Gerekli olan besin maddelerinin toprağa veya doğrudan bitkiye verilmesi işlemine gübreleme, bu işlem için kullanılan her türlü materyale de gübre adı verilmektedir. Kullanılan gübreler Besin maddesi sağlamak amacı ile tarlaya verilen birbirinden farklı birçok gübre çeşidi vardır. Tarla bitkilerinin gübrelenmesinde kullanılan gübreler çeşitli şekillerde gruplandırılmaktadırlar. Kaynaklarına göre gübreler;

• Organik kaynaklı
• İnorganik kaynaklı

olmak üzere iki ana grupta toplanmaktadırlar.

Gübre ihtiyacı, bitkinin ihtiyaç duyduğu besin maddesinin toprak örneği alınarak analiz edilen topraktaki miktarı tespit edilerek geri kalan kısmının hesaplanması esasına dayanır.

Organik kaynaklı gübreler

Organik kaynaklı gübreler fotosentez sonucu üretilmiş organik madde kaynaklı olan gübrelerdir. Toprağın tüm özelliklerinin, bitki yetiştiriciliği yönünden daha iyi hale gelmesini sağlayan organik kaynaklı gübreler tüm bitkiler için en iyi gübredir. Organik gübrelerde temel besin maddelerinin (özellikle azot, fosfor ve potasyumun) oranları oldukça düşük olduğu için birim alana fazla miktarda kullanılmaları gerekmektedir. Organik gübrelerin kaynağının yetersiz, kullanımının zor olması ve bazı bölgelerimizde hala enerji kaynağı olarak kullanılması nedeniyle dünyada ve özellikle ülkemizde kullanımı çok fazla değildir. Toprağa verilen organik gübrenin kalitesini belirleyen en önemli, hatta tek faktör, organik maddenin C/N katsayısıdır. Çünkü toprakta her türlü organik maddeyi parçalayabilecek mikro organizma türü vardır. Topraktaki organik maddenin, C/N katsayısının düşük olması yeteri kadar azot bulundurduğunu ifade ettiği için istenen bir özelliktir.

İnorganik kaynaklı gübreler

Ticari gübreler, kimyasal gübreler veya mineral gübreler adıyla da anılırlar. Ticari olarak pazarlanıp, kimyasal yollarla üretilirler. Besin maddelerinden bir veya birkaçını organik kaynaklı gübrelerden daha yüksek oranda içerirler. Bitkilerin topraktan fazla miktarda aldıkları Azot (N), Fosfor (P2O5 ), Potasyum (K2O), Kükürt (S), Kalsiyum (Ca), Magnezyum (Mg) gibi besin maddelerine makro besin maddeleri adı verilmektedir. Bitkilerin yaşamları boyunca topraktan az miktarda aldıkları Demir (Fe), Mangan (Mn), Bakır (Cu), Çinko (Zn), Molibden (Mo), Bor (B), Klor (Cl), Kobalt (Co) Sodyum (Na), Vanadyum (V) ve Silsyum (Si) gibi besin maddeleri de mikro besin maddeleri olarak adlandırılmaktadırlar. Hayvanlar için İyot (I) ve Selenyum (Se)'da gerekli olmaktadır. Tarla bitkilerinin gübrelenmesinde üç temel makro besin maddesi; azot, fosfor ve potasyumdur. Makro besin maddeleri için üretilen ticari gübrelerde genelde bu üç besin maddesinin oranları verilmektedir. Birinci olarak azot (N miktarı), ikinci olarak fosfor (P2O5 miktarı), üçüncü olarak potasyum (K2O miktarı), yazılmaktadır. Ticari gübre torbasının üzerinde 20-20-10 değerleri verilmiş ise bu gübrenin içeriğinde; % 20 oranında N, % 20 oranında P2O5 ve % 10 oranında K2O vardır anlamına gelmektedir.

Gübrenin adı Etkili maddesi Etkin madde oranı :

Amonyum sülfat Azot (N) % 21-26 Amonyum nitrat Azot (N) % 33 Üre Azot (N) % 46 Süper fosfat Fosfor (P2O5) Triple süper fosfat Fosfor (P2O5) %42-44 Di amonyum fosfat Fosfor + Azot (P2O5 + N) %18 N, %46 P2O5şeklinde sıralanmaktadır.

Gübreleme yöntemleri

Ticari gübreler tarlaya; -gübreyi serpme olarak toprak yüzeyine verme, -gübreyi tohumla beraber tohum yatağına verme, -gübreyi tohumdan farklı bir yatağa verme, -gübreyi suda eritilmiş sıvı halinde verme, olmak üzere dört farklı şekilde verilmektedir.

Gübreyi serpme olarak toprak yüzeyine verme:

Azotun her formu toprak içerisinde kolayca hareket etmektedir. Toprak yüzüne serpilerek verilen gübre arkasından gelen yağış veya sulama suyu ile eriyerek toprağın alt kadarına doğru hareket ederek, bitkilerin kullanabileceği kök derinliğine kadar inmektedir. Toprak yüzüne verilen azotlu gübreler hemen yağış gelmez veya sulama yapılmaz ise fazla bir kayba uğramaz. Ancak toprağa karıştırılması mümkün ise ekim derinliğine kadar toprağa karıştırılması daha uygundur. Toprakta fazla hareketli olmayan fosforlu ve potasyumlu gübrelerin yüzeye serpilerek verilmesi fazla uygun değildir. Mecbur kalınmadıkça fosforlu ve potasyumlu gübreler yüzeye serpilerek verilmemelidir.

Gübreyi tohumla beraber tohum yatağına verme:

Azotlu, fosforlu ve potasyumlu gübrelerin hepsi bu yöntemle verilebilmektedir. Tohum yatağında yeterli suyun bulunduğu ortamlarda ticari gübrenin tohumla birlikte verilmeleri fazla zararlı değildir. Fakat tohum yatağında yeterli suyun bulunmadığı ortamlarda higroskopik (su çekici) olan ticari gübre etraftan su alarak tohumun etrafında konsantre bir ortam oluşturarak tohumun ölmesine neden olmaktadır. Özellikle ekim zamanında kurak periyotların yaşandığı yerlerde ticari gübreler tohumla birlikte verilirken dikkat edilmelidir.

Gübreyi tohumdan farklı bir yatağa verme

Tohum ile gübrenin aynı yatağa verilmesinin zararları anlaşılmaya başlandıktan sonra tohumla gübreyi farklı yataklara veren mibzerler geliştirilmeye başlanmıştır. Ayrı ayrı borularla ekici ayağa inen tohum ve gübre farklı yataklara verilmektedir. Gübre tohumun yanında veya altında tohumdan farklı bantlara verilmektedir. Gübre tohumun iki yanına aynı derinliğe iki farklı banda, bir tarafına tek banda veya tohumun altına daha derine verilebilmektedir. Ticari gübrenin tohumun 3-5 cm uzağına ve 3-5 cm daha derinine verilmesi uygundur. Ancak gübrenin tohumdan daha yukarıya verilmesi uygun değildir. Gübrenin tohumun altına verilmesi en ideal olanıdır.

Suda eritilmiş sıvı halinde verme (Yapraktan gübreleme):

Suda eriyebilen makro ve mikro besin maddeleri sulama suyuna karıştırılarak bitkilere verilebilmektedir. Özellikle mikro besin maddesi noksanlığı görüldüğü zaman sadece mikro besin maddeleri veya herhangi bir mücadele ilacı ile birlikte verilebilmektedir. Yapraktan verilen gübrelerin uygulanması sırasında bitki yapraklarının yeterince gelişmiş olmasına yaprak yüzeylerinin ıslak olmamasına dikkat edilmelidir. Rüzgarsız bir ortamda ve yapraklara ulaşacak şekilde verilmelidir. Mikro besin maddeleri çok az verildiği için toprağa verildiği zaman, toprak tarafından tutulmakta ve bitkiler yeteri kadar faydalanamamaktadırlar.

Gübreleme zamanı Organik kaynaklı gübreler ekimden önce tarlaya verilmelidir. Çok erken verilirse kültür bitkisi gelişmeden yabancı otlar tarafında kullanılmakta ve çeşitli şekillerde kayba uğramaktadırlar. Bu nedenle ekim yapılmadan hemen önce verilmeleri uygundur. Toprak içerisinde hareketliliği az olan fosforlu gübrelerin verilme zamanı ekim öncesinde veya en geç ekimle birliktedir. Tüm bitkiler ilk gelişme devresinde daha fazla tükettikleri için tohumun hemen altında ilk gelişen köklerin bulabileceği yerde yeterli fosforu bulundurulması gereklidir. Bu nedenle fosforun bir defada tohum yatağına veya daha derine verilmesi uygundur. Her hangi bir nedenle serpilerek toprak yüzüne verildiği zaman mümkünse en kısa zamanda toprağa karıştırılmalıdır. 

• Toprak içerisinde azotun her formu hareketlidir. Bitkiler tarafından kullanılmayan azot kolaylıkla topraktan yıkanabilmektedir. Yeterinden fazla veya zamansız verilen azot bir taraftan kayba uğrarken diğer taraftan çevre kirliliğine sebep olmaktadır. Ayrıca azotlu gübreler vejetatif gelişmeyi de artırmaktadırlar. Bu nedenle azotlu gübreler toprağa, bitki için gerekli olduğu zamanda, yeterli miktarda verilmelidir. 
• Ekimle birlikte belli miktarda azot verilmelidir. Bu azot hem bitkinin ilk gelişme devresindeki azot ihtiyacını karşılamakta, hem de diğer besin maddelerinin alımını kolaylaştırmaktadır. Daha sonra bitkinin azota fazla ihtiyaç duyduğu devrelerde bitkinin ihtiyacını karşılayacak miktarda azot toprak yüzüne serpilerek verilmelidir.
•  Kurak devrelerde gübrenin tarlaya verildiği zamana değil, verilen azotun bitki kökleri tarafından kullanıma hazır olduğu zamana dikkat edilmelidir.
•  Topraklarımızda yeterli miktarda potasyum bulunduğu için potasyumlu gübreleme fazla yapılmamaktadır. Fakat şeker pancarı gibi topraktan fazla besin maddesi kaldıran bitkilerde potasyumlu gübreleme yapılmalıdır.
•  Potasyumun toprakta hareketliliği fosfordan fazla, azottan daha az olduğu için, potasyumlu gübrelerinde fosforlu gübreler gibi ekimden önce veya ekim zamanında tohum yatağına verilmesi uygundur.
• Mikro besin maddeleri, eksikliklerinin belirtileri görüldüğü zaman suda erimiş sıvı halde bitkiye temas edecek şekilde verilmelidir.