1- Kelebek Hastalığı (Distomatosis) nedir?

2- Hastalığın nedenleri nelerdir?

3- Hastalığın vücutta ilerleyişi nasıldır?

4- Hastalığın belirtileri nelerdir?

5- Hastalığın teşhisi nasıl yapılmaktadır?

6- Hastalığın tedavisi ve hastalıktan korunma yöntemleri nelerdir?

1-Kelebek Hastalığı (Distomatosis) Nedir?

Sığır, koyun, keçi gibi ruminant grubunda görülen Fasciola hepatica, Fasciola gigantica, Dicrocoeliasis adı verilen karaciğer kelebeklerinin oluşturduğu hastalığa verilen genel addır. Karaciğer kelebekleri olarak tek bir ad altında geçse de bu hastalık yapan parazitler ayrı ayrı incelenmelidir. Ülkemizde hastalık özellikle parazit mücadelesi yapılmayan bir çok yerde görülmesinden dolayı üzerinde durulması gereken önemli bir hastalık haline gelmesine neden olmuştur.

2- Hastalığın Nedenleri Nelerdir?

Fasciolosis: Koyun ve keçilerin otalatıldığı meralar sığırlar için risk oluşturmaktadır. Hastalığın etkenleri Fasciola hepatica (yaprak kelebeği), Fasciola gigantica (yılan kelebeği) dır. Fasciola hepaticanın arakonakçısı Limnea truncatula adı verilen sümüklü böceklerdir. Genç formları karaciğerde erişkin formları ise safra kanallarında yaşamaktadır. Fasciola gigantica adı verilen yılan kelebeğinde ise ara konak Zebrina ve Helicalla adı verilen kara sümükleri ve Limnea auricilaria adlı küçük su sümükleridir. Bunlarında genç halleri karaciğer parankiminde erişkin halleri safra kanallarında yaşamaktadır.

Dicrocelıasıs ise Sığır, koyun, keçi, mandaların daha çok safra kanallarında yaşayan kum kelebekleri adı verilen Dicrocelium dentriticumdur. Helicella, Zebrina cinsi kara sümükleri birinci ara konak Formica cinsine bağlı karıncalar ise ikinci ara konaklarıdır.

3-Hastalığın Vücutta İlerleyişi Nasıldır?

Fasicioliasis: Enfekte otlar ve sularla beslenen hayvanlarda alınan etkenler bağırsaklarda aktif hale dönüşüp karın boşluğuna düşerek daha sonra karaciğerin kendi dokusunda ve safra kanallarında ilerlemeye başlarlar. İleri safhada karaciğer sirozu, safra kanallarında tıkanıklığa neden olurlar.

Hastalığa gençler daha duyarlıdır. Yaş ilerledikçe hastalığa dirençte gelişir. Hayvanlarda karaciğerin görevin yerine getirememesi ile belirtiler ortaya çıkmaya başlar. Özellikle karaciğerde durum ciddileşmişse fonksiyonel olan bölüm bağ doku ile kaplanmış olarak görülür.

Dicrocoeliasis'te  hastalık birinci arakonakçının solunum yolundan atılırken ikinci ara konakçı etkeni alıp bağırsaklarında başka bir forma dönüştürür. Sığırlar tarafından alınan karıncalarda ise hastalık belirtileri oluşmaya başlar. Hayvanlarda özellikle safra kanallarına yerleşen bu parazit safra kanallarında tıkanma, safra kanallarında bağ doku artışından kaynaklı olarak görevini yerine getirememesine neden olur.

4- Hastalığın Belirtileri Nelerdir?

Fascioliasis; koyunlarda bu hastalıkta belirtiler şu şekildedir;

• Hastalığa yakalanan hayvanlar yan yatmış ve burunları yerle temas halindedir
• İştahsızlık
• Süt veriminde azalma
• Hayvanlarda hareket etmede isteksizlik, sallantılı yürüyüş
• İyi kondisyonlu hayvanlarda ani ölümler
• Üzerinden zaman geçmiş vakalarda ise anemi, göz kapakları, göğüs ve karın altında ödem
• İshal

Sığırlarda;

• Kıl örtüsünde bozulma
• Verim kaybı
• İştahsızlık
• Zayıflama
• Sarılık
• İshal
• Göğüs ve karın altında ödem

Dicrocoeliasis; yaşlı koyunlarda ağır durumlarda verim kaybı ve düşkünlük, ödem, anemi gibi belirtiler gözlenir. Sığırlarda ise yemden yararlanmada azalma, verim kaybı gibi hastalığa özgü spesifik olmayan belirtiler gösterir.

5-Hastalığın Teşhisi Nasıl Yapılmaktadır?

Hastalığın teşhisi Fascioliasis'te ölen hayvanların nekropsisi yapıldığında karaciğerde genç kelebeklerin göç izlerine rastlandığı, karaciğerin büyüdüğü ve kanama odaklarının var olduğu, yine yer yer bağ dokuların, kireçlenme odaklarının görülmesiyle konulabilir.

Safra kanalları sıkıldığında ergin parazitlerin de dışarı çıktığı gözlenmektedir. Hastalık Veteriner hekimler kontrolünde nekropsi, klinik bulgular ve laboratuvar testleri ile birlikte değerlendirilerek konulur. Dicrocoeliasis'te ise nekropside safra kanallarında bağ doku oluşumu ve kalınlaşmaları görülür. Hastalık Veteriner hekimler kontrolünde nekropsi, klinik ve laboratuvar bulguları değerlendirilerek yapılmalıdır.

6-Hastalığın Tedavisi ve Hastalıktan Korunma Yöntemleri Nelerdir?

Fascioliasis'te öncelikli olarak hayvanlara Veteriner hekimler kontrolünde paraziter tedavi başlanmalıdır. Hastalıktan korunma amacıyla arakonakçı sümüklüler ile mücadele edilmeli otlaklar ve meralar kurutulmalı, sonbaharda meradan ahırlara alınacak hayvanlarda koruyucu olarak ilaç uygulanmalıdır. Dicrocoeliasıs hastalığında da ara konakçılarla mücadele etmek zor olduğu için  karıncalar ve kara sümüklülerin olduğu yerlerde hayvanların otlatılmamasına dikkat edilmelidir. Bulaşık meralarda hayvanlar otlatılacaksa hayvanların paraziter mücadeleleri , hasta hayvanlarında Veteriner hekimlerin kontrolünde paraziter uygulamaları yapılmalıdır.