Önce bu hastalığın nasıl meydana geldiğini anlatalım;

Kara hastalık koyun, keçi, sığır, manda gibi çift tırnaklı hayvanlarda görülen ve Clostridium Oedematiens (Cl. Novy) tarafından meydana getirilen toksik bir hastalıktır. Bu hastalık başlıca karaciğer kelebekleri denilen ve karaciğerde yaşayan parazitler ile birlikte seyreder ve mutlaka karaciğer kelebekleri ile ilgilidir. O halde bu karaciğer kelebeklerinden kısaca bahsedelim.

Parazitler tarafından işgale uğramış (İnvazyon) karaciğeri eğer kesersek safra yolları içinde bu parazitleri görürüz. Bunlar:

Yaprak kelebeği ( Fasciola Hepatica): Bu parazit kabak çekirdeği büyüklüğündedir ve karaciğer safra yolları içinde görülür.

Yılan kelebeği ( Fasciola Gigantica): Bu parazit yaprak kelebeğinden daha ince ve daha uzuncadır.

Kum kelebeği ( Dicrocelium Dentriticum): Karaciğer safra yollarında kum taneleri gibi binlercesi bulunur.

Cysticercus Tenuicollis dediğimiz bir tür şerit de bu hastalığa yol açar. Biz bu şeritleri karın boşluğu içinde içi su dolu küçük kesecikler şeklinde görürüz. Kurbanda kesilen koyun ve keçilerin karın boşluğunda bu şeritlere çok rastlanır. Karında bulunan yağ dokularında çok sık görülmektedir.

Karaciğer Kelebekleri Kara Hastalığa Neden Sebep Olmaktadır?

Mesleğimin ilk yıllarında çalıştığım o zamanki adı Veteriner İşleri Müdürlüğü ( Tarım İlçe Müd.) olan kuruma bu kara hastalıktan ölen pek çok koyun karaciğeri getirilirdi. Biz bu karaciğerlerin içinde parazitleri gördükten sonra kurumun yan tarafında bulunan Veteriner Kontrol Araştırma Enstitüsüne gönderirdik. Oradan gelen tahlil sonucunu görür, kara hastalığı kesin olarak teşhis ederdik.

Cl. Novyi vücut içinde sürekli bulunan ve oksijensiz ortamda yaşayan bir bakteridir. Bu kelebeklerin karaciğer içinde açmış olduğu küçük yaralar içinde çoğalarak hayvanı enfekte eder ve bir tür toksin dediğimiz zehir saçar. Yukarda anlattığımız gibi parazitler yaşarsa invazyon, bakteriler çoğalırsa enfeksiyon meydana geliyor. Cl. Novy koçlar birbirleri ile toslaşırken boynuz çevresindeki yaralarda da çoğalabiliyor. Koçlarda ve ayrıca diğer çift tırnaklı hayvanlarda da bu yaralar içinde çoğalarak hastalık yapabilir.

Kara Hastalığın Belirtileri Nelerdir?

Bütün koyun üreticilerinin bildiği gibi karaciğer parazitleri baş ve boyun bölgesinde ve bilhassa çene altında ödem dediğimiz şişliklere yol açar. Bu şişlikleri gördüğümüz zaman karaciğer kelebekleri ile hiç zaman kaybetmeden mücadele etmeliyiz.

Ani ölümler görülür. Bu koyunlardaki ani ölümler genellikle gece meydana gelir ve sabahleyin ölü hayvanlarla karşılaşılır. Bu sebepten gece ölümlerine aynı şekilde yol açan Enterotoksemi (Çelerme Hastalığı) ile karışır.

Hafif şekilde seyreden karaciğer kelebekleri invazyonunda hayvanlar ayakta duramazlar ve sürünün gerisinde kalırlar. Böyle koyun keçiler geri geri giderler ve düşerler. Hızlı solunum yaparlar. Göz çevresinde ödem görülür.

Kelebek invazyonuna uğrayan koyunlar Sternum (İman tahtası) dediğimiz göğüs bölgesi üzerinde yatarlar. Yerdeki koyunları izlerken bazı koyunların bu şekilde yattığını görürüz. Bu da kelebeğin yaygın olarak sürüyü tehdit ettiğini gösterir. Artık kara hastalık da kapıdadır. Bu karaciğer kelebekleri ara konakçı dediğimiz sümüklü böcekler ve karıncalar üzerinde de hayatlarının bir bölümünü geçirirler. Eğer toprakta bu sümüklü böcekleri ve karıncaları kendilerine uygun süre içinde bulamazlarsa ölürler. Bu sümüklü böcekler bataklık ve sulu yerlerde çok yaşarlar. Kelebekle mücadelede bataklık yerlerin kurutulması önem arz eder; fakat Orta Anadolu bölgemizdeki kurak yerlerde ara konakçı karıncalar yaşadığı için bu hastalığa sık sık rastlıyorduk.

Kara hastalık İle Karıştırılan Hastalıklar Nelerdir?

Yanıkara: Yanıkara hastalığı daha çok sığırlarda görülür. Vücudun çeşitli bölgelerinde deri altında çıtırtılı şişlikler(Krepitasyon) şekillenir. Bu bölgelere ellerimiz sürtersek bu çıtırtıyı rahatlıkla hissederiz. Kara hastalıkta bu çıtırtı hissedilmez.

Baciller İcterohemoglobinuri: Bu hastalıkta sarılık vardır. Hayvanlar kan işer. Kara hastalıkta kan işeme yoktur.

Antraks: Mukoza dediğimiz gözün ve cinsel organların iç kısımlarında kanamalar ve kanlanmalar vardır. Vücudun ağız, burun, anüs gibi doğal deliklerinden kan gelir. Bu şekilde kara hastalıktan ayrılır.

Enterotoksemi: Bu hastalıkta da kara hastalık gibi gece hayvanlar ölmekte ve sabaha ağıl içinde ölü hayvanlara rastlanmaktadır; fakat enterotoksemide ishal vardır. Sinirsel belirtiler görülür (Çırpınma, kafayı sağa sola vurma, yatarken ayakları şiddetli şekilde hareket ettirme vs). Kara hastalıkta bu belirtiler görülmez. 

Kara Hastalıkla Mücadele Nasıl Yapılır?

Yukarıda da anlattığımız gibi karaciğer kelebekleri ile mücadele şarttır. Ayrıca bataklıkların kurutulması, en azından sulak yerlerde hayvanların otlatılmaması gerekir. Periyodik olarak 3-4 ayda bir kelebek öldürücü ilaçları kullanmak hayvanları hem kelebekten kurtarır hem de kara hastalıktan kurtarır. Kara hastalıkla mücadele için piyasada mevcut aşılar vardır. Bu aşılar Clostridum grubuna bağlı bütün bakterilere karşı etkili karma aşılar da olabilir. Prospektüsüne uygun olarak yapılan aşılar bu hastalıklara karşı yeterli korunmayı sağlamaktadır.

Sağlıklı ve bereketli hayvancılıklar dilerim.