Dünya üzerinde yetiştiriciliği yapılan birçok çeşit vardır. Bu çeşitlerin büyük bir çoğunluğu ülkemizde de yetistirilmeye uygun çeşitlerdir.  Kiraz üretimimizin hemen hemen tamamı dünyanın en önemli kirazları arasına girmiş olan ve Avrupa'da Türk Kirazı olarak da bilinen 0900 Ziraat çeşididir. Bu çeşide alternatif olarak geliştirilen çeşitler mevcuttur. Davraz kiraz çeşidi gibi. Bunun haricinde Bing Kirazı, Stella, Lambert Kirazı, Kordia, Napolyon Kirazı gibi yeni bazı kiraz çeşitlerinin de tarımı yapılmaktadır. 

Kiraz üretimi ülkemizde başlıca Kemalpaşa (İzmir), Manisa, Akşehir, Ereğli ve son zamanlarda Hadim ve Taşkent (Konya), Sultandağ (Afyon), Uluborlu (Isparta), Honaz(Denizli), Andırın(Kahramanmaraş), Ulukışla (Niğde), Çanakkale, Malatya, Tokat, Amasya, Edirne, Pozantı (Adana) bölgelerinde gerçekleşmektedir. 

TOHUM (ÇÖĞÜR) ANAÇLARI

Kuşkirazı (Prunus avium)

Yetiştiriciliği yapılan kirazlar için oldukça popüler bir anaçtır. Vişne yetiştiriciliğinde de yaygın olarak kullanılmaktadır. Oldukça kuvvetli bir anaçtır ve geç meyveye yatar. Kültür çeşitleriyle uyuşması iyidir. Geçirgen, verimli ve tınlı topraklardan hoşlanır. Vegetatif olarak çoğaltılmasının güçlüğünden dolayı çoğu fidancı satış için sadece tohumdan yetişen çöğürleri tercih etmektedirler. Kuşkirazı anacı üzerine aşılı çeşitlerde ilk verim 7.-8. yıllarda gerçekleşmektedir.

İdris (Prunus mahaleb)

Kuşkirazına göre daha derine giden yarı kazık kök sistemine sahiptir. En önemli özelliği kireçli ve kurak topraklara uyum yeteneğinin kuşkirazına göre daha iyi olmasıdır. İdris üzerine aşılı çeşitler çinko eksikliği ve kloroza neden olan kirece karşı daha iyi bir dayanım gösterirler. Kuşkirazı'na göre %20 daha küçük taç oluşturur. İdris üzerine aşılı kiraz ve vişnelerde ilk verim 4.-5. yıllarda gerçekleşmektedir. Bu anaca aşılı kirazlarda ileriki yıllarda uyuşmazlık gözlenebilir.

Vişne (Prunus cerasus)

Orta boylu ağaçlar oluşturan bir kiraz anacıdır. Saçak köklü olup, kökleri yayvan ve yüzeysel gelişir. Bu nedenle toprağa bağlantısı zayıftır. Ağır topraklara ve fazla toprak nemine Kuşkirazı ve İdris'ten daha dayanıklıdır. Tohumla, kök veya dip sürgünleriyle çoğaltılır. Bazı topraklarda, bu anaca aşılı kiraz ağaçları tam büyüklüklerine ulaştığında devrilebilir. Kiraz için zayıf bir anaç olarak kabul edilir. Kiraz çeşitleri ile aşı uyuşması genellikle iyi değildir.

KİRAZ KLON ANAÇLARI

Mazzard F. 12 / 1

Kuşkirazından seleksiyon yoluyla elde edilmiştir. (Seleksiyon, seçmek anlamına gelir.)Çoğu durumda kuşkirazı çöğürlerinden daha kuvvetlidir ve hem kiraz hem de vişne çeşitleriyle uyuşması oldukça iyidir. Genellikle hendek daldırmayla çoğaltılır. Fakat mist veya sisleme altında yeşil çeliklerle de çoğaltılabilir.

SL- 64 (Sainte lucie 64 )

Seleksiyonla elde edilmiş bir mahlep klonudur. Yeşil ya da yarı odun çelikleriyle çoğaltılması kolayken, doku kültürü ile çoğaltılmaları zordur. Kiraz çeşitleriyle özellikle de Biggarreau tipleriyle uyuşması iyidir. SL–64 üzerine aşılı çeşitler iyi drene olmuş topraklarda iyi gelişirler fakat diğer çoğu Mahaleb tiplerine göre farklı toprak tiplerine adaptasyonları daha iyidir. Mahlep ve Kuşkirazından daha küçük taç yapar. Genel özellikleri bakımından İdris’e benzemekle beraber homojen ağaçlar meydana getirmesi, vegetatif olarak çoğaltma imkânı olması iyi özellikleridir.

Colt

1975 yılında İngiltere’de elde edilmiş bir klon anacıdır. Bütün vejetatif çoğaltım yöntemleri ile kolaylıkla çoğaltılabilir. Değişik çelik tipleriyle ve özellikle de Ağustos sonu – Eylül başında alınan yeşil çeliklerle kolayca çoğaltılır. Hemen hemen tüm kiraz çeşitleri ile uyuşması iyidir. Ancak Sam ve Van çeşitleriyle, bazı durumlarda uyuşmazlık saptanmıştır. 

Kuşkirazı ve İdris melezidir. Yarı bodur bir anaçtır ve Fransa'da bilinen popülerdir. Kireçten kaynaklanan sararmalara karşı dayanıklıdır.

Kiraz yetiştiriciliğinde döllenme sorunu, yaşanan en büyük problemlerden biridir. Bu yüzden bahçe kurarken dikkat etmeliyiz. Çoğu kiraz çeşidinde verimliliği etkileyen en önemli unsurlardan biri kendine uyuşmazlık yani kendi çiçek tozları ile döllenememedir. Bu durumda bahçede esas çeşit ile uyuşan ve aynı zamanda çiçeklenen,  bol miktarda ve canlı polen oluşturan, ekonomik değere sahip tozlayıcı çeşit kullanımı gerekmektedir. 

Kendine verimli olmayan kiraz çeşitleri ile bahçe kurulması durumunda en az 2 tozlayıcı çeşit kullanılmalıdır. Tozlayıcı çeşitlerin bahçe içindeki oranı 1/8 oranında olması tavsiye edilir.  Ayrıca çiçeklenme döneminde bahçe içerisinde tozlanmayı arttırmak için 2 dekara 1 arı kovanı olacak şekilde bulundurarak meyve tutumu oranını arttırırız. 

Bazı kiraz çeşitleri ve bunların dölleyici çeşitlerini aşağıdaki tablodan görebilirsiniz. 

Yaprağını döken bir meyve olan kirazlar sıcak bir büyüme mevsimi ile kışın belirli bir süre dinlenmeye ihtiyaç duyar. Kirazda meyve tutumu ve meyvelerin olgunlaşması için donun olmadığı bir büyüme mevsimi ile çatlamanın önlenmesi açısından yağmursuz bir hasat dönemi gerekir. Dikkat etmemiz gereken en önemli nokta sıcaklık faktörüdür.  Ilkbahar geç donlarında  çiçek tomurcukları -2°C 'ye yarım saat kadar dayanabilir ama -4°C 'de nerdeyse bütün çiçek tomurcukları ölür. 

Çeşitlere bağlı olmakla birlikte kirazlarda soğuklanma ihtiyacı yaklaşık 7,2°C'nin altında geçen 400-1500 saatlik bir süreye ihtiyaç vardır. Kışları uzun geçen yerlerde kısa soğuklanma isteği olan çeşitlerin yetiştirilmesi durumunda bitkiler dinlenmeden erken çıkacağından zarar görebilir. Aksine kışların kısa geçtiği bölgelerde uzun soğuklanma ihtiyacına sahip çeşitlerin yetiştirilmesi ile de bitki soğuklama ihtiyacını karşılayamadığından çiçeklenmede gecikme ve düzensizlikler görülür (Lambert, Bigarreau Napolyon, 0900 Ziraat ve Bing gibi).

Kiraz yetiştiriciliğinde toprak yapısı olarak; iyi bir su tutma kapasitesine sahip,  iyi drene edilmiş,  pH'sı 5,5-7,5 arasında olan topraklarda yetiştiricilik yapmak en idealidir.  Kiraz kökleri aşırı nemli topraklarda iyi yetişmez. 

Kiraz Yetiştiriciliğinde Sulama

Yüksek kalite ve verime sahip ürün elde etmeyi etkileyen en önemli faktörlerden biri de sulamadır. Bu nedenle özellikle aktif büyüme evresinde arazilerin düzenli bir şekilde sulanması gerekir. Bodur anaç tercih edilmiş alanlarda hem dü­zenli hem de sık periyotlarla sulama gerçekleştirilmelidir. Bunun nedeni, bu tarz anaçlarda kök büyümesi yüzeysel ilerlediğinden ağaç topraktaki suyun ani farklılaşmasından oldukça fazla etkilenebilir. Bu etki neticesinde de ağacın büyümesinde ve meyve kalitesinde düşüşler görülür. Sulamanın düzensiz olduğu alanlarda meyveler düzenli büyümez, pazar değeri düşer ve ağaçlar ertesi yılın ürünü için hazırlık yapamazlar. Şayet sulamada aşırıya kaçılırsa bitkilerde kök ve kök boğazı çürüklükleri görülebilir.

Meyve alanlarında uygulanması tavsiye edilen sulama yöntemleri  damlama ve mik­ro yağmurlama olarak belirlenmiştir. Bu yöntemler daha sağlıklı ve ekonomik olmasına karşın daha masraflı ve yanlış olduğu halde bazı bölgelerde salma sulamalarda yapılmaktadır. Şayet bu tarz bir sulama gerçekleştirilecek ise suyun özellikle ağaç gövdelerine temas etmemesine çok dikkat edilmelidir. Aksi halde mantar hastalıkların bulaşması engellenemez.

Kiraz Bakımında Gübreleme Nasıl Olmalı?

Kiraz üreticiliğinin yapıldığı alanlarda dengeli, düzenli ve ekonomik bir gübreleme yapmak için minimum 3 yılda bir düzenli aralıklarla toprak ve yaprak analizleri yaptırılmalıdır. Yapılan analizler neticesinde arazinin ihtiyaç duyduğu gübre çeşidi ve miktarı belirlenmelidir. Uygulanmasına karar verilen kimyasal gübreler ağaçların taç iz düşümü içerisine verilmelidir. Ancak burada dikkat edilmesi gereken husus gübrenin gövdeye ve köklere temas etmemesi yönündedir. Ağaçların daha fazla gereksinim duyduğu makro elementler (azot,fosfor,potasyum gibi) her yıl verilmelidir (toprak tahlil sonuçlarına göre). Mikro ele­mentler (demir, çinko, magnezyum, bakır gibi) ise bitkinin gereksinimlerine göre uygulanmalıdır.

Kiraz yetiştirilen yerlerde demir eksiklikleriyle de sık sık karşılaşılmaktadır. Demir eksikliği olan bitkilerde özellikle genç yapraklardan başlayan bir sararma belirtisi görülür. Sararmanın sonucunda da bitki büyüme sürecinde gerileme ve yaprak dökümü gerçekleşir. Bu ihtiyaç en kısa zamanda toprak ve yaprak gübrelemesi ile karşılanmalıdır. Belirtilen kimyasal gübrelemeler dışında ağaçların gereksinim duyduğu organik mad­delerin de toprağa verilmesi işlemi aksatılmamalıdır.

Kiraz Yetiştiriciliğinde Budama Nasıl Olmalı?

Kiraz üreticiliğinde budama işlemlerine fidanın alınması ile başlanır. Bu ne­denle bitkilerde uygulanması istenilen terbiye yöntemleri; kullanılan anacın ve çeşidin büyüme kabiliyetine, şekline, seçilen arazinin yönü, arazinin toprak tipi ve uygulanacak olan kültürel işlemlere göre tespit edilmelidir. Budama ile ilgili bir genelleme yapacak olursak kiraz ağaçlarının genelinde geçerli olan dikine gelişim yönelimi nedeniyle dike yakın olan bu­dama çeşitlerinin uygulanması daha basittir. Özellikle son dönemlerde artış gösteren sık dikimler sebebiyle bu tarz sistemler daha da büyük önem teşkil etmiştir. Kiraz bahçelerinde en çok tercih edilen sistemler doruk veya değişik doruk dallı terbiye sistemleridir.

Kirazın pratikte gerçekleştirilen birçok değişik buda­ma yöntemi vardır. Kirazda yapılan en büyük yanlışlardan biri de kiraza budamanın hiç yapılmaması ya da farklı bölgelerde farklı çeşitler üzerinde aynı Çanak (Goble) budama yönteminin gerçekleştirilmeye çalışılmış olmasıdır.

Ağaçlara yapılacak şekil budamaları, genel olarak ilk 5 ile 7 yıl içinde yapılır. Sonralarda yapılacak olan budamalar da asıl amaç şekil verilmesinden çok şeklin korunmasına ve verime dayanmaktadır. Aşağıdaki şekilde kiraz ağacında sonbaharda budama yapılacak kısımlar işaretlenmiştir. 

Günümüzde üreticilik anlayışında bir ağaçtan uzun yıllar ürün almak düşünülmemektedir. Amaç bir ağaçtan kısa sürede yüksek miktarda, kaliteli ürünü elde etmek ve ardından ağaçları sökerek bahçeyi yenilemek ana fikir olmaktadır. Budama işlemi teorik olarak her ne kadar ayrıntılı olarak anlatılsa da görsel olarak detaylı bir biçimde görülmedikten ve uygulaması yapılmadıktan sonra tam anlamıyla anlaşılması oldukça zordur. Budamayı yapacak kişiler işin ehli olmalı ve ağaca zarar verecek hatalı kesimler yapmamaya özen göstermelidir. 

Kiraz Hasadı Hangi Dönemde Yapılır, Hasadın Kriterleri Varmı?

Ülkemizde ilk hasat genellikle nisan ayı sonu mayıs ayı başı itibariyle başlasa da, hava şartlarından ve çeşit farklılıklarından dolayı Manisa (Şehzadeler) ve İzmir (Kemalpaşa) illerinde nisan ayı ortalarında ilk kiraz hasat edilmeye başlanmakta, son hasat ise Konya (Hadim), Niğde (Ulukışla) bölgelerinde Temmuz ayının son günlerinde olmaktadır.

Aşağıda sizler icin yetiştirilen çeşitler ve hasat dönemlerini kısaca yazıyorum.

• Early Lory, Early Burlat; Mayıs ayının 3. ve 4. haftası 
• Merton Premier, Merton Bigerrau; Mayıs ayının 4. haftası ile Haziran ayının 1. haftası 
• Noir de Guben, Stella; Haziran ayının 1. ve 2. haftası 
• Bigerrau Gaucher; Haziran ayının 2. ve 3. haftası 
• 0900 Ziraat, Lambert, Start Gold; Haziran ayının 3. ve 4. haftası 
• Kordia, Regina; Haziran ayının 4. haftası ile Temmuz ayının 1. haftası 
• Sweet Heart; Temmuz ayının 1. ve 2. haftalarında hasat yapılır.

Kiraz Bahçelerinde Genel Bakım Nasıl Yapılır? Nelere Dikkat Etmeliyiz?

• İlkbahar ve meyve hasadı döneminde kuşlar ağaçlarınızın etrafında gezer ve meyvelerimizi tüketerek verimde önemli kayıplara yol açar. Tedbir amaçlı,kuşlardan agacınızı korumak için tor şeklinde tül ağ kaplayarak agacınızı koruyabilirsiniz,

• Kış aylarında karşı dayanıklılığı arttırmak için ağaç gövdesini bir bez ile sarın. Bunu sargı bezi gibi düşünün. Bu sayede aşırı soğuk ve don olaylarına karşı bitki gövdesini korumuş olursunuz,
• Kiraz hasadı yapacağınız zaman kiraz saplarıyla beraber toplamaya özen gösterin aksi takdirde tomurcuklarda kalan kiraz sapları bir sonraki sene meyve vermesini engelleyecektir,
• Sonbaharda yaprak dökümü sonrasında ağaç üzerinde kurumuş dal yada meyve bırakılmamalı, 
• Kiraz fidanı dikimi yapılacak bölgede don olayına maruz kalmamak için önerilen tarihlerden önce bitki dikimi yapılmamalı, 
• Don riskinin arttığı zamanlarda herhangi bir şekilde toprağın gevşetilmesinden kaçınılmalıdır (çapa yapılmamalı),
• Hasat öncesi yağışlar nedeniyle meyvelerin çatlaması kiraz yetiştiriciliğinde önemli bir problemdir. Hassas çeşitleri bilmek gereklidir.  Lambert, Napolyon, Bing, Van ve Early hassas çeşitlerdir. Çatlamaya hassas çeşitlerin, hasat zamanı yağışlı geçen veya hava nemi yüksek olan yerlerde yetistirilmemesi gerekir,
• Ilkbaharda oluşan son don olaylarının çok sık görüldüğü yerlerde, çiçeklenme döneminde çiçekler dondan zarar görmesin diye çiçeklenmenin geciktirilmesi için ağaç dipleri 1 metre çapında açılarak kar veya buz kalıpları konulmalı.

Kiraz Bahçelerimizde Sıkça Rastladığımız Hastalık ve Zararlı Böcekler Nelerdir ve  Nasıl Mücadele Edebiliriz?

Kiraz bahçelerimizde birçok hastalık ve zararlı sayabiliriz. Bunlarla zamanında mücadele yapılmazsa yüksek verim kayıplarına sebep olmaktadır.

1. Kiraz Sineği

Yumurtalarını meyve eti içine bırakarak, meyve eti içinde oluşan kurtçuklar meyvede kahverengileşme ve çürütme meydana getirir. Pazar değeri olamayan bu meyvelerin çiftçiye verdiği zarar çok büyük olur.

Kiraz sineği ile mücadele ederken sarı yapışkan tuzaklar kullanarak 15-20 metrede bir ağaç başına, ağacın farklı noktalarına 4 tane asılarak kiraz sineği erginlerinin bölgede varlığı haftalık kontrol edilir. İlk erginler görüldükten sonra kimyasal ilaçlamaya karar verilir. 

2. Monilya Hastalığı

Kiraz ve vişne yetiştiriciliği yapan herkes ağaçlarında bu hastalığı, mücadelesini yapmadıkları takdirde rahatlıkla görebilirler. Sonbaharda ağaçlarımız yaprak döktükleri zaman bazı dallarda meyvelerin meyve sapıyla beraber kurumuş gibi görebiliriz.

Mumya şeklinde görünen bu görüntü ismini de bu görüntüden almıştır. Şayet sonbahar da kuruyup mumyalaşan bu meyveleri toplayıp uygun şekilde imha etmez isek hastalık bölgede kalacak ve bahar zamanı havaların ısınmasıyla tekrar ağaçlarımıza bulaşıp yayılacaktır. Rahatlıkla kontrol altına alınabileceğimiz bir hastalıktır. Doğru zaman ve doğru ilaçlama ile. 

Kiraz sineği zararlısı  ve Monilya hastalığı dışında ilk baharda havaların ısınmasıyla yaprakbiti zararlısı, kırmızı örümcek, kiraz sülüğü, yaprak büken dediğimiz birçok zararlıyı bahçemizde görebiliriz. Bahçenizde 10 günlük kontroller eşliğinde kontroller yaptırarak uygun ilaçlama ve mücadele yöntemini, bölgenizde bulunan il veya ilçe tarım müdürlüğünden destek alabilirsiniz.

Kaynakça
kop.gov.tr
Meyvecilik Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü
tarimorman.gov.tr