Kanatlılarda Kanibalizm (Yamyamlık) Davranışı Nedir?

Kanibalizm çeşitli sebeplerden dolayı tavukların, diğer kanatlıların baş, boyun, ibik, kloaka, kanat, parmak, kuyruk gibi kısımlarını gagalaması (görselde görüldüğü gibi) ile ortaya çıkan davranış bozukluğudur. Kanibalizm tavuklarda her yaşta görülmektedir. Halk arasında "çakma" olarak da bilinen kanibalizm, genelde sosyal olarak baskın olan tavukların birbirinin tüylerini gagalamasıyla başlar. Gagalanan bölgelerin açık yara haline gelmesi ve ağrıdan dolayı bağışıklık sistemi baskılanmasıyla tavuklar enfeksiyonlara açık hale gelmektedir; fakat kanibalizm herhangi bir bakteriyel ya da viral etkenden kaynaklanmamaktadır.

Tavuklar, birbirlerinin tüylerini gagalamanın yanı sıra yumurtaları da gagalayarak zarar vermektedirler. Gerek hayvanların birbirini gagalamasıyla olsun gerek tavukların yumurtaları gagalayıp kırmasıyla olsun kanibalizm ekonomik olarak zarara yol açmaktadır. Tavuklarda kanibalizm davranışının gelişmesinde birçok faktör etkilidir. Kanibalizme alışan tavukları bu davranıştan vazgeçirmek zor olduğu için tedaviden ziyade tedbir önemlidir.

Kanatlılarda Kanibalizm (Yamyamlık) Davranışı Neden Olur?

Kanatlılarda kanibalizm bir çok sebepten kaynaklanabilmektedir. Bunlar;

a) Beslenmeye bağlı sebepler :

• Rasyonun esansiyel aminoasitler ve protein bakımından fakir olması,
• Vitamin, mineral, tuz yetersizliği,
• Hayvanların aç ve susuz kalması,
• Tavukları beslemede yalnızca pelet yem kullanılması,
• Rasyonda fazla miktarda mısır olması,
• Rasyonun yağ oranının olması gerekenden fazla olması,
• Tavukların yemleri yeterince arama davranışı gösteremeyip yemi kolayca tükettiğinde bu içgüdüsü ile çevredeki tavuk ve yumurtaları gagalamaya yeltenmesi.

b) İşletmeye ait faktörler:

• Kümesin aşırı sıcak olması,
• Kümes ışıklarının yoğun oluşu ve fazla süre ışıklanması,
• Tavukların kaldığı alanın dar olması (genelde kafes sisteminde metrekareye 7-8 tavuk olmalıdır),
• Tavukları korkutacak ve stres oluşturacak faktörlerin olası (yılan, fare, gürültü.. vs),
• Suluk, yemlik ve folluk sayısının yetersiz olmasına bağlı olarak bunların etrafında tavukların arasında itekleme olması ve kavga çıkması,
• Yaralı, sakat ya da ölmüş hayvanların sürüden uzaklaştırılmaması,
• Farklı ırk, renk ve yaştaki hayvanların bir arada tutulması.

c) Hastalıklara bağlı sebepler:

• Dış parazitler, (deride oluşturduğu yara sebebiyle diğer hayvanların dikkatini çekmesi)
• Bit, kene ve pire gibi ektoparazit mücadelesinde yetersizlik, 
• Yeni yumurta veren hayvanlarda daha fazla görülmekle birlikte yumurtalama esnasında kloalakadan dışarıya vücut dokusunun çıkması ve  dokunun rengi ve kan kokusu itibariyle diğer tavukların dikkatini çekmesi (Genetik geçişler nadir olarak gözlenmiştir.) 
• İç  parazit  mücadelesinin ihmal edilmesi.

Kanatlılarda Kanibalizmi Önlemek İçin Neler Yapmalıyım ?

İlk olarak kümes kapasitesi ayarlanmalıdır. Kafes sisteminde metrekareye düşen tavuk sayısı 5-7;  salma tavularda ise 7-8 arası olmalıdır. Yetiştirilen ırkların mizacının sakin olmasıda önemli bir faktördür.

Pire, kene, bit gibi ektoparazitler hayvanların kaşınmasına ve deri yüzeyinde yara oluşturmasıyla diğer hayvanların yaraları gagalamasına açık hale getirir. Bundan dolayı sürüden sorumlu veteriner hekim parazit mücadelesini iyi yapmalıdır. Bunlara ek olarak iç parazit ilaçlarıda ihmal edilmemelidir.

Tavuklar çok fazla üşümemektedir. Ayrıca günler arasında fazla sıcaklık değişiminden etkilenirler, bunun önlenmesi gerekmektedir. Kümes için ideal sıcaklık 15-22 arası olmalıdır. Aksi halde sıcaklığın yüksek olması tavuklarda agresifliğin en önemli sebeplerinden biridir. Bu da kanibalizme sebep olmaktadır.

Yemlik ve suluk sayıları hayvan sayısına göre hesaplanmalı ve her hayvan rahatça ulaşabilmelidir. Tavuklarda 35-40 tavuğa bir yemlik ve nipel suluklar ise 100 tavuğa bir suluk olacak şekilde ayarlanmalıdır. Folluklar ise pencereden uzak loş ışıklı bölgelerde olmalıdır ve sayısı tavuklar için yeterli olmalıdır.

Hayvanlara sağlıklı, temiz ve dengeli bir beslenme programı oluşturulmalıdır. Özellikle gelişme dönemlerinde ve yumurtacı tavuklarda vitamin mineral eksiği olmamalıdır. Besleme programı hazırlanmasını veteriner hekimler tavukların durumu ve ihtiyacına göre ayarlamalıdır. Aksi halde bilinçsiz ve fazla vitamin ve mineral toksikasyonlara neden olabilir ki bu durumda tehlikelidir.

Gaga kesimi yapılabilir; fakat kesimlerin doğru bir şekilde yapılması gerekmektedir. Zira yanlış yapılan kesimler sinirsel hasar ve kanama gibi yanlış sonuçlarla verim kaybına neden olabilmektedir.

Kümes ortamı tavuklarda huzursuzluğa sebep olmamalıdır. Ortamda azot gazı birikimine izin verilmemelidir ve fanların çalışma aralığı dururma göre düzenlenmelidir.

Sürü davranışı gösteren tavuklarda sürüye sonradan eklenen tavukların dışlanma ve gagalanma ihtimali de olduğu için tavuk sürüleri önceden belirlenmeli ve sürüye sonradan eklemelerden mümkün olduğunca kaçınılmalıdır. 

Dikkat edilmesi gereken bir diğer nokta ise kümesin ışıklandırmasıdır. Işıklandırma kümese yeni giren yarkalarda 3-5 gün boyunca 24 saat açık, sonra 13 saatten başlayıp 2-3 gün arayla yarım saat artırılarak en sonunda 60-70 haftaya kadar günlük 16 saat ışık verlmelidir.

Kanatlılarda Kanibalizm (yamyamlık) Tedavisi Var Mıdır?

Tedavide yapılması gereken ilk şey işletmedeki kanibalizm davranışının sebebinin irdelenmesidir. Eğer sebep bulunursa tedavi ve önlemler daha başarılı olacaktır.

Kanibalizm tavukların birbirinin tüyünü çekmesi ve gagalamasıyla anlaşılır. Bu belirtiler ara ara kontrol edilmeli ve gagalamayı yapan tavuklar ile gagalanmış olan tavuklar sürüden ayrılmalıdır. Kanibalzm gösteren hayvan davranışı unutmadan sürüye alınmamalıdır. Aksi halde bu davranışa devam edeceklerdir. Ayrıca yaralı olan hayvanda iyileştiğinde sürüye alınabilir.

Hayvanların birbirine zarar vermemesi için gaga kesimi yapılabilir. Kümesin ışığı azaltılmalıdır. Yemde tuz oranı 1-2 gün artırıldığında sonuç alınan vakalar olmakla birlikte artırma oranına veteriner hekimler karar vermelidir; çünkü tuza karşı tavukların vücudu oldukça hassastır. Dikkat edilmediğinde tüm kümesin ölümüne neden olabilir.

Sürüde bulunan yaralı, sakat hayvanlar uzaklaştırılmalıdır; çünkü tavukların kırmızı renge merakı dolayısıyla gagalama isteği uyandıracaktır. Tavuklar son derece meraklı hayvanlardır ve bu merak bazen bu davranışa sebep olmaktadır. Yeterince yem arama didikleme davranışı gösteremediğinde tavuklar kanibalizme başvurmaktadırlar. Ayrıca kloaka gagalamaları (görselde görüldüğü gibi) ölüme kadar gitmektedir. Tüm bunlar içerisinde gaga kesimi dışında diğer yöntemler bu davranışı alışkanlık edinen hayvanlarda tam çözüm sağlamamaktır.

Bir diğer husus kanibalizmle karşılaşıldığında tüm sürüye antibiyotik yapmak etkisiz ve gereksiz masraftır; çünkü kanibalizm bakteriyel bir hastalık değildir. Sadece yaralı hayvanların yara bölgesine enfeksiyona karşı bakteriyel sprey kullanılabilir. Kanibalizmde bizim yapmamız gereken en önemli şey bu davranışı öğrenmelerine sebep olacak durumların oluşmasına izin vermemektir.

Kaynakça
scholar.google.com
acikders.ankara.edu.tr
poultrydvm.com
ve katkıları için Mustafa Kemal Bektaş'a teşekkürler.