Mercimeğin Kökeni, Tarihçesi ve Coğrafi Dağılışı..

Çok eskiden beri tarımı yapıldığı bilenen mercimeğin; büyük tanelilerin kökeninin Akdeniz bölgesi, orta büyüklükteki tanelilerin yurdumuzun iç kısımlarındaki dağlık bölgelerinde, küçük tanelilerin de Afganistan'nın yüksek yerlerinde (Himalaya ve Hindikuş dağlarında) olduğu tespit edilmiştir.  Yapılan tarihi kazılarda Milattan Önce yaklaşık 10500 yıllarında yabani mercimek kalıntılarına rastlanmıştır.

Mercimek yetiştiriciliği; Gürcistan'da 1760 m, Afganistan'da 2700-2800 m , Pakistan ve Hindistan 'da  3000 m yükseklikler de yetiştirilmektedir. Ülkemizde en yüksek yetiştirme alanı Erzurum'da 1893 m, Ağrı 1800 m, Van'da 1661 m, Hakkari'de 1630 m, Yozgat'ta 1458, Ermenek'te 1250 m olarak tespit edilmiştir.

Mercimek Besin İçeriği (g/100 g kuru madde)

Mercimek Tarımı Nasıl Yapılır? Yapılmalı?

Mercimek sulu ve kuru tarım yapılan arazilerde iyi bir münavebe (ekim nöbeti) bitkisidir. Mercimek hasadı sonrasında mercimek de aynı şekilde nohutta olduğu gibi köklerinden oluşturduğu nodüller sayesinde toprağa azot bağlamakta ve bu azot sayesinde sonrasında ekilecek tarım ürünleri için bir nevi gübre bırakmaktadır. 

Mercimek Ekiminde Toprak Hazırlık Aşaması Nasıl Olur?

Gerek kışlık gerekse yazlık yetiştirilecek mercimekte toprak hazırlığı, hububat hasadından sonra sonbaharda soklu pullukla 15-20 cm derinliğinde ilk sürümün yapılmasıyla başlar. Kışlık ekimde, sonbaharda ekimden önce kazayağı tırmık takımı ile ikinci sürüm yapılarak tohum yatağı hazırlanır. Bilhassa kışlık ekimlerde hububat sapları( buğday, mısır gibi) ekimde problem yarattığından, hububat hasadında anız yüksekliğinin fazla bırakılmaması gerekmektedir. Yazlık ekimlerde ise sonbahar sürümünden sonra tarlaya ilkbahara kadar hiçbir işlem yapılmadan beklenir. Ekimden önce kazayağı tırmık takımı ile ikinci sürüm yapılarak toprak ekime hazır hale getirilir.

Ekim Öncesi Hangi Mercimek Çeşitleri Tercih Edilmeli?

Kırmızı mercimek Güneydoğu Anadolu Bölgesinde kışlık, yeşil mercimek ise Orta Anadolu, Doğu Anadolu ve Batı Geçit Bölgelerinde yazlık olarak yetiştirilmektedir. İyi bir tohumluk, çimlenme gücü yüksek, dolgun taneli ayrıca hastalıksız ve herhangi bir sebeple zarar görmemiş olmalıdır. Tarım ve Orman Bakanlığına bağlı çeşitli araştırma enstitülerinde yüksek verimli, kaliteli, hastalık ve zararlılara dayanıklı, farklı bölgelere uygun kışlık ve yazlık, yeşil ve kırmızı mercimek çeşitleri geliştirilmiştir. Bunların belli başlıları aşağıda verilmektedir. 

Kışlık tescilli mercimek çeşitleri: Fırat -87,Kayı-91, Sazak-91, Seyran, Kafkas, Çiftçi, Özbek'tir.

Yazlık tescilli mercimek çeşitleri: Sultan-I, Malazgirt-89 Erzurum-89, Alidayı ve Meyveci-2001. 

Bu çeşitler dışına örnek vermek gerekirse Güneydoğu Anadolu Bölgesinde özellikle; iyi bakım koşullarında hastalığa  ve aşırı yağışlara daha dayanıklı olan " komando" çeşidi tercih edilmektedir. Bölge de daha erkenci olarak ekilen ancak sezonun yağışlı geçtiği dönemlerde hasada 2 ay kala tarlada çürüyen "kanada" çeşidi mercimek tohumları da zaman zaman ekilmektedir. Tohum tercihi yapılırken bölgeye uyumlu, hastalıklara dayanıklı ve sertifikalı tohumlar tercih edilmelidir. Tüccarlardan alınan selektöre vurulmuş bazı mercimek tohumlarında bakla tohumu da çıktığı çok olmuştur. Selektör de cihaz mercimekle bakla rengi  aynı olunca, birbirinden ayıramadığı için çiftçi bazen mercimek tarlasına bakla tohumunu daha çok ektiğini, baklalar tarlada çıktıktan sonra görülür.

Mercimek Ekim Dönemi ve Ekim Şekli Nasıl Yapılmalı?

Güneydoğu Anadolu Bölgesinde kışlık mercimek ekimi Kasım (2.ürün  mısır ekimi yapanlar biraz daha geç yapabiliyor), Orta Anadolu ve Geçit Bölgelerinde ise Ekim ayında yapılmaktadır. Yazlık mercimek ekimleri erken ilkbaharda Şubat sonu Mart başında yapılmalıdır. Eğer yazlık çeşitler kışlık olarak ekilir ise soğuktan zarar göreceklerinden verim alınamaz. Kışlık çeşitlerin kıştan ve soğuktan etkilenmesi söz konusu değildir. Trakya'da genellikle yazlık çeşitler Mart ayı başında ekilmektedir. Ekimdeki gecikme verim kaybına yol açmaktadır.

Mercimek ekimi genellikle buğday için kullanılan mibzerle yapılır. Gerek kışlık gerekse yazlık mercimekte dekara atılacak tohum miktarı ekilecek tohumun iriliğine göre değişir.  Ortalama dönüme 10-15 kg civarında tohum atılır. Mısır tarlalarının yerine ekilen mercimeklerde, çıkış sıkıntı olma ihtimaline karşı çiftçiler daha fazla tohum kullanmaktadır (bu genelde iyi tohum yatağı hazırlanmamış arazilerde yapılır). 

Ekim derinliği 4-5 cm, sıra arası genişlik ise 15-20 cm  olmalıdır. Mercimeğin ilk gelişme devresi zayıf olduğundan, tohum yatağının keseksiz ve yabancı otlardan arınmış olması gerekir. Mercimek yetiştiriciliğinde toprak işlemenin yüzlek yapılması, fazla keseğin oluşmaması, tohum yatağının yumuşatılmamasına dikkat edilmelidir. Ekim sonrasında yapılacak silindir çekme işlemi de mercimekte çıkışların daha düzgün olmasını sağlayacaktır. 

Mercimek Tarlasında Nasıl Bir Gübreleme Yapılmalı?

Tarlamızdan iyi bir verim ve doğru gübreleme için mutlaka toprak analizi yaptırmalı ve ona göre adım atmalıyız. Çoğu çiftçi özellikle daha önce sulanarak mahsül ekilip biçilmiş arazilere mercimek ekimi yapacak ise taban gübresi kullanmaz çünkü mercimekte çok boylanma ve sonrasında küflenme riski oluşur.

İyi bir köklenme ve mercimekte iyi bir dallanma oluşması için mercimek 3-4 cm boylu iken iyi bir kök gelişimi için humik-fulvik asit içeriği olan organik maddece zengin yaprak gübreleri verilmelidir. İlaçlama sonrasında; strese girmiş, sararmış mercimek tarlasına aminoasit içerikli ürünlerle birlikte deniz yosunu dediğimiz içeriğinde organik madde ve bitki gelişiminde artış sağlayan giberallic asit ürünleri kullanılmalıdır. Mercimeklerin %5-10 çiçeklenme başlangıç döneminde verim artışını sağlamak için fosfor içeriği yüksek yaprak gübreleri tercih edilmelidir. 

Mercimek Tarımında Ne Gibi Zorluklarla Karşılaşırız?

• Mercimek ekim sonrası-çıkış öncesi döneminde geniş yapraklı otlarla özellikle yabani hardal için kullanılan zirai ilaçlamalar sonrasında eğer sezon kurak geçerse mercimekler bu tip ilaçlardan çok etkilendiği için sararmalar ve mercimekte gerileme yaşanır,
• Kiralama yolu ile alınıp ekilen bazı tarlalarda; tarla tanınmadığı için bazen o tarlalarda geçmiş dönem mercimek ekilidiği dönemlerde canavar otu olarak tanınan parazit bir zararlı görünmüş ise canavar otu varlığı toprakta 7-8 yıl canlı kalabilindiği için bu zararlının çıktığı mercimek tarlalarına yapılabilinecek herhangi bir mücadele yok malesef,
• Tarla da tohum yatağı hazırlama aşamasında iyi bir tarla temizliği yapılmamış ise (özellikle mısır sonrası mercimek ekilecek tarlalarda) tarlalar da kurumalar gözlenir, sağlıklı çıkışlar olmaz,
• Mısır bitkisi arkasından ekilmiş mercimek tarlalarında bazı zamanlarda mısır döneminde uygulanmış yada aynı şekilde buğday döneminde uygulanmış bazı yabancıot ilaçları toprakta uzun süre kaldığından mercimek bitkisine olumsuz etkisi oluşmaktadır. Bu yüzden ot ilaçlamalarında çok dikkat edilmeli tüm bitkilerde,
• Hasada yakın dönemde oluşacak ani yağışlar mercimeklerde küflenmelere sebep olmaktadır,
  
  
• Hasat yapılırken biçilen mercimekler yığınlar halinde iyice kuruması için tarlada öbek öbek toplanıp bekletilir, bu süreçte oluşacak kuvvetli rüzgarlar tarlamızda tüm ekinlerimizi savurup dağıtır ve bu şekilde çok mağdur çiftçi olmuştur.

Mercimek Hasadı ve Sonraki Süreç Nasıl Olmalı?

Hasada yaklaştığımızı tarlamızın yavaş yavaş sararmaya başladığı ve mercimek tohumlarını elimize alıp sıktığımızda eğer tohum patlamıyorsa, hasat olgunluğuna gelmiş diyebiliriz.  Hasat; elle, tırpanla yada biçerle yapılmaktadır. Biçim sonrası mahsül tarlada iyice kuruması için bekletilir. Dikkat etmemiz gereken nokta, harmanı geçiktirirsek tarlada tohum dökümleri çok olur, gecikmeyle birlikte zararlı böcekler tohumlarda emgi yaparak lekelenmesine sebep olur. Hasat için günün erken saatleri tercih edilmelidir.

Mercimek verimi; sulu tarımda dönüme 250 kg'a kadar, kuru tarım da ise dönüme 100 kg'a kadar alınmaktadır. Verim değerleri çeşide ve bölgeye göre değişmektedir. Unutmamak gerekir ki çiçeklenme dönemi bitkimizin suya en fazla ihtiyaç duyduğu dönemdir. Eğer çiçeklenme öncesi sulama imkanınız varsa mutlaka sulayınız. Bu dönemdeki suyun verime etkisi çok yüksektir.