Fıstık Üretiminin Ülkemizdeki Durumu Nedir?

Türkiye fındık üretimi dünya fındık üretiminin yaklaşık 2/3 kadar olup, ekonomik anlamda Karadeniz sahil kuşağında yetiştirilmektedir. Yaklaşık 400 bin çiftçi ailesine fındık gelir sağlamaktadır.  Dünyada yaygın bir üretim alanına sahip olan fındığın üretim alanının yaklaşık %79’u Türkiye’de yapılmaktadır.

Dünya fındık üretim ve ihracatında Türkiye’nin bu kadar büyük bir payı olmasına rağmen, bu üründen istenilen ölçüde yararlanıldığını söylemek mümkün değildir. Bunun iki temel nedeni vardır. Bunlardan birisi, işlenmiş fındık ürünleri üretim ve ihracatının çok düşük olmasıdır. İkincisi ise, geleneksel pazarımız olan AB (Avrupa Birliği) pazarı dışına çok az çıkılmasıdır.

Türkiye’de TUİK kayıtlarına göre 33 ilde fındık üretimi kaydedilirken fındık üretiminin ruhsatlı yapıldığı il sayısı 14’dür. Fındık üretimi il bazında incelendiğinde en fazla üretim alanı Ordu ilinde olup (%32), Giresun ve Sakarya takip etmektedir. Toplam üretim alanının yaklaşık %90’ı Ordu, Giresun, Trabzon, Samsun, Sakarya ve Düzce illerinde bulunmaktadır.

Fındık Üretiminde Tarım Nasıl Olmalı?

Fındığın iyi bir gelişme göstermesi ve bol ürün vermesi nemli, mutedil iklim bölgelerinde olmaktadır. Karadeniz kıyı bölgesi fındık yetiştiriciliği bakımından en uygun iklim özelliğine sahip bulunmaktadır. Yarı nemli, kurak iklim bölgelerinde fındık yetiştirilebilirse de yağışın yetersiz olması mutlaka sulamak gerektirmektedir. 

Uygun yetiştirme alanları; yıllık ortalama sıcaklığın 13°C - 16°C olduğu, kışın sıcaklığın -8°C, -10°C’den aşağı düşmediği, yazın sıcaklığın 36°C, 37°C’yi geçmediği, yıllık yağış miktarının 750 mm’nin üzerinde olduğu ve yağışın aylara dengeli dağıldığı yerlerdir. Çiçeklenme ve tozlanma kış aylarında gerçekleştiği için düşük sıcaklıklar önemlidir. İlkbahar geç donlarına dikkat etmemiz gerekli ve ona göre uygun çeşit kullanmalıyız. İklim faktörü dışında; arazi ve toprak hazırlığı, çeşit seçimi, gübreleme, sulama, hasat kriterleri ve ilaçlama gibi kriterlerin iyi değerlendirilmesi gerekmektedir. 

Yukarıdaki resimde ilkbahar geç donlarından zarar görüş fındık bitkisini görmektesiniz. 

Arazi ve Toprak Hazırlığını Nasıl Yapmalıyım?

Ekonomik ömrü oldukça uzun olan fındığın dikimden önce arazi ve toprak hazırlığının çok dikkatli bir şekilde yapılması gerekmektedir. Üzerinde tek yıllık bitkilerin yetiştirildiği arazilerde fındık bahçesi tesis edilebileceği gibi, çok yıllık bitkilerin yetiştirildiği araziler, eski ve yaşlanmış fındık bahçelerinin yenilenmesi şeklinde de fındık bahçesi tesisi yapılabilmektedir.

Çok yıllık bitkilerin yetiştirildiği arazilerde bitki kökleri ve parçaları temizlenir. Tek yıllık bitkilerin yetiştirildiği arazilerde ise fazla bir arazi temizliğine ihtiyaç bulunmamaktadır. Arazi üzerinde yapılan genel temizlikten sonra bu arazilerde toprak-su muhafaza ve drenaj tedbirleri alınmalıdır. Bu tedbirlerin alınması meyilli arazilerde erozyonu önleme, düz taban arazilerde taban suyunun drene edilmesi şeklindedir.

Fındık yetiştiriciliğinde yüzeysel veya kayalık araziler, altta geçirimsiz tabaka bulunan topraklar ile killi ve ağır topraklar uygun değildir. Besin maddelerince zengin, tınlı, humuslu topraklar ile geçirgen topraklarda iyi büyür. Hafif asidik (pH’sı 6-6.5) topraktan hoşlanır. Daha asidik topraklarda kireçleme yapılarak pH yükseltilmelidir.

Çeşit Özelliği  Nasıl Olmalı ?

Fındık bahçesi tesis ederken üzerinde dikkatle durulması gereken noktalardan bir tanesi de çeşit seçimidir. Fındık türlerinin birbirinden ayrılmasında dikkat edilen husus zuruf şekli ve yapısıdır. Zuruf, fındığın dış yüzeyini saran kısımdır.  Büyüklüğü ve şekli çeşitlere göre değişir. Yeşil renklidir ve olgunlaşan meyvelerde sararıp kızarır. Yerli çeşitlerimizde genellikle uzun ve meyveyi kavrayıcıdır. Yabancı çeşitlerde zuruf kısa olduğu için olgunlaşan meyveler yere dökülür ve yerden mekanik hasat yapılır.

Ülkemizde yetiştirilen fındık çeşitleri meyve şekil ve özelliklerine göre 3 gruba ayrılmıştır. Bunlar; yuvarlak, sivri ve badem fındık çeşitleri şeklindedir.

Karşılıklı tozlanan çeşitler kendi kendini tozlayan çeşitlere göre daha fazla meyve tutumu sağladığından bahçede iyi bir çeşit karışımının yapılmasını gerekmektedir. Fındık, kasım ayından itibaren çiçek açmaya başlamakta ve çeşitlere göre değişmekle beraber çiçeklenme mart ortalarına kadar devam etmektedir. 

Tozlanma Kasım-Aralık aylarında başlar ve Mart ayına kadar devam eder. Rüzgarla tozlanma gerçekleşir.  Yeterli bir tozlanma için bahçede %10 oranında tozlayıcı bulundurulmalıdır. Tozlanma döneminde görülen uzun süreli yağışlar ve sisli havalar tozlanmayı engeller.

Fındık Bahçelerinde Çiçek ve Meyve Dökümleri Neden Olur?

Mart-Nisan-Mayıs aylarında ilkbahar dökümleri olarak adlandırılan dökümler olur. Bunun sebebi ise tozlanmanın veya döllenmenin gerçekleşmemiş olmasıdır. Dökümlerin şiddeti fındık çeşidine ve hava şartlarına bağlıdır. 

Haziran ve Temmuz aylarında ise çotanak dökümleri gerçekleşmektedir. Bu döküm sebepleri ise genellikle besin noksanlıkları veya kuraklıktan kaynaklı gerçekleşmektedir.

Mavi çizgiler; erkek çiçekler,  sarı çizgiler ise  dişi çiçekler olarak belirtilmiştir. Aşağıdaki tabloda ise çotanakların bağlanma tarihleri belirtilmiştir.

Fındıklarda Boş Meyve Oluşumu Neden Olur?

• Döllenme yetersizliği,
• Su stresi,
• Bor ve Çinko elementi eksikliği,
• Bahçelerin bakımsız olması,
• Haziran ayında döllenmeye takip ideal sıcaklık 21°C'dir. Sıcaklığın daha düşük olması  boş meyveyi arttırmaktadır.

Bahçe Tesisi Nasıl Yapılmalı ? Nelere Dikkat Edilmeli? 

Ülkemizde geleneksel olarak "Ocak dikim şekli" uygulanır. Ocak dikimi daha çok düz araziler için uygundur. Ocak, 120 cm’lik bir daire etrafına dikilmiş 4-6 bitkiden oluşur. Ocaklar arası mesafe: kuvvetli topraklarda 5-6 m ve zayıf topraklarda 4-5 m uygulanır. Ocak için 60 cm derinliğinde çukur açılır. Çukurun kenarlarına karşılıklı olarak 6 fidan dikilir. Tüplü veya çıplak köklü fidan kullanılabilir. Dikim yapılırken arazide dengeli olacak şekilde tozlaycı çeşitler bulundurulmalıdır. 

Fındık Bahçesinde Budama Nasıl Yapılır?

Şekil verme: Temel olarak doruk dallı terbiye sistemi uygulanır. İlk yıl fidanlara müdahale edilmez. İkinci yıl ilkbahar başında fidanlar toprak seviyesinden kesilir. Gelişen sürgünlerden kuvvetli olan bırakılır, diğerleri çıkartılır. Üçüncü yılın başında sürgünde 1m yüksekten tepe vurma yapılır. Sonbaharda birinci katı oluşturmak üzere gelişen sürgünlerden 2 tanesi bırakılır, diğerleri kesilir. Dördüncü yıl ilkbaharda birinci katı oluşturacak 2 dal 60-70 cm’den kesilir.

Verim budaması: Bitkilerde öncelikle dip sürgünleri çıkarılır. Hastalıklı, kurumuş veya kırılmış dallar çıkarılır. Ocak içinde sıklaşmaya neden olan dallar çıkarılır.

Yenileme budaması: Ocaklardaki bitkilerde verimlilik dikimden 25-40 yıl sonra azalmaya başlar. Verimden düşen bitkiler sıra ile dipten kesilir. Yeni çıkan bir sürgün yenileme dalı olarak bırakılır ve yeni bitki oluşturulur. Bu bitkilerden 10-15 yıl ürün alınır. Daha sonra verimden düşen bitkiler (dallar) kesilerek çıkarılır. Kesilen her dal için dipten çıkan bir sürgün bırakılır ve yeni bitki oluşturulur. Bu döngü bu şekilde devam ettirilir. Böylece bahçede sürekli olarak verimlilik azalmadan yenileme yapılır.

Fındık Hasadı Ne Zaman ve Nasıl Yapılır?

Üretim maliyetleri içinde en büyük payı hasat (toplama) masrafları oluşturur. Fındık, bahçenin bulunduğu yerin deniz seviyesinden yüksekliğine göre Ağustos başı ile Ağustos sonu arasında hasat edilir. Hasat tarihini devlet ilan eder.

Hasat elle yapılır. Zurufların iyice sararıp kızarmaya başladığı zaman hasat edilmeye başlanır, hatta fındık taneleri zuruf içerisinde oynamaya başlamış mı kontrol edilmektedir. Bazen çotanakların (zurufların meyveli hali) yere düşmesi beklenir ve yerden toplanır. Fındıklar 10-15 cm kalınlığında serilerek güneşte kurutulur. Küflenme ve bozulmaların olmaması için sık sık karıştırmak gerekir.. Daha sonra patozla zuruflarından ayrılır ve tekrar kurutulur. Bazı çifçiler bu zurufları hayvanların altına serip sonrasında hayvan gübresiyle bulaşıklı bu zurufları bahçelerinde kullanmakta ve oldukça memnun edici sonuçlar almaktadır. Zuruflar, hayvanlarda ishal yaptığı için yeşil gübre olarak değerlendirilmektedir. 

Kurutulan fındıklardaki nem oranı, kabuklu meyvelerde %12'ye ve tohumda %6 'ya düşürülür. Toplamda kurutma süresi yaklaşık 15-20 günü bulur. 

Hasat döneminde fındıkları elle toplayan çiftçiler, bu işlemi yaparken fındık dalları birbirine içiçe girer. Tabiri caiz ise arapsaçına döner. Toplama sonrasında budama döneminde bu dallar düzeltilir. Fındıklar toplanmaya başlanmadan önce fındık bahçesindeki otlar temizlenir. 

Verim olarak; çeşide ve bakıma göre değişmekle birlikte dönüme 200 kg fındık alınmaktadır.

Fındık Üretiminde Ne Gibi Sorunlarla Karşılaşıyoruz?

• Yaşlı ve çok sık dikilmiş bahçelerin olması,
• Tozlayıcı çeşitlerin fındık bahçelerinde yetersiz olması,
• Yeteri kadar bakım işlerinin yapılmaması (budama, gübreleme, ilaçlama gibi),
• Toprak derinliğinin yetersiz olduğu alanlarda fındık yetiştiriciliğinin yapılamaması,
• İlkbahar geç donlardan dolayı mahsulün zarar görmesi,
• Kuraklık gibi faktörler üretimde verim kayıplarına sebep olmaktadır.

Kaynakça

tarimorman.gov.tr
fiskobirlik.com.tr
tuik.gov.tr
tmo.org.tr