Nohut, birçok ülkede temel gıda maddesi olduğu için önemli bir yere sahiptir. Son yıllarda zengin lif ve protein içeriği sebebiyle gelişmiş ülkelerin beslenmesinde önemli bir yere sahiptir. Nohut ayrıca hayvan yemi olarak da kullanılmaktadır. Nohut, 10000-12000 yıl önce tarımı yapılmaya başlanmış ilk bitkilerdendir. Dünya da yaklaşık 50 ülkede nohut tarımı yapılmaktadır.
Nohut Besin İçeriği Nasıldır?
- 357-446 Kcal/100 gr enerji,
- %12,6-29,0 protein,
- %3,8-8,8 yağ,
- %54-71 karbonhidrat bulunmaktadır.
Nohut; geleneksel etli nohut yemeğinde, salatalarda, diğer yemeklere karıştırılarak ayrıca humus ve leblebi sanayisinde kullanılmaktadır.
Ülkemizde daha önceleri üretimi ve tüketimi yapılan nohutlar genellikle krem renginde, 100 tane ağırlığı 35-45 g ve elek numarası ise 6-7-8 olan ürünlerden oluşmaktaydı. Ancak günümüzde bu durum değişmiştir. Bugün beyaz renkli, 100 tane ağırlığı 50-60 g olan ve elek analiz değerleri de 9-10 olan nohutlar piyasada kullanılmaktadır.
Dünya da tarımı yapılan nohut çeşitleri 2 gruba ayrılmıştır. Bunlar, "Desi (Hindistan yerel)" tipi ve "Kabuli" tipi nohut çeşitleridir. Kabuli nohut türleri; daha büyük olup, açık renkli ve daha yumuşaktır. Desi tipi nohut çeşitleri ise; daha küçük olup, koyu renkli ve daha sert çeşitlerdir. Ülkemizde, Kabuli nohut çeşitleri üretilmektedir.
![]()
Ülkemizde Nohut Tarımı Nasıl Yapılmaktadır?
Nohut, deniz seviyesinden 5600 metreye kadar ki yüksek alanlar da yetişebilmektedir. Dünya üzerinde geniş yetişme alanları bulunan nohut bitkisi, kurak ve yarı kurak bölgelerde yetiştirilir. İklim istekleri bakımından değerlendirdiğimiz de mercimekten sonra kurağa ve sıcağa en fazla dayanıklı yemeklik baklagil bitkisidir. Oldukça derine inen bir kök yapısı vardır. Gövde ve yaprakları üzerinde tüyler bulunmaktadır. Derine inen kök yapısı ile bitkinin gövde ve yapraklarının tüylerle kaplı olması diğer baklagillerin kuraklıktan zarar gördüğü yerlerde rahatlıkla yetiştirilmesinde ön plana çıkarmaktadır.
Nohudun ekimden hasada kadar ki geçen süresi çeşide ve bölgeye göre değişmekle beraber 60-90 gün kadar sürmektedir. Nohudun toprakta çimlenebilmesi için gereken toprak sıcaklığı +3 dereceden fazla olmalıdır. Toprak sıcaklığının +26 derecenin üzerinde olduğu sıcaklıklarda çimlenmede sorunlar çıkmaktadır. Yüksek sıcaklık dereceleri nohut bitkisinde ki yaprak sayısını arttırmaktadır. Bu da bitkide gövdede zayıflama ve daha az dallanma oluşumuna sebep olmaktadır.
Nohut gelişimi için en ideal sıcaklık aralığı 18-26 derece arasında değişmektedir. Nohut bitkisi, -10 dereceye kadar soğuğa dayanıklı olmasına rağmen yine de dondan etkilenir. Yağışlı mevsimlerde mantari hastalıklara ve kök çürümelerine yakalanan nohut bitkisi fazla nemden hoşlanmaz.
Nohut bitkisi, tuzluluğa ve kirece en dayanıklı bitkilerden biri olması sebebiyle tarım yapılan topraklarda toprak seçiciliği yoktur. En sevdiği toprak yapısı ise kumlu-tınlı toprak yapısıdır. Toprak yapısının kumlu olması kök çürümelerinin olmaması için istenir.
Nohut Yetiştiriciliğinde Toprak Hazırlığı Nasıl Olmalıdır?
Öncelikle sonbaharda toprak sürümü yaparken kaz ayağı gibi aletlerle, toprak 10-15 cm alttan sürülür ve bu şekilde tarla kışı geçirir. Nohut tohumunları için tohum yatağı hazırlanırken mercimek tohumu gibi çok özen gösterilmesine gerek olmaz. Genellikle kaba topraklarda nohutun çimlenmesi daha kolay olup, kum gibi iyi hazırlanmış tarlalarda çimlenme düşmektedir. Hatta ülkemizde 2015 yılında Yozgat İl Tarım Müdürlüğünün bu konuda çalışmaları yapılmış. Kuru tarım yapılan bu bölge de toprak sürümü yapılmadan direkt mibzerle nohut ekimi yapılarak yetiştiricilik yapılmış ve şuan bölge halkı da bu şekilde ekim yapmaktadır. Bu şekilde tarlada anız yakılmasının hem önüne geçilmiş hemde maliyeti düşürerek toplam da dönüme 50 tl civarında bir kazanç sağlanmıştır. Sulu tarım yapılan araziler de tarla ekim öncesi 1-3 defa yapılabilir.
Nohut Hangi Dönemlerde Tarlaya Ekilmeli?
Ülkemizde bölgeden bölgeye ekim dönemi farklılık gösterir. Bazı bölgelerde nohut hasadı yapılırken diğer bir bölge de nohut henüz ekilmemiş oluyor. Ülkemizde; İç Anadolu Bölgesi, Güneydoğu Anadolu ve Akdeniz Bölgelesi'nde yoğun olarak nohut yetiştirilmektedir. 2019 nohut raporları incelendiğinde sıraya koyarsak ilk sırada Karaman ilimiz, sonrasında Yozgat ve Ankara illerimiz gelmektedir.
Nohut yazlık ekimi yapılan bir bitki olduğu için bahar döneminde havaların ısınmasıyla ekim yapılır. Toprak sıcaklığı 5-10 dereceye ulaştığı zaman toprağa tohum ekimi gerçekletirilir. Çok geç yapılacak ekimlerde; bitki boyu kısa kalmakta, verim kaybı yaşanmakta ve bitki üzerinde sonradan oluşan baklaların olgunlaşması gecikmektedir.
Nohutta Ekim Şekli ve Derinliği Nasıl Olmalıdır?
Nohut ekimi serpme yada mibzer ile ekim olmak üzere iki şekilde ekimi ülkemizde yapılır. Küçük aile işletmelerinin yetiştiricilik yaptığı bölgelerde mibzerle ekim maliyetli olduğu düşünülerek serpme şeklinde ekim yaygın olarak yapılır. Serpme ekim nedeniyle aslında tarlaya daha çok tohum atılmakta ve atılan tohumlar tarlanın heryerine eşit gitmediği gibi aynı derinlikte toprak altına da geçmemektedir. Bunun neticesinde tohum çıkışlarında hem sakatlık hemde dalgalı çıkışlar görülür. Aslında serpme şeklinde ekimin tercih edilmesi çiftçimize ekonomik açıdan daha çok zarar vermektedir. Halbuki mibzer ile ekimi yapılan tarlalarda; ekim derinliği, tohum miktarı ve çimlenme düzgün şekilde her tarafta eşit olacak şekilde çıkış olduğu için daha iyi bir bakım ve verim elde edilmektedir.
![]()
Ekim yapılırken kullanılan tohum miktarı nohutun büyüklüğüne göre değişmekle birlikte dönüme 25-30 kg gelecek şekilde ekim yapılır. Mibzerle ekim yaparken; sıra arası 25-35 cm, sıra üzeri ise 5-6 cm olması idealdir.
Nohut ekimi yaparken istenilen tohum derinliği ise 5-8 cm civarındadır. Bu konuda dikkat etmemiz gerekir çünkü çok derine tohum ekilirse eğer; çimlenme ve çıkış zamanı gecikir. Bunla beraber çiçeklenme miktarında düşüş gerçekleşerek sonrasında oluşacak bakla sayısında da azalma olacak ve verim kaybı olacaktır.
Nohutta Gübreleme Yapılır Mı?
En iyi gübreleme ancak iyi bir toprak tahlil sonucuna göre karar verilmelidir. Nohut bir baklagil bitkisi olduğu için, köklerinden oluşan nodüller yardımıyla havada bulunan serbest azotu bünyesine alarak kendi azot ihtiyacının %60-70 kadarını bu şekilde karşılıyor.
![]()
Nodül dedigimiz şey nohutun köklerine baktığımız küçük şişkinliklerdir. Eğer bu yapıyı köklerde görmeye başlamış iseniz bitkiniz azot ihtiyacını kendi karşılamaya başlamıştır demektir. Genellikle bu yapının oluşması için tohum ekilmeden önce bakteri dediğimiz toz şeklinde satılan bir ürünle güzelce karıştırılıp öyle ekimi yapılır. Buna bakteri aşılanması denir. Bakteri aşılaması yapılan tohumların ekildiği nohut tarlalarında daha iyi bir çalışma ve verim gözlenir. Ayrıca ek olarak kobalt ve molibden elementleri; nodül gelişimi ve azot bağlama için gereklidir. Eksikliğinde nodüller eksik çalışır ve daha az azot bağlar.
Yukarıda ki resimde nodüllerin içindeki pembe renk, kullanılan canlı bakterilerin iyi bir şekilde azot bağladığını gösterir.
![]()
Yapılan araştırmalara bakıldığında toprakta yüksek oranda bor ve klorür elementlerinin olması, nohutta ciddi şekilde kök gelişimini engellediği görülmüştür. Bu durum ayrıca suyun topraktan ayrışmamasına da neden olur.
Nohut Tarlalarında Sulama Yapılır Mı?
Nohut yarı-kurak ve kurak bölgelerde uyum sağlamış, derin köklü bir bitki olduğundan, kurağa dayanıklıdır. Bu nedenle, her hangi bir sulama yapılmaya gerek yoktur. Ancak sulama imkani olan üretim alanlarında nohutun bakla döneminde yapılacak bir sulama ile verim açısından oldukça faydalı olacaktır. Baklalarda nohutun daha iyi şişmesi sağlanmış oluyor. Dikkat etmemiz gereken birşeyi unutmamak gerek, sulama ile birlikte oluşacak nemden kaynaklı olarak, nohutlarda mantari hastalıklar da oluşabilir.
Nohut Yetiştiriciliğinde Yabancıot Kontrolü Nasıl Sağlanır?
Ekim sonrası - çıkış öncesi dönemlerde geniş yapraklı otlarla kullanılan zirai ilaçların dışında, nohut tarlalarında sonra dan çıkan dar yapraklı otlara karşı kullanılan zirai ilaçlar da piyasaya da mevcut. Kimi zaman bu ilaçlar nohut bitkisini etkilediği için, ilaç kullanmak tercih edilmez. İşçi getirilerek elle tarla temizliği yapılması da tercih edilmektedir.
Koyun otlatmak nadiren de olsa ot mücadelesinde kullanılan ot mücadelesi yöntemlerinden biridir. Ot ilaçlamasının olmadığı yada ilacın ekine vereceği zarar düşünüldüğünde koyun otlatmak çiftçiler için bir seçenektir. Nohut bitkisi ekimden 9 hafta sonraya kadar koyunlar için "orta" iştah açıcı iken ekimden 13 hafta sonra ise koyunlara çok cazip gelmez. Bu yöntemi kullanmak istersek; yaşlı koyunlar seçilmeli ve çiçeklenmeden önce koyunlar tarladan çıkarılmaldır.
Nohut Verimi Ne Kadardır?
Uygun ekim yöntemi, doğru tohum miktarı, bakteri aşılaması, sertifikalı tohum kullanımı, bakla döneminde mümkünse sulama, hastalık ve zararlıları karşı doğru teşhis ve tedavinin doğru zamanda yapılması ve doğru zamanda yapılacak hasat kriterlerini göz önünde tutulursa ülkemizde dönüme 100-300 kg arasında verim farklılıkları görülmektedir.
Örneğin Diyarbakır'da üreticilik yapan bir çiftçi yıllarca geleneksel nohutları ekerek dekara 90-100 kg alırken bugün ıslah edilmiş sertifikalı olarak kullandığı nohut tohumundan verim olarak 300 kg kadar verim elde ediyor.
Nohutta Bakla Oluşum Sonraki Süreç Nasıldır?
Baklalar, oluşmaya başladıktan sonra 10-15 gün içinde oluşumunu tamamlar. Baklalar içindeki nohut miktarı 1 ile 3 arasında değişir. Baklalar büyüdükçe yaklaşık 25 gün sonra nohut olgunluğa erişir. Ancak topraktaki nem miktarı azalırsa susuz kalan bitki olgunluğa daha erken erişir. Bunun yanında nohut toprakta nem olduğu sürece yüksek sıcaklıklara dayanımı yüksek bir bitkidir. Bundan dolayı en geç oldunlaşan baklagillerden biridir.
Nohutta Hasat Dönemi Kriterleri Nedir?
Hasat zamanı gelmiş bitkilerde, yapraklar ve baklalar tamamen sararır. Makineli hasatta tanenin nem oranı %15-18 arasında olması istenir. Nemin yüksek yada düşük olması verim kaybına sebep olur.
Makineli hasada uygun olmayan, iyi gelişmemiş boyu kısa kalmış çeşitler, elle hasat edilerek harman makinelerinde harmanlanarak hasat edilir. Hasadın 2 haftaya kadar gecikmesi durumunda % 30'lara varan verim kayıpları tespit edilmiştir.
Ülkemizde Ekimi En Fazla Yapılan Nohut Çeşitlerimiz Hangileridir?
- Azkan,
- Çakır,
- Canıtez 87,
- Işık 05,
- Yaşa 05,
- Hisar,
- Nihatbey,
- Çiftçi
- Akça
Nohut Yetiştiriciliğinde Görülen Önemli Hastalık ve Zararlı Böcekler Nelerdir? Nasıl Mücadele Edilmeli?
Öncelikle en baştan başlamak gerekir. Ekim öncesi tohum ilaçlamasıyla ilerde sorun olarak karşımıza çıkacak olan hastalığımız "Kök ve Kök Boğazı Çürüklüğü Hastalığı" ile mücadeleye başlamalıyız.
![]()
![]()
Nohutta Kök ve Kök Boğazı Çürüklüğü Hastalığı Nedir? ve Mücadele Şekli Nasıl Olmalı?
Nohutta kök ve kök çürüklüğü hastalığına neden olan
etmenlerin hepsi toprak kökenlidir. Etmenler hastalıklı bitki artıkları
üzerinde ve toprakta yaşamını uzun yıllar sürdürebilir ve tohum ile de
taşınabilirler. Nohutta kök çürüklüğü daha çok nemli ve serin havalarda ve
arazinin su tutan kısımlarında görülmektedir. İlk belirtiler; çıkıştan 2-3 hafta
sonra yapraklarda sararma, solma ve çökme şeklinde gözlenmektedir. Kök ve kök
boğazında açık kahverengiden koyu kahverengiye değişen renklerde lekelere neden olmaktadır.
Mücadele yöntemi olarak; tohum ilaçlaması yapmak ve hastalığa dayanıklı sertifikalı tohumları tercih etmeliyiz. Bunun haricinde sık ekim yapmamalı, aşırı sulama yapılmamalıdır.
Nohutta Antraknoz Hastalığı ve Mücadele Yöntemleri Nelerdir?
Bu hastalık nohut bitkisinin; yaprak, gövde, dal ve kapsüllerinde belirtiler görülür ve kurumalara sebep olur. Hastalık tarla da başlangıçta öbek öbek görülmeye başlar, sonrasında da yayılma görülür. Yaprak, gövde veya kapsüller üzerinde iç içe halkaların oluştuğu, kahverenginden siyaha dönen bir renk tonuyla görürüz. Gövde de oluşan bu belirtiler sanki tarla da dolu yağmış ya da içinden gezildiği için bitki de kırılmalar oluşmuş şeklinde göze çarpar. Ancak yakından bakıldığında hastalığın kendisini farkedebiliriz.
![]()
![]()
Nohut Antraknozu İle Nasıl Mücadele Edebiliriz?
- Hastalığa dayanıklı çeşit tercih edilmeli,
- En az 2-3 yılda bir ekim nöbeti uygulanmalı,
- Sertifikalı tohum kullanılmalıdır,
- Ekim anında tohum derinliğine dikkat edilmelidir,
- Zamanında önlem alınmamış tarlalarda, hastalığın ilk görüldüğü bölgelerde bulunan hastalıklı nohut bitkileri sökülerek tarladan uzaklaştırılmalıdır.
Zirai ilaçlama da tohum ilaçlaması ve hastalığın görüldüğü sonra ki süreçte yeşil aksam ilaçlaması yapılır. Hastalığın sürekli görüldüğü alanlarda, günlük ortalama sıcaklığın 10°C ve nemin enaz %80 olması durumunda ilaçlı mücadeleye başlamak gerekir.
Diğer bir yöntem ise, tarlada nohutların yaprak ve dallarında 2-3 mm genişliğinde yuvarlak veya uzunumsu kahverengi lekeler görülür görülmez ilaçlamaya başlanmalıdır. Hastalığın şiddetine ve iklim şartlarına göre 10 gün arayla ilaçlamaya devam edilebilir.
Nohut Yaprak Sineği Nasıl Zarar Verir? Mücadelesi Nasıl Yapılmalı?
Nohut yaprakların da zararlı olan bu sinek, ilkbaharda ortaya çıkarak yaprak üzerinde yaprağın içine yumurtasını bırakır, yumurtalar 2-4 günde açılır ve yaprak içinde tüneller açarak gezinir. Yumurtayı yaprak içine bırakan sinekler yapraktaki bitki özsuyunu emerek beslenirler.
![]()
![]()
Beslenme sonucu yaprakta önce açık renkli ip şeklinde galeri
oluşur, sonra kabarcık şeklini alır ve tüm yaprak yüzeyini kaplar. Bu dönemde
larvanın koyu renkli dışkıları galeri içinde göze çarpar. Yoğun populasyonlarda zarar
görmüş yaprakçıklar sararır ve dökülür. Dökülmeler bitkinin özellikle alt
yapraklarında olur. Şiddetli zarar sonucu yaprakları dökülen bitkiler de verim kaybı oluşur.
Nohut Yaprak Sineği İle Nasıl Mücadele Edebiliriz?
- Kışı toprakta geçiren bu zararlı sinek pupalarını yok etmek için hasat sonunda derin sürüm yapmak gerekir,
- Nohutların çıkışından 15-20 gün sonra, tarlada yapılan kontrollerde, bitkilerde
%50 bulaşma saptandığında ilaçlama yapılmalıdır. Bir bitkide 2-3 galerili yaprak
bulunması halinde o bitki bulaşık kabul edilir,
- Zirai ilaçlama dışında "biyolojik mücadele yöntemi" kapsamında faydalı böcekler kullanılarak da mücadele etmek mümkündür.
İlkbaharı yağışlı geçen yıllar ile nohutun iyi gelişme gösterdiği verimli ve kuvvetli
topraklarda "nohut yaprak sineği" popülasyonu yüksek olsa bile verimi azaltacak bir
etkide bulunmadığından ilaçlama gerekmemektedir. Bu nedenle, bitkilerin normal
gelişemediği, taban suyu az, toprağı kıraç ve ilkbaharı kurak geçen yıl ve yerlerde
kimyasal mücadele gerekli olmaktadır. Bir uygulama yeterlidir.
Zirai ilaçlamalarda kullanılacak ilaçların tavsiyesi konusunda İl veya İlçe Tarım Müdürlüklernden teknik destek alınmalıdır.
Kaynakça
tarimorman.gov.tr
tmo.gov.tr
turktob.org.tr
