Zeytinin Tarihi Geçmişi

Zeytin ağacına ilişkin mevcut en eski veri Ege Denizindeki Santorini Adası’nda yapılan arkeolojik çalışmalarda ortaya çıkarılan 39 bin yıllık zeytin fosillerdir.  Kuzey Afrika’daki Sahra Bölgesinde gerçekleştirilen arkeolojik araştırmalarda ise M.Ö 12 bin yıllarına ait zeytin ağacı fosillerine rastlanılmıştır.

Tarihte zeytinyağına ilişkin en belirgin izler ise M.Ö 4500 yıllarında ve Akdeniz’deki Girit Medeniyetinde görülmüştür. Bu izler bir anlamda zeytinciliğin M.Ö. 4000’li yıllarda Mezopotamya olarak adlandırılan ve -Gaziantep, Mardin, Kahramanmaraş- üçgenin yer aldığı bugün Türkiye Cumhuriyeti’ne ait Anadolu topraklarında kültüre alındığını da doğrulamaktadır.

Zeytin; kahvaltılarda, salatalarda ve hamur işlerinde kullanılan bir besindir. Zeytinyağı endüstrisinde zeytin yaprakları, zeytin küspesi ve karasu yan ürün olarak elde edilmektedir. Karasu daha çok saman gibi kaba yemlerle karıştırılarak besleyici değerinin arttırılmasında kullanıldığı gibi silaj hazırlanmasında yemlere zenginlik katmak amacıyla kullanılmaktadır. 

Zeytinin zeytinyağına dönüştürülmesi sırasında meydana gelen zeytin karasuyu; zeytinin içerisindeki özsu, zeytin yıkama suları, proses (yapılan işlemlerin genel ismi) sırasında katılan su ve pirinadan (pirina; zeytinin sıkıldıktan sonra içerisinde bir miktar yağ ve sudan kalan posasıdır) sızan suların toplamından meydana gelmektedir.

Zeytincilikte Tarım Nasıl Yapılmaktadır?

Zeytin tarımı, ülkemizde genellikle küçük ölçekli alanlarda yapılmaktadır. Ortalama üretim alanları 5-10 dönüm ve ağaç başına ortalama verim 12-13 kg arasında değişmektedir. Geleneksel zeytin yetiştiriciliğinde yaklaşık olarak bir dekar arazide 10-20 ağaç/dekar bulunmaktadır.

Günümüz zeytin tarımında dünyada ve Türkiye'de modern dikim sistemlerine geçiş büyük bir hızla gerçekleşmektedir. Amaç birim alanda çok bitki yetiştirmektedir. Bunun içinde geniş ve düz arazilere ihtiyaç vardır.  Modern sistemlerin yatırım maliyetleri yüksek olduğu için aile işletmeleri gibi küçük işletmeler tercih etmemektedir. 

Zeytin Hangi İklim Koşullarını Sever?

Akdeniz iklim kuşağında yetişen zeytin ağacı, toprak isteği bakımından seçici değildir. Zeytin yetiştiriciliğinde en önemli kriter iklim faktörüdür. Bölgeniz de zeytin yetiştirilip yetiştirilmeyeceğine karar veremiyorsanız İl Tarım Müdürlüğünden teknik bilgi alabilirsiniz.

Zeytin yıllık sıcaklık ortalaması 15-20 derece olan bölgelerde iyi yetişir. Mayıs-Haziran aylarında 40 derecenin üzerindeki yüksek sıcaklığın olduğu bölgelerde zeytin yapraklarında terlemedeki artıştan dolayı yapraklarda pörsümeler görülür.  Çiçeklenme ve meyve tutum döneminde döllenmeyi olumsuz etkileyerek boncuklu meyve oluşumuna, çekirdek sertleşmesine, meyve irileşmesine ve olgunlaşma dönemlerinde meyve dökümüne, tanelerin küçük ve buruşuk olmasına neden olarak ağaçlardaki verim kayıplarını arttırmaktadır. 

-7 derecenin altındaki sıcaklıklarda zeytin ağaçları zarar görmeye başlar. Aşırı yaprak dökümü ve kabuklarda çatlama şeklinde görürüz.

Zeytin Susuz Olur Mu? 

Zeytinin yıllık yağış isteği 700-800 mm'dir. Zeytinciliğin yapıldığı bölgelerde kışın ve ilkbahar aylarında yağan yağmur toprakta depolanır. Bu şekilde zeytin ağaçlarının su ihtiyaçlarını karşılanarak çiçeklenmesini ve meyve tutum oranın artışı ve Haziran ayındaki dökümlerinde azaldığını görürüz. Su, verim için önemli bir faktördür. Yeterli yağış olmazsa eğer verim kaybı olacak demektir. Buna göre imkanlar çerçevesinde en uygun sulama yöntemi olarak damlama sulama sistemini tercih etmeliyiz. Zeytin meyvesinin daha iri ve kaliteli olması için, yaz aylarında suya ihtiyaç vardır.

Dolu ve kar yağışı, zeytincilikte istenmeyen bir yağıştır. İyi budama yapılmamış zeytinlerde  dal kırılmalarına sebep olmaktadır. 

Zeytincilikte Dikim Yapılacak Bölgenin Yüksekliği Önemli Mi?

Rakımı 800 metreden yüksek olan yerler ekonomik açıdan yetiştiricilik için uygun değildir. Zeytin ağacı ışığı çok sever. Bu nedenle çok soğuk olan bölgelerde güney yamaçlar tercih edilmelidir. 

Zeytin Hangi Topraklarda Daha Verimli Yetişir? Nelere Dikkat Etmeliyiz?
Zeytin ağacı her ne kadar "fakir toprakların zeytin ağacı" olarak adlandırılsa da zeytincilik tesis edilecek arazinin toprak yapısının tınlı, killi-tınlı içeriğe sahip, hafif kireçli ve çakıllı olması en iyisidir. 

Toprak derinliği en az 1,5-2 metre olmalıdır. Taban suyunun 1 metreden daha yakın olduğu veya kışın zeytin köklerinin 3-4 haftadan fazla su altında kaldığı yerlerde, köklerin sudan zarar görmemesi için zeytin dikimi yapılmadan önce, arazide drenaj çalışması yapılmalıdır. 

Zeytin fidanı dikimi yapılacak arazilerde, dikim öncesindeki sonbaharda toprak derin sürülmelidir. Toprağın drenajı ve tesviye işlemleri yapılmalıdır. Meyilli alanlarda kurulacak zeytinliklerde teraslama işlemi yapılmalıdır. 

Ülkemizde En Yaygın Kullanılan Zeytin Çeşitleri Hangileridir?

Ağaçlar arasındaki mesafelerin geniş tutulması çok önemlidir. Bu şekilde tepeden bakıldığında ağacın tacının içine daha fazla ışık ve hava girmesini sağlamış oluruz. Ayrıca yapılacak gübrelemelerde, toprak ve yaprak analiz sonuçlarına göre gübreleme yapılmalıyız her zaman.

Zeytinlerde Budama Nasıl Olmalı? Ne Zaman Olmalı?

Zeytinlerin budanması genellikle hasattan sonra yapılmaya başlar. Soğuklara dikkat etmek gerekir. Özellikle soğuk ve don zararının olmadığı ılıman bölgelerde Aralık ayından sonra budamalar yapılmalıdır. İklimin soğuk olduğu bölgelerde ise soğuk geçtikten sonra Mart-Nisan aylarında budamalar yapılmalıdır. 

Yeni dikilen zeytin fidanlarında ilk iki yıl budama tercih edilmemelidir. İki yıl geçtikten sonra bir şekil budaması yapılmalıdır. Zeytin ağaçlarında gençlik döneminde hafif budamalar yapılırken esas budamalar mahsul döneminde yapılmalıdır. Mahsul budamalarının iki yılda bir, ürün yılına girerken yapılmalıdır. 

Zeytin ağaçlarında görülen periyodisite (bir yılın mahsulü yüksek ikinci yılın çok az olduğu) durumlarını azaltmak için ağaçlar verimli yılına girerken ağacın yükünü azaltmak için kuvvetli budamalar yapılmalıdır. Ayrıca bu yıllarda yeterli sulama ve beslenme ile bir sonraki yılın ürününü verecek olan sürgün büyümesi teşvik edilerek periyodisite durumunu azaltmış olabiliriz. Ağaçların erken hasat edilmesi ve hasatta sırık kullanılmaması da periyodisitenin şiddetini azaltmaktadır.

Zeytin Yetiştiriciliğinde Hasada Nasıl Karar Verilir?

Zeytin meyvesi sofralık ya da yağlık olarak değerlendirilir. Sofralık olarak değerlendirilecekse yeşil ya da siyah olgunluk döneminde hasat edilir. Yağlık zeytinler ağaçta yeşil meyve kalmadığında meyvede yağ oranı maksimuma çıktığında hasat edilir. Yağlık zeytinlerin hasadı genellikle Kasım-Aralık aylarında yapılır. Ülkemizde zeytin ağaçlarının hasadı büyük ölçüde sırıkla yapılmaktadır. Hasat sırasında yıllık sürgünlerin zarar görmesinden dolayı bir sonraki yıl çok az mahsul kaldırılır. Bir nevi kendi elimizle  bir sonraki yıla ait verim kaybına sebep olmaktayız. Bu nedenle zeytin ağaçlarında aşırı yaprak dökümüne sebep olmayacak hasat ekipmanları kullanmalıyız.

Sofralık değerlendirmede ise en iyi toplama şekli ise zeytinlerin elle sıyrılmasıdır.

Kaynakça
dergipark.org.tr
arastirma.tarimorman.gov.tr