Günümüz süt sığırcılığı işletmelerinde buzağı yetiştirme çok önemlidir. Çünkü yem giderlerinden sonra en yüksek maliyete sahip olan giderler düve yetiştirme maliyetleridir. Her 5 düveden 1 tanesi sürüye katılamamaktadır, yine her 5 düveden 2 tanesi ikinci laktasyona geçememektedir. Ülkemiz şartlarında bir ineğin yaşamı boyunca doğurduğu buzağı sayısı ortalama 2-3 arasında olduğu bilinmektedir. Bir ineğin sağılan gün sayısı ortalama 350-400 günden fazladır. Erkek danalar için ise aynı yaştaki sağlıklı yetişen buzağı ile hastalık yaşamış buzağı arasında kesim çağında 45-60 kg karkaslarında farklar olduğu görülmektedir. Tüm bu olumsuzluklara bakıldığında kârlı ve başarılı düve-dana yetiştirmek için başarılı buzağı bakımı ve beslemesi yapılması gerektiği anlaşılmaktadır.

Damızlık sağmal çiftliklerinin vazgeçilmez döngüsü olan buzağıdan inek olma sürecinde buzağı yetiştirmek için başarı kriterlerimiz nelerdir?

Birçok kriter sayılacak olabilmesine rağmen şu kriterler üzerinde yoğunlaşmak başarıyı her zaman üst seviyelerde tutacaktır. Bunlar; doğumdan sonraki süreçte ilk 48 saat içinde ölen buzağı oranı %3’den az olmalıdır. İlk 3 aylık süre içinde ölen buzağı oranı yine %3’den az olmalıdır. Holstein ırkı inekler için buzağı doğum ağırlığı 36-38 kg aşağı olmamalıdır. Diğer ırklar için bu kilolar daha aşağı ve daha yukarı olabilmektedir. Kulübeden çıkış canlı ağırlığı kabaca doğum ağırlığının 2 katı olmalıdır. İlk tohumlama yaşının 16 aylıktan fazla olmamalı ve canlı ağırlık 360-400 kg arasında olmalıdır. İlk buzağılama yaşının 24-25 aylıkken olmalıdır. 

Bu başarı kriterlerinden buzağı yetiştiriciliği için olanları sağlamak için neler yapılmalıdır?

5K kuralına dikkat edilmesi gerekmektedir.

1. Kolostrum,

2. Kirlilikten kaçınma,

3. Kararlılık,

4. Kalori,

5. Konfor,

Başarılı buzağı yetiştiriciliği anne karnında başladığı için doğum yaklaştığında anne doğumhaneye alınmalıdır. Tabii de kuru dönem beslemesi ve yönetimi iyi olmalıdır. Doğumhane temiz ve kuru olmalıdır. Zemini kaygan olmamalı, saman vs gibi altlıklarla desteklenmelidir. Bir ineğe düşen alan 14 m2 den az olmamalıdır. Sonrasında doğum esnasında olabildiğince doğuma müdahale etmekten kaçınılmalıdır. Aksi bir şart var ise müdahale teknik bir insanın kontrolünde yapılmalıdır. 

5K kuralında kolostrum nedir?

Kolostrum doğumdan sonra anneden 2-3 gün boyunca gelen normal sütten farklı olan ağız sütü olarak da bilinen sıvıdır. Buzağının kendi bağışıklık sistemi 14. günden sonra oluşmaya başlar. Tam anlamıyla 21. günden sonra oluştuğu için hayatta kalması için ilk haftada gerekli olan bağışıklık maddeleri (antikor-IgG) anneden alınan kolostrumla sağlanır. Kolostrum hem bağışıklık maddeleri (IgG) hemde protein, enerji, vitamin-mineral yönünden oldukça zengindir. Kolostrumu alamayan bir buzağının hayatta kalma şansı oldukça düşüktür. Kolostrumda başarılı olmak için ilk 6 saat içerinde verilmelidir. Özellikle ilk 30-45 dk içinde canlı ağırlığının %5’i yaklaşık 2 litre kadarı verilmiş olmalıdır. Ve bu miktar toplamda buzağının canlı ağırlığının %10’u kadar yaklaşık en az 4 litreye kadar verilmelidir. Bu süre ilk 12 saati geçmemelidir. Çünkü bu süreden sonra buzağıların kolostrum içindeki faydalı bağışıklık maddelerini vücutlarına alabilme, sindirme yetenekleri oldukça azalmaktadır. Bu yetenekleri 24 saat sonra tamamen ortadan kalkmaktadır. Verilen kolostrumun kalitesi bilinmelidir. İçindeki bağışıklık maddesi antikorların (IgG miktarı) litrede 50 gramdan az olmamalı ve bakteriyel-diğer kirlilik faktörleri yönünden temiz olmalıdır. Ayrıca bazen buzağılar sütü içemeyecek kadar zayıf olabilir, ineğin meme yapısı uygun olamayabilir veya inek emilmeye izin vermeyebilir. Böyle bir durumda alınacak önlem şu olmalıdır; ineğin karar vermesine izin verilmemelidir. Hiç deneyiminiz yok ise veteriner hekimizden yardım isteyerek mide sondası (tüpü) ile besleme muhakkak yapılmalıdır. 

Peki litrede 50 gram antikor (IgG miktarı) olduğunu nasıl anlayabiliriz?

Bunun için ticari olarak satılan ve yaygın olarak bulunan kolostrometre (brixmetre) kullanılabilir. Bununla oldukça basit ve hızlı şekilde bu miktarın ne olduğu tespit edilebilir. % 22'lik bir Brix değeri 50 mg/mL'ye yani litrede 50 gram antikor-IgG karşılık gelir. Minimum 150-200 gram antikor alınmalıdır. Kolostrumda antikor miktarı kadar önemli olan ağız sütü hijyeni içinde uygun sıcaklık ve zamanda ısıtılarak pastörize edilmelidir. 

Uygun miktarda antikor (IgG) bulunmayan kolostrumlara ne yapılmalıdır?

Bunlar yine uygun şekilde buzağılara kullanılmalıdır. Mümkünse verilecek litre fazla verilerek fark kapatılmaya çalışılmalıdır. Eğer antikor miktarı çok az ve fazla vermek mümkün değil ise ilave ticari kolostrum tozları eklenebilir veya diğer uygun miktarda antikor bulunduran ineklerin ağız sütleri ilave edilebilir. Kolostrum bu kadar değerli ve önemli olduğu için her doğum yapan ineğin ağız sütü ölçülmeli ve ihtiyaç fazlası ile yüksek değerlikli olanlar uygun şekilde dondurularak saklanmalıdır. Yani buzağılarınızın hayatta kalması ve size iyi birer inek olması için kolostrumlar kara günler için saklanması ihmal edilmemelidir. Ayrıca şu sebeplerde kolostrum kalitesini etkilemektedir. Bunlar; ineklerin kurada kaldıkları süre, kuru dönem beslemesi, kuruda yapılan aşılamalar, kuru dönemdeki stres durumu, doğuma yakın dönemde süt sızıntıları, hastalıkların mevcudiyeti, doğumun şeklidir.

5K kuralında kirlilikten kaçınma nedir?

Doğumdan sonra buzağı sırtı kurulanmalıdır, ağız ve burun deliklerinde bulunan doğum sıvıları ve yapıları uzaklaştırılmalıdır. Arka ayaklar yukarı doğru kaldırılarak varsa yutmuş olduğu doğum sıvılarının çıkarılmasına yardım edilir. Doğumdan sonra ilk 2 saat içerisinde göbek kordonu iyotlu dezenfektanlar (tendürdiyot) temizlenmeli gerekirse dikiş atılabilir ama buna ortam şartları temizliği uygun ise ihtiyaç kalmaz. Kulübe daha önceden temizlenmiş, dezenfekte edilmiş ve tabanına yeni, temiz altlık (sap-saman, kavuz) serilmiş olmalıdır. İmkanlar müsait ise infrared ısıtıcılı lambaların altında buzağılar vücut sıcaklığı dengesini yakalayana kadar bekletilmelidir.

5K kuralında kararlılık nedir?

Buzağının yaşamsal fonksiyonları ısrarla kontrol edilmeli, solunum dinlenmelidir. Solunumun uyarılması gerekmektedir. Cinsel organların ve anüsün muayenesi yapılmalıdır. Erkekli-dişili ikiziliklerde genellikle dişi doğuştan kısır olarak doğabilmektedir. Bunların tespit edilmesi gerekir. Tartılarak doğum ağırlığı tespit edilmelidir. Buzağıya ait bir kimlik kartı kesinlikle oluşturulmalıdır. Boynuzsuzlaştırma, aşılar, kuyruksuzlaştırma, sosyalleşme/gruplama, yem değişiklikleri ve çevresel değişiklikler gibi stres faktörleri yönetilmeli, en az şekilde etkilenmeleri sağlanmalıdır.

5K kuralında kalori nedir?

Kalori aslında ağız sütüyle besleme döneminden sonra buzağıya uygulanacak beslenme modelini tanımlamaktadır. İneklerin süt üretimindeki değişikliklerin %20’si sütten kesme öncesindeki geçiş hızıyla ilişkili olduğu bulunmuştur (Van Amburgh, 2009). Buzağı yetiştirme hedeflerinden olan doğum ağırlığının 2 katı canlı ağırlığa sahip olma ve en az 10 cm iskelet uzunluğu yükseltilmesi büyük oranda beslemeyle ilgilidir. Ağız sütüyle beslemeden sonrası ile 21. gün buzağının kendi bağışıklık sisteminin geliştiği dönem arasında kalan 4.-20. günler arası buzağılar için oldukça riskli bir dönemdir. Her ne kadar bu dönem bakım ve hijyen koşullarına dikkat etmek gereksede doğru besleme ile kayıpsız geçilebilir. Buzağıların yaklaşık olarak günlük 3.000 Mcal enerji ve 450-680 gram arasında protein alması gerekmektedir. Bu protein kaliteli kaynaklardan gelmesi önemlidir. Çünkü  kulübe döneminde buzağıları süt yerine mama ile beslenecekse kullanılacak mamanın kalitesi ve mama miktarı buna göre değerlendirilmelidir.

Süt mü, mama mı verilmelidir?

İlk 2-3 gün kolostrum (ağız sütü) verildikten sonra herikisi de çiftlik koşulları (bulaşıcı hastalık gibi) ve ekonomik şartlarına göre kullanılabilir. Ama mümkün olduğunca doğru koşullar ve uygun ortam olduğu sürece süt ile beslemek daha iyi olacaktır.

Mama veya süt ne kadar verilmelidir?

6 litre ile başlanmaldır; ama mama hazırlarken süte uygun olacak miktarda gramajla sıcak su karıştırılarak hazırlanmalıdır. İster mama ile ister süt ile beslenecek olsun buzağı canlı ağırlığı ve gün yaşı arttıkça verilen miktarlarda kademeli olarak artmalıdır; fakat bu artacak miktar 35.-40. günden sonra tam tersi ve kademeli şekilde azaltılmalıdır. Bu şekilde hem buzağı başlangıç yemi tüketimi teşviki artar hemde sütten kesim dönemine kademeli de olsa hazırlık sağlanmış olur. Süt veya mama artışı öğünde verilen miktarın arttırılması yerine öğün sayısı arttırılarak yapılmalıdır.

Buzağı başlangıç yemi ne zaman verilmelidir?

Buzağı başlangıç yemleri 3.-4. günden itibaren buzağıların önünde günlük olarak taze ve temiz verilmeye başlanmalıdır.

İyi bir buzağı başlangıç yeminin özellikleri nelerdir?

Buzağı başlangıç yemi ana ürün hammaddelerden, sindirimi zor olmamalı ve lif (NDF-selüloz) içeriği yüksek olmamalıdır. %18-22 ham protein, minimum %28-32 nişasta ve %18-22 arası NDF (lif) değerlerini yakalayan yemler genellikle iyi bir buzağı başlangıç yemleri olarak söylenebilir. Bu yem yanına ilave olarak tüm dane şeklinde mısır ilave edilmesi özellikle inek olduğu zaman önemli hale gelecek olan işkembedeki kılsı yapılar olan papilların gelişimine çok olumlu etkileri olmaktadır.

Kaba yem verilmeli midir?

Kaba yemler genellikle ilk 1 ay içinde verilmesi çok önerilmez; ama yine de vermek isteyen yetiştiriciler için buzağı başlangıç yemi+dane mısır toplamının %10 kadar kuru ot verilebilir. Bu kuru ot iyi sindirilebilen yonca gibi kaliteli kuru otlardan oluşmalıdır. Saman gibi sindirimi zor kaba yemler verilmemelidir. İlla verilecekse de verilecek kuru ot miktarının en fazla üçte biri kadar olmalıdır.

Buzağılar için vitamin ve mineral takviyesi gerekli midir?

Düzenli ve dengeli beslenen buzağılar için vitamin ve mineral takviyeleri çoğu zaman gerekli olmamaktadır. Yine de emin olunmak istenirse sütten/mamadan ve yem içeriğinden gelebilecek miktarlar hesaplanarak eksik kalan kısımlar takviye edilebilir. Ayrıca buzağılara immun sistemin desteklenmesi için prebiyotikler (mos, beta glukan vs.) ve probiyotikler (Bacillus subtilis, Enterecoccus faceium, Saccharomyces boulardii vs.) verilebilir. Saha çalışmalarında yapılan uygulamaya göre özellikle ilk 15 günde buzağı başı günlük 1.000-2.000 mg Vitamin C ilavesinin çok olumlu sonuçları olmuştur. 

Su ne zaman verilmelidir?

Su verilmesi ise klasik olarak doğumdan sonraki ilk haftadan itibaren taze ve temiz olması şartıyla verilebilir. Son yapılan saha çalışmalarına göre kulübe dönemi boyunca su verilmeyerek bunun yerine ilave öğün ve ilave süt ile beslemenin hiçbir olumsuz etkisi görülmemiş, aksine özellikle ilk dönemlerde yaşanan ishallerin bittiği gözlemlenmiştir. Su verilecekse su sisteminin uygun dezenfeksiyon (örnek olarak hipokloröz) yöntemiyle temiz olduğundan emin olunmalıdır.

Kulübeden çıkartırken nelere dikkat edilmelidir?

Kulübeden çıkarılmadan önceki günlerde günlük minimum 1 kilogramdan az buzağı başlangıç yemi tüketen buzağılar çıkarılmamalıdır. Doğum canlı ağırlığının 2 katı olan ve günlük minimum 1,5 kilogram buzağı başlangıç yemi tüketen buzağılar kulübeden çıkartılabilir.

5K kuralında konfor nedir?

Kısaca söylemek gerekirse ama her biri çok önemli hususlar şunlardır. Kulübeler temizlenmiş, dezenfekte edilmiş ve tabanına yeni, temiz altlık (Sap-saman, kavuz) serilmiş veriliyorsa su, yem-ot, süt/mama için kolay ulaşılmalı ve uygun yerleşimi olmalıdır.

Çiftliğinizin geleceği sizin ellerinizde ve yapacağınız küçük ama önemli detaylarda…