Brusellozis Hastalığı nedir?

Brucellozis, hayvancılık işletmeleri için önemli düzeyde ekonomik etkileri olan ve bulaşıcı bir hastalıktır. Hastalığa, belirli hayvan türlerini enfekte etme eğiliminde olan çeşitli bakteriler sebep olmaktadır. Bununla beraber, çoğu Brucella türü diğer hayvan türlerini de enfekte edebilmektedir. Bu mikroorganizma hem sığır, koyun, keçi, domuz, at, deve, köpek gibi çeşitli hayvanlarda hem de insanlarda hastalık oluşturabilmektedir.

Brucellozis, hayvanlar ile direkt ve sürekli olarak temasta olan kişilerin hayatlarının belli bir döneminde hafif veya şiddetli düzeyde mutlaka geçirdiği bir hastalık olduğu için de Veteriner Hekimliğinde ''meslek hastalığı'' olarak bilinmektedir. Bu hastalık bazı ülkelerde aynı zamanda ''Bulaşıcı Yavru Atma Hastalığı- Contagious Abortion veya ''Bang Hastalığı'' olarak da bilinmektedir. İnsanlarda enfeksiyona eşlik eden şiddetli ve aralıklı ateşe sebep olması dolayısıyla ''Dalgalı Ateş'', ilk kez Malta Adası'ndaki bir kişide görüldüğü için de ''Malta Humması'' olarak bilinmektedir. 

Brucellozis, hayvanlarda başta üreme sistemini etkilemekle beraber aynı zamanda eklem problemleri ve meme hastalıklarına da sebep olmaktadır. Hastalığın sığır, koyun, keçi ve domuzlardaki en önemli ve belirgin bulgusu abortus yani yavru atmadır. Hastalığın sığırlardaki etkeni küçük, hareketsiz, sporsuz, Gram negatif, zorunlu hüçreiçi bir mikroorganizma olan Brucella abortus’tur.

Brucellozis Hastalığı Nasıl Bulaşır ve Yayılır?

Etken canlı vücuduna sindirim yoluyla giriş yapmaktadır ve akabinde enfeksiyon çok hızlı bir şekilde yayılma eğilimindedir. Hayvanların atık fetüs, plasenta veya rahim içeriği ile bulaşık olan meralarda otlaması veya direkt olarak atık materyallerinin sağlıklı hayvanların sindirim sistemi mukozası ile teması sonrasında bulaşım meydana gelir. Mikroorganizma, doğum veya atık sonrası rahimde 2 ila 3 hafta süreyle de bulunabilir. 

Etken ineklerde olduğu gibi boğaların üreme organlarında da enfeksiyona (testislerde, epididimis ve eklenti bezlerinde) sebep olabilir ancak boğaların bu hastalığı sperma yoluyla bulaştırmasının çok az bir öneme sahip olduğu kabul edilmektedir. 

Eğer enfeksiyon cinsel olgunluğa erişmiş olan hayvanlarda oluşursa enfeksiyon persistent (kalıcı) hale geçme eğilimindedir. Enfekte olan her hayvan %100 atık yapacak diye bir durum söz konusu değildir. Yapılan çalışmalarda genellikle enfekte olan hayvanların yalnızca %20’sinin atık yaptığı tespit edilmiştir. 

Brusellozis Hastalığının Halk Sağlığı Açısından Önemi Nedir?

Brusellozis insanlar için oldukça bulaşıcı bir zoonoz hastalıktır. 

İnsanlarda görülen semptomlar arasında aralıklı veya düzensiz ateş, baş ağrısı, halsizlik, aşırı terleme, titreme, kilo kaybı ve genel ağrı bulguları yer alır. Karaciğer ve dalak dahil çeşitli organlarda da enfeksiyon şekillenebilir.

Veteriner hekimler, çiftçiler ve mezbahada çalışanlar, enfekte hayvanlarla ve atık fetüslerle veya plasentalarla uğraşırken enfeksiyona karşı risk altındadır.

Brusellozis en kolay ve hızlı bulaşabilen enfeksiyonlardan biridir ve kültürler ve atık materyalleri gibi yüksek düzeyde enfeksiyon riski taşıyan örneklerle çalışırken katı güvenlik önlemleri alınmalıdır.

Hastalık, enfekte hayvanlardan gelen pastörize edilmemiş süt tüketimi yoluyla da insanlara bulaşabilir. 

Brusellozis Hastalığının Klinik Bulguları Nelerdir?

Hastalığın en önemli klinik bulgusu hayvanların abort yani atık yapmasıdır. Abort vakalarının büyük çoğunluğunun genellikle gebeliğin 5. ayından sonra şekillendiği belirlenmiştir. Atık fetüse ek olarak yavru zarlarının atılamaması ve akabinde rahim enfeksiyonları da gelişebilmektedir. Eğer bünyesinde bu hastalığı taşıyan inek doğum yaparsa, doğan buzağı sağlıklı annelerin buzağılarına kıyasla daha zayıf dünyaya gelmektedir. Doğan buzağıların doğumun akabinde kısa sürede öldükleri belirlenmiştir. 

Hangi Durumlarda Brucellozis’ten Şüphe Etmeliyim?

• Gebeliğin 5. Ayından sonra ve özellikle doğuma 3 ay kala atık yapan hayvanlar varsa
• Doğum veya atık sonrası yavru zarları da atılamıyorsa
• Sürüdeki döl tutma oranları çok düşükse
• Eklemlerde şişkinliği bulunan hayvanların varlığı 

Nekropsi Bulguları Nelerdir?

• Plasentada enfeksiyon şekillendiğine dair bulgular varsa
• Kotiledonların arasındaki bölge kuru, kalınlaşmış, gevrek, yer yer nekrotik odakları varsa
• Fetüsün akciğerleri büyümüş ve üzeri fibrinli bir haldeyse

Brusellozis Hastalığının Teşhisi Nasıl Yapılır?

Hastalıktan klinik belirtilere yani sürüde atık yapan hayvanların olup olmadığına göre şüphelenilebilir ancak kesin tanı laboratuvar testleri yardımıyla ve etkenin izolasyonu yapılarak konmaktadır.

Brucellozis kaynaklı atıklarda belirleyiciliği en yüksek oranda olan tanı yöntemi, etkenin fetal doku (akciğer, abomasum içeriği), plasenta ve rahim atıklarından izole edilmesidir. Aynı zamanda kolostrum, süt ve mekonyumdan da izolasyon yapılabilmektedir.

Brusellozis Hastalığının Tedavisi ve Kontrolü Nasıl Yapılır?

Çiftlik hayvanlarında Brucellozis tedavisi yapılmaz onun yerine eradikasyon programı uygulanır. Süreç, hastalık çıkan hayvanların karantinaya alınması ve seropozitif olan hayvanların sürüden çıkarılmasını gerektirmektedir. Aynı zamanda Brucellozis ihbarı mecburi bir hastalık olduğu için hastalık çıkan işletmeler hastalığı bildirmek zorundadır. 

Hastalık ile ilgili kontrol önlemlerinin uygulanması dünyanın her yerinde olduğu gibi ülkemizde de 3 aşamalı olarak gerçekleştirilir. 

1. Buzağıların aşılanması

2. Hayvan hareketlerinin kontrollü şekilde yapılması

3. Taşıyıcı hayvanların belirlenmesi

Bulaşıcılığı çok yüksek ve yayılımı çok hızlı olan diğer hastalıklarda da olduğu gibi eradikasyon programlarının başarısı hayvan/işletme sahiplerinin desteği ve çabasına bağlıdır.

Brusellozis Hastalığından Korunmada Hangi Aşılar Kullanılır?

Piyasada Brucellozis’ten korunmada canlı olarak S-19, inaktif olarak ise 45/20 ve H38 suşlarından ve gebelere de uygulanabilen REV-1 suşundan üretilmiş olan aşılar mevcuttur. Bu aşılar hayvanlarda iyi bir bağışıklık yanıtı sağlamaktadır ancak bazen yanlış pozitif sonuçlarla karşılaşmak da olasıdır.

Ülkemizde 10 yıllık eradikasyon programı kapsamında kullanılan aşı S-19 konjunktival aşıdır ve 4-8 aylık dişi danalara uygulanır. Bu aşının en az 7 yıl süreyle koruma sağladığı da bilinmektedir. 

Bir Sürü veya İşletmede Brusellozis Hastalığı Çıktığında Ne Yapılmalıdır?

1. Test sonucu pozitif çıkan hayvanlar sürüden çıkarılmalıdır.
2. Hastalık ihbar edilmeli ve karantina tedbirleri uygulanmalıdır.
3. Hastalığın yayılma ihtimaline karşılık gerekli önlemler alınmalıdır.
4. Atık yavru/yavrular ve zarları sönmemiş kireç kullanılarak gömülmeli, atıkların bulunduğu bölge uygun şekilde dezenfekte edilmelidir.
5. Tüm malzeme ve ekipmanlar dezenfekte edilmeli, hastalıkla bulaş riski taşıyan malzemeler imha edilmeli; özellikle riskli altlık ve yemler yakılmalıdır. 
6. Bulaşık alet ve ekipmanlar nemli ortamda 121 santigrat derecede 15 dk veya 160-170 santigrat derecede 1 saat süreyle sterilize edilmelidir.
7. İşletmedeki tüm personel biyogüvenlik önlemlerine uymalı ve hijyen şartlarına her zaman dikkat etmelidir. 
8. Hastalık taşıyan hayvanların sütleri buzağılara içirilmemeli ve sütler mutlaka pastörize edilmelidir. 
9. Doğum bölmeleri doğum öncesi ve sonrasında iyice temizlenerek dezenfekte edilmelidir.
10. Doğuma müdahele gerektiren durumlarda hijyenik kurallara eksiksiz şekilde uyulmalı, her hayvan için farklı eldiven kullanılmalı, kıyafet ve çizmeler dezenfekte edilmelidir.

Brucellozis’ten korunma ve hastalıkla mücadele hem sığırcılık işletmeleri hem de zoonoz bir hastalık olması dolayısıyla halk sağlığı açısından önem teşkil etmektedir. Hastalık ile mücadelede esas olan çoğu hastalıkta olduğu gibi işletmeye girişin önlenmesi yani koruyucu hekimlik prosedürlerinin uygulanmasıdır. Bu nedenle uygulanması zaruri olan aşılar mutlaka yapılmalı, işletmeye yeni hayvan girişi olacaksa mutlaka hayvanlar test edilmeli ve rutin olarak temizlik, dezenfeksiyon yani biyogüvenlik önlemlerine sıkı sıkıya bağlı kalınmalıdır. 

Yararlanılan kaynaklar
Sığırlarda Sürü Sağlığı ve Yönetimi, Aktüel Yayınları, 2015
Çiftlik Hayvanlarında Doğum ve Jinekoloji, Medipres Yayınları
aphis.usda.gov
msdvetmanual.com
oie.int