğun tarım nedeniyle zaten hızla yok oluyor. Birleşmiş Milletler 'in Gıda ve Tarım Örgütü'ne  (FAO) göre sadece 3 cm üst toprak üretmek 1000 yıl sürüyor.

Topraksız Tarım Nedir Peki?

Bir bitki düşünün; yaşamak için nelere ihtiyaç duyar?

• Su,
• Mineraller,
• Kökleriyle tutunabileceği bir yüzey,

Temelde bu üç şeyi karşıladığımızda geriye bitkinin yetişmesi için bir sistem hazırlamak gerekiyor. İşte hazırlanan bu sisteme Topraksız Tarım denilmektedir. Aslında bitki büyümek için toprağa değil besinlere ihtiyaç duyar. Bu prensibe dayanarak, yüksek teknolojinin kullanılmasıyla topraksız yetiştirme mümkün hale gelmiştir. 

Topraksız Tarımın Avantajları Nelerdir?

• Klasik tarıma göre 4-5 kat daha fazla verim sağlanır,
• Toprak hazırlığı, nadasa bırakma, toprak yorgunluğu yoktur,
• Su ve besin maddesi kullanımında aşırı azalma olur çünkü klasik tarımda verilen su ve besin maddelerinin sadece bir kısmı bitki köklerine ulaşır ve geri kalan kısmı boşa gider,
• Olumsuz yetiştirme koşullarının olduğu arazilerde (taşlı araziler gibi) sistem kurup yetisiltiricilik avantajı sağlar, 
• İşçilikten, birim alandan yüksek oranda tasarruf sağlanır,
• Toprak kökenli hastalıklar ve benzeri sorunlar çok az görünür yada hiç görünmez,
• Toprak verimliliğine bağımlılık olmadığı için bu tür yetiştirmede  yer seçimi olarak heryerde yapılabilir. Teslimatta ürün tazeliğini arttırmış oluruz. 

Topraksız Tarımın Dezavantajları Nelerdir?

• İlk yatırım maliyetleri yüksektir,
• Daha fazla teknik bilgi gerektirir,
• Sürekli elektrik olması gerekli,
• Bitki besleme ve sulamada çok dikkat ve özen isteyen bir üretim modeli olması,
• Herhangi bir hastalık bulaşması halinde hızlı bir şekilde yayılım göstermesi gibi

Neden Topraksız Tarım Yapmalıyız?

Topraksız tarımın tercih edilme sebepleri; toprak kaybı, toprak yorgunluğu, yabancı ot sorunu yaşanmaması ve su, gübre, ilaç gibi masrafların en ideal şekilde kullanılması gibi sebepler topraksız tarımı cazip kılmaktadır.

Seracılıkta ilerlemiş Hollanda, Belçika, İngiltere, Almanya, Japonya ve İtalya gibi ülkelerde bu teknik gittikçe yaygınlaşarak, topraklı yetiştiriciliğin yerini topraksız yetiştiricilik almıştır. 

Topraksız Yetiştiricilikte Sistem Nasıl Çalışır?

Topraksız yetiştiricilik sistemleri, açık ve kapalı sistem olarak iki şekilde yapılır. Açık sistemde, bitkiye verilen besin maddeleri tekrar kullanılmaz, dışarı atılır. Kapalı sistemde ise bu besin maddeleri bir havuzda toplanıp yeniden sisteme sokularak kullanılmaktadır. 

Ülkemizde genellikle açık sistemler kullanılmaktadır. Hollanda gibi ülkelerde kapalı sistemler tercih edilmektedir. Ayrıca topraksız tarım işleyişinde, bitkilerin beslenme ortamları farklı şekillerde yapılabilmektedir. Bunlardan biraz detaylı bilgi verelim.

Bu sistemde toprak yerine geçen ve besin maddeleriyle suyu bünyesinde tutan katı maddelere "substrat" ya da "agrega" denilmektedir. Bu maddelerin en bilineni olan perlit, basit tanımıyla volkanik bir kayacın işlem görmüş halidir. Perlit rezervi bakımından dünyanın en zengin ülkelerinden biri olan ülkemizde, adı geçen madde, topraksız tarım dışında klasik seracılıkta, süs bitkileri, fidecilik ve sebze yetiştiriciliğinde de kullanılmaktadır.

Topraksız tarımın bir diğer üretim materyali "vermikülit" 'tir. Türkiye'de özel yataklardan çıkarılan bu madde bir magnezyum, alüminyum ve silikat karışımından oluşmakta, yüksek sıcaklıklarda aniden ısıtıldığında tıpkı perlit gibi süngerimsi bir yapı kazanarak bünyesinde tuttuğu suyu buharlaştırarak bitkiye vermektedir.

Topraksız tarım, değişik ülkelerde ve farklı araştırıcılara göre pek çok şekilde sınıflandırılmaktadır. Ancak topraksız tarımı, genel olarak su kültürü ve katı ortam kültürü olmak üzere iki gruba ayırarak inceleyelim.

Su Kültürü Nedir?

Bitkilerin her hangi katı bir ortam içermeyen, durgun veya akan besin çözeltisi içeren yapılarda, besin eriyiklerinin belli aralıklarla bitki köklerine verilmesiyle yetiştirilmesi yöntemidir. 

Durgun Su Kültürü: Bitkilerin 30 cm derinlikteki tekne, tank ve benzeri yapılara konulan besin eriyiklerinden sadece kökleri temas ettirerek beslenmesi ve bu besin eriyiğinin türlere göre değişmekle birlikte 7-14 gün aralıklarla değiştirilmesi esasına dayanan yetiştiricilik sistemidir.

Akan Su Kültürü: Bu sistemde belirli aralıklarla borular (PVC) içerisinden su dolaştırılarak köklerin sürekli sulanması, su içerisinde tutulması sağlanmaktadır.

Aeroponic Kültür: Bu yöntemde besin solüsyonu çıplak bitki köklerine su halinde püskürtülmektedir. Diğer sistemlere göre su ve gübre tasarrufu amacıyla geliştirilmiştir. 

Katı Ortam Kültürü Nedir?

Bitkilerin; besin maddeleriyle zenginleştirilmiş, besin ve su kaybı az olan, iyi havalanabilir, kolay bulunabilen ve ucuz katı materyallerle doldurulmuş olan saksı, paket, torba, yatak ve hazır blok yapılarda yetiştirilmesidir. 

Ticari olarak tüm dünyada en yaygın olarak kullanılan topraksız tarım yöntemidir.  Diğer topraksız kültür uygulamalarına göre daha kolay ve ekonomiktir.  

Yatak Kültürü: Bu sistemde bitkiler 15-20 cm derinlikteki uzun dar plastik, kereste veya çimentodan yapılmış yastıklarda yetiştirilirler. Fazla suyun drene edilmesi için yastıklar eğimli bir şekilde hazırlanır. Nem kayıplarını önlemek için yatakların üzeri plastik örtü ile kaplanmaktadır.

Torba Kültürü: Ortamlar bitki başına 10-15 litre olacak şekilde plastik torbalara doldurulur. Genellikle 50-70 litre kapasitesinde ki torbalar yaygın olarak kullanılır. Torba kültüründe yetiştirme ortamı olarak genellikle torf, vermikülit, perlit gibi ortamlar kullanılır. Drenajı sağlamak için dip kısımlarda delikler açılmaktadır. Torba ve saksıların altına köklerin toprakla temasını kesmek için plastik örtü serilir. 

Topraksız Tarımda Kullanılan Bazı Ortamlar ve Özellikleri 

Torf: Bataklıklarda yetişen bitkilerin bıraktıkları artıklarının havasız koşullarda yığınlar halinde birikmesinden elde edilir. Su tutma kabiliyeti en yüksek ortamlardan birisi olduğu gibi ayrıca içerdiği besin maddeleri bakımından da dikkat çeker. Topraksız ortamda en fazla kullanılan ortamlardan birisidir. 

Kaya Yünü:  Sera tabanında fazla işlem gerektirmeden kurulan sistemdir. %60 diabase,  %20 kireç ve %20 kömür tozunun 1500-2000 °C'de fırınlarda eritilip, çok ince tabakalar halinde çıkarıldıktan sonra ip halinde kesilmesi ve reçine eklendikten sonra sıkıştırılması sonucu elde edilir. Yüksek su tutma kapasitesine sahip, gözenekli ve oksijence zengin,  besin eriyiklerini emme gücü yüksek bir ortamdır. Kaya yünü,  preslenmiş halde ve plastikle kaplı olarak kullanılmaktadır. 

Volkanif Tüf: Volkan bacasında ki gazlar, basınç etkisi ile patlar ve köpük halini alır.  Sodyum, potasyum,  kalsiyum, magnezyum ve demir içerir ve sterildir. Özellikle karıştırıldığı ortamların havalanmasını artırır. 

Kokopit: Hindistan cevizi liflerinden üretilir.  Torf gibi çok yüksek su tutma kapasitesi sayesinde bitki köklerinin beslenmesinde ve havalanmasında önemli katkı sağlar. Ithal ürün olmasından dolayı fiyatı yüksektir. Son yıllarda kullanımı hızla artan kokopit,  sıkıştırılmış olarak açık veya torbalarda satılmakta, kullanım öncesi işletmede su ile şişirilmektedir.

Perlit: Perlit volkanik kayaçların öğütülüp, 900-1000°C'de yüksek sıcaklıklara maruz bırakılması ile elde edilen alüminyum, sodyum ve potasyum minerallerinden oluşur.  Beyaz renkli, hafif, steril ve nötr (pH: 6,5-7,5) yapılıdır.  Bünyesinde çok küçük hava kabarcıklar olduğundan bitki köklerinin havalanması ve nem tutması açısından çok uygundur. 

Topraksız Tarımda Neler Yetişir?

• Marul,
• Domates,
• Biber,
• Çilek,
• Salatalık,
• Nane,
• Ispanak,
• Fesleğen ve Fasülye gibi sebzeler yetiştirilir. 

Türkiye 'de topraksız tarımın ticari üretimde kullanımına 1995 yılında Antalya'da kurulan modern sera işletmelerinde başlanmıştır. Bu yetiştiriciliğin tarihi 1600'lü yıllara kadar dayanmaktadır. 

Kaynakça 
topraksiztarimdernegi.org
tarimorman.gov.tr