Gübre, hayvanlardan elde edilen idrar ve dışkının yanı sıra barınak içerisindeki yemleme, sulama, sağım ve bakım gibi işletmenin günlük faaliyetleri sonucunda elde edilen katı ve sıvı atıklar, yataklık gibi materyallerin oluşturduğu karışımdır. Hayvancılık işletmelerinin en büyük sorunu ise bu gübrenin yönetim şeklidir. Eğer işletmelerde gübre yönetimi profesyonel bir şekilde yürütülürse ekonomik bir kazanç olarak işletmeye geri döner.

Hayvansal üretimde gübre yönetimi, işletme içerisinde ortaya çıkacak tüm katı ve sıvı atıkların toplanması, işletmeden uzaklaştırılması, biriktirilmesi, depolanması ve olgunlaştıktan sonra çiftlik gübresi olarak kullanılması aşamalarını kapsamaktadır. Çiftlik gübresinin bilgisizce ve tekniğe uygun olmayan yöntemler ile yapılması tarımsal üretimde kullanılması çiftlik gübresinin etkinliğini azaltmaktadır.

Pek çok küçük ölçekli işletmelerde arazilere gelişigüzel atılmış gübre yığınları görmek mümkündür bu işlem toprağın bileşimindeki maddelerin faaliyetlerinin düşmesine neden olur. Bazı işletmelerde ise gübreler açık alanlarda depo edilmektedir.

Gübrelerin açık alanlarda depo edilmesi suçtur ve Hayvancılık İşletmelerinin Kuruluş, Çalışma, Denetleme Usul ve Esaslarına Dair Yönetmelik’in 5. Maddesine göre “oluşan katı, sıvı, atık ve artıkların çevre ve toplum sağlığına zarar vermeden hijyenik şartlara uygun bir şekilde ilgili mevzuat ve hükümlerine göre izole, bertaraf ve tahliyesinin yapılabileceği sistemlerin getirilmesi” zorunlu kılınmıştır ve 24.000 Türk lirası para cezası uygulanmaktadır.

3 Adımda Gübre Yönetimi

Hayvansal üretim işletmelerinde barınak içerinde oluşan gübrenin dışarıya alınması hayvan sağlığı açısından oldukça önemlidir. Gübre yönetiminde su kirliği, gübre gazlarının etkisi, koku sorunu, hastalık riski, toprak ve bitkiler üzerinde çeşitli sorunlar ortaya çıkarabilmektedir.

Gübrenin İşletmelerden Toplanması

İşletmelerde gübrenin toplanması ve işletmenin dışına çıkarılması insan gücü veya mekanizasyon; beton zeminli yürüyüş yolu, ızgara tabanlı yürüyüş yolu, otomatik sıyırıcı robot ile yapılmaktadır. Hayvan sayısının az olduğu küçük ölçekli bir işletmeye sahip iseniz insan gücü ile katı gübre toplanmasında el arabası veya dirgen gibi araçlardan yararlanılabilirsiniz. Büyük ölçekli bir işletmeye sahip iseniz gübre toplama mekanizasyonuna sahip olmanız gerekmektedir. 

Son zamanlarda kurulan modern işletmelerde mekanizasyon kullanımında sığırlar dışkılarını yürüme yollarına bırakılar ve bu yollar dışkıların birikmesine olanak sağlamadan belirli aralıklarla gübrenin yollardan uzaklaştırılmasına yardımcı olur. Teknolojinin gelişmesi ile “flush” sistem adı verilen herhangi bir sıyırıcı olmadan barınaklarda gezinen hayvanların yürüme ve gezme alanlarında biriken gübre; yeniden kullanılabilir sıvı şerbeti veya temiz su ile yüksek basınç kapasiteli pompalar ile temizlenmektedir.

Gübrenin Çukuru Yerinin Seçilmesi, Biriktirilmesi ve Ayrılması

Hayvancılık işletmelerinin planlanmasında en önemli konulardan birisi, gübre çukurlarının tipinin ve kapasitesinin belirlenmesidir. Gübre çukurunun seçimi yapılırken yüzey ve yer altı su kaynaklarının toprak yüzeyinde oluşturabileceği kirlilik durumunu göz önünde bulundurulması, koku ihtimaline karşı hakim rüzgarların tersi yönünde ve komşu işletmelerin uzaklığı baz alınarak kurulmalıdır. 

Katı atıkların toplanmasında gübre, düz bir zemin üzerine kurulmalıdır. Düz bir zemine kurulmasındaki amaç yağış sularından ve akıştan korunmasıdır. Sıvı ve yarı  katı atıkların biriktirilmesinde ise yerüstü ve yeraltı yapıları, toprak havuzlar veya barınak tabanın altında oluşturulan yapılarda birikimi yapılmaktadır.

Yeraltı gübre birikim yapıları genellikle betonarmeden, yerüstü yapılar ise genellikle daire şeklinde ve toprak seviyesinin üzerinde olacak şekilde inşa edilmektedir. Yeraltı yapılarının derinliğinin belirlenmesinde dikkat edilmesi  gereken noktalar geçirimsiz tabaka, taban suyu seviyesi ve sıvı gübreyi pompalayacak pompanın etkinliğidir. 

Gübrenin Tarlaya İletilmesi

Hayvan gübresinin en etkili değerlendirme yöntemlerinden birisi de bitkisel üretimde kullanılmasıdır. Gübrenin bitkisel üretimde kullanılmasında traktör ile çalışabilen katı gübre dağıtma römorku ve sıvı gübre dağıtma tanklarından yararlanılmaktadır. Gübre çukurunda biriken gübreler kompost gübre; havasız ortamda mikroorganizmalar aracılığı ile çürütülerek gübrenin bitkisel üretimde kullanılmasına olanak sağlar. Kompost gübre oluşturulmasında kompost gübre oluşturucu makinalar kullanılmaktadır.

Satılabilir bir ürün olmasından dolayı işletmeye katkı sağlar. Aynı zamanda kirlilik riski düşük bir ürün olması, bitkisel üretimde toprak aracılığıyla bitkilere bulaşacak virüsleri engellemesi ve toprağın yapısına organik madde eklemesi ile ideal bir gübre konumundadır. Üreticiler gübrelerini katı ve sıvı olarak ayırıp, tarımsal üretimde uzman görüşünden yararlanarak suni gübre ihtiyaçlarını azaltabilirler.

Kaynak
Olgun, M. 2016. Tarımsal Yapılar (3. Baskı).
MAKÜ, Büyükbaş Hayvan Barınakları, El Kitabı