Kızgınlık; ineklerin, düvelerin ve diğer büyükbaş hayvanların fizyolojik ve psikolojik değişimler sonucu erkeği (boğayı) kabul etmesi olarak tanımlanabilir. Kızgınlık döngüsü ise bir kızgınlıktan diğer kızgınlığa geçen olaylar zinciridir. Bu süre sığırlarda ortalama 21 gündür. Bu demektir ki bir inek kızgınlık geçirdikten ortalama 20-21 gün sonra tekrar kızgınlık geçirecektir. İnek gebe kalmazsa kızgınlık siklusu yıl boyu devam eder. Kızgınlık döngüsü proöstros, östrus, metaöstrus ve diostrus olmak üzere 4 evreyi kapsar.

Kızgınlık Öncesi Dönem(Proöstrus)'in Belirtileri Nelerdir ?

Kızgınlık görülmeden önceki 17 ve 18. günleri kapsar. Bu dönem, yumurtalıkta yumurtanın gelişmeye başladığı zamandır. Kızgınlığın bu döneminde, bir takım hormonların vücuda salgılanması ile kızgınlık dediğimiz olay meydana gelir. Bu durumda kanda östrojen (dişilik hormonu) seviyesi yükselir ve inek kızgınlık belirtileri göstermeye başlar. Östrogenin etkisiyle uterusta kanlanma (hiperemi), rahim salgılarının artması (sekresyon), doğum kanalında (serviks kanalı) genişleme olur ve ineğin arkasından çara akıntısı gelmeye başlar.

Üreticilerimizin inek ve düvenin rahim ağzı (vulva) bölgesinden, üreticinin tabiriyle söyleyelim “ arkasından gelen ” çara dedikleri akıntı işte budur. Bu çara akıntısı sağlıklı bir hayvanda cam gibi saydam, berrak 20-30 cm uzunluğunda aşağıya doğru sarkan bir sıvıdır. Bazen hayvanın kuyruğuna bulaşır ve yatınca yere dökülür. Vulvada ödem ve hiperemi görülür. Üreticilerimiz buna “arkasının şişmesi” tabiri kullanır. Ancak bu safhada kızgınlık henüz belirgin değildir ve kızgınlığın psikolojik görüntüleri görülmez. Yani inek henüz diğer ineklerin üstüne aşmaya başlamamıştır. Folikül gelişmesinin başlangıç dönemini kapsayan bu evre 2-3 gün sürer.

Kızgınlık Dönemi (Östrus) Belirtileri Nelerdir?

Bu safhada östrojen hormonu kandaki en yüksek seviyesine ulaşır. Östrojenin kandaki seviyesinin yükselmesi ile uterus gebeliğe hazır bir hale gelir, doğum kanalı (serviks kanalı) bir tohumlama kateteri (tohumlamanın yapıldığı çubuk) geçecek kadar genişler ve çara akıntısı artar. İneklerde esas kızgınlığın olduğu devre bu evredir ve bu evrede tohumlanması gerekir.

Büyükbaş Hayvanlarda Kızgınlık Belirtileri Nelerdir ?

• İnek ve düvenin iştahı azalır.

•  Süt verimi düşer. Hayvan huysuzlanır. Yürümesi artar. Çiftlik içinde dolaşmaya başlar. Diğer inekler sakin olduğu halde bu hayvan sürekli hareket halindedir.

•  Başı yukarıda etrafı koklar.

•  Diğer ineklerin üstüne atlar ve diğer ineklerin kendi üstüne atlamasına müsade eder. Merada veya padokta diğer inekler kızgın ineği adeta işaret ederler. Padokta kızgın inekler varsa birbirlerinin üzerine aşarlar. Merada beslenen sığırlarda bu şekilde kızgın olduklarını belli ederler.

•  Bu safhada mutlaka çara akıntısı vardır. Çara akıntısı kızgınlığın anlaşılması için en önemli belirtilerden biridir. Tekrar söylemek gerekirse

1. Çara akıntısı

2. İneğin boğanın aşmasına müsade etmesi

3. Kızgın ineğin diğer ineklerin üstüne aşması

4. Başka ineklerin kızgın ineğin üstüne aşması ve bu şekilde onu işaret etmesi kızgınlığın en önemli belirtileridir.

Tam bu noktada hayvan yetiştiricilerini şu tehlikeye karşı uyaralım: Kızgınlığa gelen bir inek, kendisini sağmaya gelen bakıcısınında üzerine atlayabilir ve onu sakatlayabilir. İneklerde kızgınlık süresi 18 saattir. Kızgınlık dönemi ineklerin tohumlandığı veya boğaya çekildiği dönemdir.

İnekler İçin En İyi Tohumlama Zamanı Nedir ?

İnekler için en iyi tohumlama zamanı kızgınlığın başlangıcından yani kızgınlığın farkedilmesinden 12 saat sonra başlar ve 18 saat sonra biter. İnekler genellikle ya sabah güneş doğarken ya da akşam güneş batarken kızgınlık göstermeye başlar. Buna göre pratik yol şudur: Sabah kızgınlığı farkedilen inekler akşam saatlerinde boğaya çekilmeli veya tohumlanmalıdır. Akşam kızgınlık gösteren inekler ise ertesi sabah saatlerinde tohumlanmalı veya boğaya çekilmelidir.

Kızgınlığı farkedilen ineğin hemen boğaya gösterilmesi veya suni tohumlama yapılması yanlıştır. Mutlaka 12 saat geçmesi gerekir. Tohumlama için önümüzde yaklaşık 6 saatlik bir süre vardır. Eğer bu saatlerde inek boğa tarafından aşılmaya müsaade etmezse kızgınlığın üst seviyesinde değildir ve 3-4 saat sonra boğaya bir daha gösterilmesi gerekir. 18 saat sonunda kızgınlık yavaş yavaş kaybolmaya başlar ve tohumlama için uygun bir zaman değildir. Yine de bu saatler kesin saatler değildir ve 1-2 saat erken veya geç olabilir.

İneklerde kızgınlıktan 1-2 gün sonra rahimden kan gelir. Bu kan tohumlanan ineğin tuttuğu veya tutmadığının işareti değildir. Kan geldiği zaman kızgınlığın bitmiş olduğu anlaşılır. Tohumlama yapmanın bu safhada manası yoktur.

Yetiştiricilerin dikkat etmesi gereken bir konuya değinmekte burada büyük fayda görüyorum. İlk defa tohumlanacak olan düveler, eğer ülkemizin yerli hayvanlarından bir düve ise kültür ırkından bir boğaya çekmek çoğu zaman, çok güç doğumlara sebep olmaktadır. Bizim gözlemlerimize göre, yerli ırklarımız çok büyük verime sahip boğalar tarafından tohumlandığında annenin küçük babanın iri cüsseli olması üzücü güç doğumlara yol açmaktadır. Tecrübeli üreticilerimiz bu durumu bildiklerinden, küçük cüsseli düveleri ve hatta inekleri çok iri boğalara göstermezler. Bu boğalar; Montafon, Simental, Belçika mavisi gibi safkan boğalardır. Bu tip küçük düveler ve inekler safkan değil halkımızın kırma dediği melez boğalar ile tohumlanmalıdır. Bu tehlike birinci tohumlamalarda çok fazla artmaktadır.

Kızgınlık Sonrası Dönem(Metaöstrus)'in Belirtileri Nelerdir?

Bu sürenin sonlarına doğru kızgınlık belirtileri kaybolmaya başlar. Metaöstrusun başında, LH’nin etkisi ile (lüteinizan hormon) ovulasyon (yumurtlama) meydana gelir. Ovulasyon sonucu açığa çıkan ovum (yumurta) rahime veya rahimin kollarından birine nakledilir. Yumurta döllenme yeteneğini kazanmıştır. Uygun suni tohumlama ile veya boğanın aşması ile erkeklik hücreleri (spermatozoit) ile karşılaşırsa döllenme meydana gelir.

Tekrar edelim; bu safha kızgınlığın farkedilmesinden sonraki 12 saat sonra başlar ve yaklaşık 18 saatte biter. Hayvan sahiplerinin hayvanın kızgınlığı geçer diye hemen boğaya göstermeleri veya veteriner hekimi çağırmaları yanlıştır. Bu konuda üreticilerimizin son derece sabırsız olduğunu ve telaşla veteriner hekimi çağırıp boşuna para verdiklerine çok şahit olduk. Mutlaka 12 saat geçmesi gerekir.

İneğin Yeni Kızgınlığa Hazırlandığı Dönem(Diöstrus)'de Vücutta Ne Gibi Değişimler Meydana Gelir?

Diostrus yeni bir kızgınlık için rahimin dinlendiği ve hazırlandığı dönemdir. Bu dönem 15 gündür. Ovaryumda yeniden foliküller gelişir ve dişi önce proöstrusa sonra da östrus dönemine girer. Artık yeniden kızgınlık gösterecektir. Bu tohumlama döneminde gebe kalmayan hayvanlar 19-20 gün sonra tekrar kızgınlığa geleceklerdir ve tekrar tohumlanabilir.

Unutulmaması gereken bir konu da şudur: Suni tohumlama veya doğal tohumlamada ineğin gebe kalma oranı birinci seferde %50 dolayındadır. Her tohumlanan inek gebe kalacak diye bir şart yoktur. 19-20 gün sonra ikinci bir sefer, ondan daha sonra üçüncü bir sefer tohumlanabilir. Dördüncü seferde bile gebe kalmadığı olur. Bu konuda dikkatli olunmalı ve kızgınlık iyi takip edilmeli ve uygun tohumlama yapılmalıdır.

Kızgınlık Dönemi Öncesi Ve Sonrasında İnekler Nasıl Beslenir ?

Döl verimini etkileyen faktörlerin sayısı oldukça fazladır. Fakat besleme bu konuda en önemli faktörlerden biridir.

Besleme: Hayvan yetiştiriciliğinde besleme, hayvanların büyük gelişme verimleri bakımında ne ölçüde önemli ise kızgınlığa ve gebe kalmasına etkisi o derece önemlidir. Besleme konusunda en önemli konu proteindir.

Kızgınlık Dönem'inde Proteinin Etkisi Nedir ?

Protein eksikliği, organizmada çeşitli aksaklıklar doğurması yanısıra döl verimini de etkiler. Proteinin önemi düvelerde ineklere göre daha fazladır. Yaz mevsiminde kaliteli mera otları ile veya kurutulmuş yonca, fiğ, korunga gibi besinlerle hayvanları beslemeliyiz.

Kış mevsiminde ise protein için kaliteli karma yemler, silaj yemler ile beslemek yeterlidir.

Kızgınlık Dönem'inde A Vitamini'nin Etkisi Nedir?

A vitaminin döl verimini etkilediği 1930’lu yıllarda başlayan bilimsel araştırma sonuçlarında anlaşılmıştır ve E vitaminine göre sanılanın aksine çok daha önemlidir. A vitamini eksikliğinden en çok gonadlar (testis ve yumurtalık) etkilenir.

A vitamini eksikliğinde epitel dokuların gelişimi yavaşlamakta, yokluğu halinde hücrelerin gelişimi ve organların fonksiyonu bir süre sonra durmaktadır. Normal beslemede, hayvanların A vitamini ihtiyacını karşılamak için herşeyden önce yeşil ot verilmeye çalışılmalı, yeşil ot bulunmadığı zaman silaj ot yada gereği gibi kurutulmuş iyi kalite kuru ot verilmelir.Bunun yanında hayvanlara A vitamini bakımından zengin olan havuç verilebilir.

A vitamini yanında B, C, D vitaminleri döllenmeyi etkileyen önemli vitaminlerdir. B vitamininden zengin yemler ışınlandırılmış bira mayası, tane yemler, kepekler,yeşil yemler ve sebzelerdir.

Kızgınlık Döneminde Hangi Mineral Maddeler Önemlidir?

Döllenmeyi etkileyen mineral maddelerin sayısı oldukça fazladır. Bunların en önemlileri; potasyum, iyot, sodyum, klor ve demirdir. Bunlardan başka mineral maddeler döllenmede daha az etkilir. Bunlar; bakır, kobalt, manganez, magnezyum ve bu gibi mineral maddelerdir.

Kızgınlık Dönemin'de Fosfor'un Etkisi Nedir?

Fosfor eksikliğinde, hayvanlarda döl verimi düşer. Erginlik çağına erişen dişilerde ne kızgınlık ne de cinsel istek görülür. Bu hayvanlarda ovulasyon yer alır ama kızgınlık belirtileri görülse bile bu çok belirsizdir.

Fosfor eksikliğinin ileri derecede yer aldığı durumlarda yılda bir doğurması gereken hayvan iki yılda bir doğurmaya başlar. Fosfor için gerekli yemler koyu renkli yeşil otlar ve kemik unudur. Fosfor daha çok körpe yeşil bitkilerde daha çok bulunur. Bitkiler sertleştikçe fosfor oranı düşer.

Kızgınlık Dönemin'de İyot'un Etkisi Nedir?

İyot, döllenmeyi etkileyen önemli bir maddedir. Yokluğunda erkeklerde çiftleşme isteği azalır, dişilerde döl verimi azalır. Bu eksikliği gidermek için en iyi yol hayvanlara adi tuz yerine iyotlu tuz vermektir. Vitamin ve mineraller için veteriner hekimler tarafından satılan yem katkı maddeleri (Premix) kış aylarında hayvanların yemlerine ilave edilmelidir.