Türkiye'deki üretimi çok eskilere dayanan fındık, geleneksel ihraç ürünü olma niteliğini devam ettirmekte ve ülke ekonomisine oldukça önemli katkıda bulunmaktadır. Üretimde karşılaşılan hastalık ve zararlı böceklerin etkisiyle yüksek verim kayıpları yaşanabilmektedir. Örneğin 2016 yılında fındıklarda yaşanan külleme hastalığı nedeniyle %50 verim kaybı yaşanmıştı. Benzer durumlar, üretici ve ülke ekonomisi için istenen bir durum değildir.

Üreticilerin fındıklarında zirai ilaçlama gerektiren benzer konuları değerlendirelim;

Fındık Küllemesi Hastalığı Neden Olur? Nasıl Mücadele Edebiliriz?

Yağışın yüksek olduğu bölgelerde sıkça görülen külleme hastalığı, ikliminin bol yağışlı olmasından dolayı Karadeniz Bölgesinde yetiştiricilik yapılan fındık bahçelerinde de görülmesi kaçınılmazdır. Külleme hastalığını fındık bitkisinin; yaprak, yaprak sapı, meyvesi ve zurufların da rahatlıkla görebiliriz. Pudra dökülmüş şekilde beyaz bir görüntü alır. 

Gündüzlerin sıcak gecelerin soğuk olması hastalığın şiddetini arttırmaktadır. Külleme hastalığına erkenden müdahale yapmazsak meyvelerde iç doldurma düzgün olmadığı gibi kalite ve verim kaybı da yaşanır. Hastalığa yakalanan yapraklar giderek kahverengileşmeye, gevşemeye ve kıvrılmaya başlar. Bu şekilde hastalığa yakalanan yapraklar vaktinden önce dökülür.  Yaprakların vaktinden önce dökülmesi fındık kalitesini olumsuz etkiler. 

Hastalığın oluşması için en uygun sıcaklık aralığı 10-20 santigrad derecedir. Güneş ışığının az olduğu bulutlu ve sisli günler hastalığı arttırmaktadır. 

Külleme Hastalığı İle Nasıl Mücadele Edilmeli ?

• Bahçeler bakımlı olmalıdır. Unutulmamalıdır ki hastalıklar öncelikle bakımsız bahçelerde oluşur,
• Ocakların araları iyi hava alacak şekilde olmalı ocakların içine güneş girmesi sağlanmalıdır,
• Ocaklarda çıkan dip sürgünleri yılda iki kez alarak imha etmeliyiz,
• Bahçemizde yabancıotlarla mücadeleyi aylık periyotlarla yapmalıyız,
• Sonbaharda dökülen hastalıklı yapraklar, meyveler, zuruflar temizlenerek imha edilmelidir.

Zirai ilaçlı mücadele de ise önceki yıllardaki yoğunluğa göre hareket edilmelidir. Hastalık bahçede ilk defa çıkıyorsa, belirtiler görülür görülmez ilaçlamaya başlanmalıdır. Eğer hastalık önceki yıllarda bahçeniz de görülmüş ise hastalık görülmeden sürgünler 25-30 cm olduktan ve yapraklar normal büyüklüğünü aldığında ilaçlamaya başlanmalıdır. İlk ilaçlamadan sonra ki yapılacak ilaçlamalarda kullanılan ilk ilacın etki süresine ve iklim koşullarına göre hastalık bitene kadar ilaçlamaya devam edilir. 

Fındık Kurdu Zararlısı ve Mücadele Yöntemi 

Fındık kurdu erginleri kül renginde 6-7mm boyunda, ince uzun hortumludur. Larvaları bacaksız beyaz, tombul ve kıvrık; baş kahverengindedir.

Fındık Kurdunun Zarar Şekli Nasıldır? 

Fındık kurdu, beslenme ve yumurta bırakma yoluyla meyvelerde zararlı olur. Erginler öncelikle yeni oluşmakta olan meyvelerde zarar yapar, daha sonraları fındığın meyve kabuğunu, hortumunun ucundaki ağız parçalarıyla kemirerek deler ve kabuk içindeki etli kısımla beslenir.

Zarar gören meyveler, normal iriliğe erişinceye kadar kabuk içindeki etli kısım bozularak sarı renk alır. Sonradan bu renk kabuk üzerinde de belirir. Meyve beslenmediği için kabukta çöküntüler oluşur. Bu zarar şekline halk arasında 'sarı karamuk' denir. Meyve normal iriliğe eriştikten sonra zarara uğrarsa meyve içi kararır. Kabukta oluşan çatlaklardan dışarı sızan siyah bir sıvı, zuruf ve kabuğu kirletir. Bu zarara da 'kara karamuk' denir. Bir ergin beslenme yoluyla yaklaşık 80 meyveye zarar verebilir.

Meyve içerisinde beslenen larvalar meyve içini tamamen yedikten sonra bir delik açarak dışarı çıkar. Bu şekilde beslendiği fındık meyvelerinin pazar değeri kalmaz.

Fındık Kurdu İle Nasıl Mücadele Yapılmalı?

• Bitki köklerine zarar vermemek kaydı ile bahçede çapalama yaparak kışı toprakta geçiren erginlerin sayısını epey azaltmış oluruz,

Zirai İlaçlama yapılacağı zaman ise;

• Meyve büyüklüğü mercimek boyutuna geldiği zaman  ilk ilaçlı mücadeleye başlanır,
• Fındık kurdu zararlısının fazla olduğu yerlerde, yumurta koyarak yaptığı zararı engellemek için çiftleşme döneminde (mayıs sonu-haziran başı) ikinci bir ilaçlama yapılmalıdır.

İlaçlı mücadele öncesinde fındık kurdu zararlısının varlığını yoğunluğu tespit edilmek istenirse eğer;

• 1-10 da büyüklükteki bahçelerden 10 ocak, 
• 11-30 da büyüklükteki bahçelerden 20 ocak,
• 30 da'dan büyük bahçelerde de 30 ocak,

3.0x3.5 m ebatlarında bir bez örtüye silkelenmelidir. Bu işlem sabah erken veya akşam üzeri sakin rüzgârsız ve yağışsız günlerde yapılmalıdır. Bulutlu günlerde günün her saatinde sayım yapılabilir. Şiddetli yağış ve rüzgâr sonrası sayım ertelenmelidir. Sayım sonunda 10 ocaktan 2'den fazla ergin böcek düşerse ilaçlama yapılmalıdır.

Fındık Kozalak Akarı Zararlısı ve Mücadelesi Nasıl Olmalı?

Zararlının ismi fındıklarda oluşturduğu belirtiden almaktadır. Halk arasında bu zararlıya "mantar, fındık ağaç gülü" de denmektedir. Fındık bitkisine özel olan bu zararlı, gözle görülemeyecek kadar küçük olup meyve veya sürgün gözlerine girerek  kozalak şeklinde şişkinlikler oluşturur. Şişkinlikler sebebiyle gözler gelişemediğinden uç kurumaları ve verim kayıpları meydana gelir.

Kışı kozalaklar içinde geçirip ilkbaharda yeni açılan yaprak koltuklarındaki ikinci yıl sürecek tomurcuklara girerek beslenme ve çoğalmalarına devam ederler. Temmuz ayından itibaren tomurcuklarda şişmeler başlar, Ağustos ayında ise nohut büyüklüğüne ulaşır. 

En duyarlı fındık çeşitleri, Tombul, Mincane ve Uzunmusa, en dayanıklı çeşitler ise Acı, Kuş ve Palaz'dır. Fındık kozalak akarları sadece fındık çeşitleri üzerinde beslenmekte ve başka bitkilerde zararlı değildir.

Fındık Kozalak Akarı İle Nasıl Mücadele Edilmeli?

En etkili mücadele yöntemi, mekanik mücadeledir. Mekanik mücadele; kozalakların kışın yapraksız dönemde toplanıp bahçe içerisinde bir yere bırakılması şeklinde yapılan bir mücadele yöntemidir. Toplanan Kozalaklar kesinlikle yakılmamalı ve gömülmemelidir. Kozalakların içi diğer faydalı akar ve böcekler için de bir barınak yeridir. Fındık Kozalak Akarı çok yavaş hareket ettikleri ve olumsuz çevre şartlarından çok çabuk etkilendikleri için kozalakları terk edemezler ve kuruyan kozalaklar içinde besin bulamadıkları için ölürler.

Bahçelerinde kozalak bulunan üreticilerimiz "yapraksız dönemde" kozalakları toplayıp bahçe içerisine bırakarak hem etkili bir mücadele yapmış olacak; hem de kimyasal ilaçların çevre-insan ve faydalılara vereceği zararı önlemiş olacaklardır. Sürekli mekanik mücadele yapılarak, Fındık Kozalak Akarı için kimyasal ilaçlamaya gerek olmaz.

Eğer kimyasal mücadele yapılmak istenirse; ocaklardaki dalların her birinde ortalama 5 Fındık Kozalak Akarı mevcut ise ilaçlama yapılmaya başlanır. Etkili bir ilaçlama yapmak için yaprak ve sürgünlerin tamamen ilaçlanması gerekmektedir. Kimyasal ilaçlama için en uygun zaman, akarların göçünün yoğun olduğu Nisan ayı sonu ile Mayıs ayı ortalarına kadar ki süreçte ilaçlama yapılmalı.

Fındık Dalkıran Zararlısı Nedir? Mücadelesi Nasıl Olur?

Dalkıran zararlısının ergini, dalın gövdesine 2 mm genişliğinde bir delik açarak girer. Zararlı böcek, dalın içerisinde farklı yönlere hareket ederek tüneller açarak fındık dallarında kurumalara ve zamanla bahçenin tamamının yok olmasına sebep olmaktadır.

Fındık Dalkıran zararlısı, yaşamının çoğunu fındık dalları içerisinde açtığı tünellerde geçirmektedir. Bu yüzden ilaçlı mücadelede başarılı sonuçlar elde edilmemektedir. İlkbahar da çiftleşmek ve yumurta koymak için sıcaklığın 18-20°C'nin olduğu Nisan ayından itibaren  Ağustos ayı sonuna kadar ergin böcekleri görmeye başlarız.

Fındık Dalkıran Zararlısı İle Nasıl Mücadele Yapılmalı?

Yaşamının çoğunu fındık dalları içerisinde açtığı tünellerde geçiren bu zararlı ile ilaçlı mücadele sağlanamadığı için;

• Dalkıran zararlısı için zayıf fındık dalları daha çekici geldiğinden; bakımsız, besin değeri düşük, taban suyu yüksek arazilerde kurulu fındık bahçelerinde Fındık Dalkıran zararlısı daha çok gözlemlenir,

• Bahçenin budanması sırasında dalkıran zararlısının bulunduğu delikli dallar tespit edilip kesilmeli ve Mart ayı sonuna kadar bahçeden uzaklaştırılıp yakılmalıdır,

• Dalkıran zararlısını; bakımsız ve zayıf bahçelerde daha çok gördüğümüz için bahçe bakımına ve  gübrelemeye önem vermelidir.

Bunlar dışında ağaç dallarına dalkıran zararlısının varlığının tespiti ve zararlıyı sayı olarak azaltabilmek için "Kırmızı Kanatlı Yapışkan Tuzaklar" kullanılmaktadır.

Fındık Yeşil Kokarcası Zararlısı Nedir? Nasıl Mücadele Edilir?

Fındık yetiştirilen bütün bölgelerde Fındık Kurdu gibi Fındık Yeşil Kokarcası da ana zararlılar arasındadır. 2017 yılında Türkiye'de varlığı tespit edilmiştir.  

Fındık meyvesinin önemli zararlılarından olan ve olgun meyvelerde beslenmek suretiyle şekilsiz meyveler oluşturan, halk arasında pis kokulu böcek olarak da bilinen Fındık Yeşil Kokarcası Fındık Kurdunda olduğu gibi hortumunu fındığın içine sokarak emgi yapar. Emgiler sonucu "sarı karamuk" ve "kara karamuk" oluşarak meyveler dökülür. Hemen hemen tüm bahçelerimizde gördüğümüz, ama zararını bilmediğimizden önemsiz gördüğümüz bir zararlı olan Fındık Yeşil Kokarcası erginleri ve gençleri fındık meyvelerinde emgi yaparak zararlı olurlar. Bu şekilde meyvelerde acılaşma ve çöküntüler oluşur.

Bunun yanında fındık ülkemize önemli döviz girdisi sağlayan ürün olması nedeniyle, meyvelerin iç doldurmaya başladığı (Temmuz ayında) dönemde emilmek suretiyle buruşuk ve yer yer şekilsiz iç oluşumuna neden olurlar. Dış satımda karşımıza önemli bir sorun olarak çıkan lekeli iç fındıklar ürünün kalitesini düşürdüğü gibi, fiyatının da düşmesine neden olarak ihracatımızın olumsuz yönde etkilenmesine neden olmaktadır. 

Fındık Yeşil Kokarcası İle Nasıl Mücadele Etmeliyiz?

Ülkemizin hem ürün kaybına hem de döviz kaybına neden olan fındık yeşil kokarcasına karşı kültürel mücadele olarak yabancı ot temizliğine dikkat edilmelidir. Ayrıca Fındık Kurdu için yapılacak ilaçlı mücadele de bu zararlı ile de kontrol sağlanmış olur.

Fındık Filiz Güvesi Nasıl Bir Zararlı ve Mücadelesi Nasıl Yapılır?

Fındık bahçelerinde Mart ayı sonlarında görmeye başlanan, 4,5-5 mm büyüklüğünde bir kelebektir. Fındık Filiz Güvesi dediğimiz bu kelebek yumurtalarını fındık yapraklarının üst kısmına tek tek bırakır. Yumurtadan çıkan yavru dediğimiz şekil olarak solucana da benzeyen açık sarı renkli larvaları, yaprakları yiyerek beslenirler.

Fındık Filiz Güvesi; kış dönemi yaklaştığında fındık bahçelerinde gördüğümüz fındık kozalak akarlarının vermiş olduğu zarar ile oluşmuş şişkinlikteki kozalağa benzeyen yapıların içerisine girerek, kışı burada geçirirler. Larvalar ertesi yılın Mart ayından itibaren fındık sürgünlerinin içine girerek zarar vermeye başlarlar. 

Fındık Filiz Güvesi larvalarının ilk zararı Temmuz ayında yapraklarda görülür. Larvalar, yaprakların alt yüzeyinde orta damarla yan damar arasında bölgeyi yer ve üçgen şeklinde tipik kahverengi lekeler oluşturur. Beslendiği bu bölgelerde beslenme sonucu artıklarını ve ağ şeklinde yapılar görürüz. Yaprakların üst yüzeyi daima sağlam görünür. Zarara uğrayan henüz gelişmemiş genç sürgünlerde kurumalar oluşur, ancak beslenme sonucu oluşan örümcek ağı gibi yapıdan dolayı kuruyan sürgünler dökülmez. 

Fındık Filiz Güvesi İle Nasıl Etkin Mücadele Edebiliriz?

Fındık filiz güvesi ile bulaşık olan bahçelerde bir ön sayım yapılarak mücadeleye gerek olup olmadığın karar verilir.  Bu amaçla;

• 1-10 da olan bahçelerde 10 ocak,
• 11-30 da olan bahçelerde 20 ocak,
• 30 da'dan büyük olan bahçelerde    30 ocak işaretlenir.

Her işaretli ocaktan alt, orta ve üst kısımlarından 10'ar olmak üzere 30 yaprak alınıp, zarar belirtisi olanlar sayılır. Zarar görmüş yaprak oranı %15 olduğunda mücadeleye karar verilir. Kimyasal mücadele, larvaların erkek organlara ve kozalaklara göç ettiği yaprak döküm başlangıcına (eylül sonları) kadar yapılmalıdır.

Zirai ilaçlama da kullanılan ilaçların tavsiye ve temini konusunda bölgenizde bulunun İl veya İlçe Tarım Müdürlüklerinden destek alabilirsiniz.

Kaynakça
tarimorman.gov.tr
dergipark.org.tr
samsuntb.org.tr
Fındık Araştırma İstasyonu Müdürlüğü