Meyve ağaçlarınızı ne zaman budamanız gerektiğini merak ediyorsanız, bu sorunun cevabı sizin hedeflerinize bağlıdır. Güçlü bir ağacın boyutunu küçültmek mi istersiniz? Yoksa genç bir meyve ağacını daha hızlı büyümeye teşvik etmek mi istersiniz? Yılın doğru zamanında doğru meyve ağacı budaması, bu hedeflere ulaşmanıza yardımcı olacaktır. 

Meyve Ağaçlarında Budama Neden Önemli?

Severek diktiğimiz meyve ağaçlarının birkaç yıl içinde, aşırı büyümüş çalılarla dolduğunu görürüz. Meyve ağaçlarını çekici ve verimli tutmanın yolu yıllık budamadır. 

Meyve ağaçlarının ne zaman budanacağını  düşünürken akılda tutulması gereken başka şeyler de vardır. Ağacınız hastalıklı mı? Dallardan bazıları kırılmış mı? Ağacınız çok sayıda kalitesiz meyve mi veriyor? Yaz sonu ve sonbaharda budamanın riskli olabileceği çok soğuk bir iklimde mi yaşıyorsunuz? Tüm bu soruları değerlendirerek budamaya karar vermeliyiz.

Budamanın Belirli Zamanları Olur Mu?

Budama uygulama dönemi olarak;

1.  Kış döneminde (ağaçların yaprakları döktüğü tarihten bir süre sonra başlanarak, ilkbaharda tomurcuklarda uyanmanın başladığı tarihten bir süre öncesinde tamamlanacak şekilde),
2.  Sürgünlerin odunsulaşmasıyla başladığı yaz gelişme döneminde (Haziran, Temmuz, Ağustos) yapılmaktadır.

Buna göre budamalar, kış budaması ve yaz budaması (yeşil budama) şekilde yapılmaktadır.

Kış Budamasında Bilinmesi Gerekenler?

Soğuk bir iklimde yaşıyorsanız, kışın budama iyi bir fikirdir çünkü ağaç hareketsizdir, yaprak, çiçek veya meyve içermez. Bu, ağacınızın yapısını görmenin ve hangi kesimlerin yapılacağına karar vermenin kolay olacağı anlamına gelir.

Kış budaması, ağaçlarımız da kuvvetli büyümeyi teşvik eder. Bu yüzden ağacınızı kışın sonlarında veya ilkbaharın başlarında budadığınız da, güçlü bir büyümeyi teşvik edersiniz. Neden? Çünkü daha düşük kaliteli dalları kaldırırken, saklanacak en iyi dalları seçiyorsunuz. Bu, bahar geldiğinde ağacın enerjisini boşa harcamayacağı anlamına gelir.

Şöyle düşünün: meyve ağacınızın 100 dalı varsa ve bu dalların her birinde büyümeyi tetiklemesi gerekiyorsa, o zaman her dal depolanan enerjiden küçük bir pay alır. Ancak, budama işleminden sonra ağacınız da sadece 70 dal varsa, her dal bu enerjiden daha büyük bir pay alır. Böylece daha uzun süre büyüyebilir ve daha kaliteli meyve verebilir.  

Meyve ağaçlarını budamak için en uygun dönem, yaprak dökümünü izleyen günlerde ilkbahar gelişme periyodunun başlaması arasında yani ağaçlar uyanmadan önceki dönemdir.

Yaz Budamasında Bilinmesi Gerekenler

Yaz budaması, kış budamasını tamamlamak veya düzeltmek amacıyla yapıldığı gibi bazı bölgelerde ışıklanmayı artırmak amacıyla da yapılır. Yaz budamasında anaç, meyvelerin daha iyi renklenmesini sağlamaktadır. Yaz budaması, özellikle meyve ağaçlarının şekillendirme yıllarında yapılması gerekli olan önemli bir teknik işlemdir. 

Meyve ağaçlarında, yaz budaması ilkbahar gelişme periyodunun sonu ve yaz gelişme periyodu içerisinde sürgünler odunsulaşmaya başladıktan sonra yapılabilir. Genellikle ağaçlar üzerinde şekli bozan, büyümeleri istenmeyen gelişmeleri ama yardımcı dalların zararına olan dallar kesilerek çıkartılabilir. 

Budamanın Amacı Nedir?

• Meyve ağaçlarını kısa zamanda ürün vermeye başlatmak ve uzun süre verim çağında tutmak,
• Ağacın alabileceği ışık yoğunluğunu arttırarak düzgün ve sağlam bir taç oluşturmak,
• Fazla olan dalları seyreltmek,
• Meyve ağaçların da ilaçlama uygulamasını kolaylaştırmak,
• Kuvvetli dalların gövde ile yaptıkları açıları genişletmek,
• Meyve kalitesini arttırmak,
• Hastalıklı ve kurumuş dalları temizlemek,
• Birbirinin açısını kapatmış ve üst üste gelmiş dallardan kuvvetli olanı seçerek zayıf olanı çıkartmak.

Meyvelerde ve bağlarda uygulanan budamayı amaçlarına göre genel olarak üçe ayırarak inceleyelim.

a) Meyvecilikte Şekil Budaması

Bu kısımda, budama işlemleri odun dallarına uygulanır ve zorunlu olmadıkça meyve dallarına dokunulmaz. Böylece meyve ağaçlarına iyi bir şekil verildiği gibi erken meyve verilmesi de sağlanmış olur. 

Şekil budaması yaparken ara ara geri çekilip ağacı incelemeliyiz. Ağacın dallarında dengeli bir yapı oluşturmalıyız.

Peki Hangi Şekil Budamaları Uygulanmaktadır?

Goble, Doruk Dallı, Piramit ve Palmet şekli budamalar uyglanmaktadır. Meyve ağaçlarında genel olarak çok yağışlı iklimlerde "goble" ve "palmet", az yağışlı ve kurak iklimlerde ise "doruk dallı" ve "piramit" şekilleri verilmektedir.

1. Goble Şekli 

Genellikle nemli bölgelerde bu şekil uzun yıllardır ülkemizde ve dünyada kullanılmaktadır. Üç ana daldan oluşan ve bu ana dallar üzerindeki 1-2 yardımcı daldan oluşmaktadır. Orta kısım boş bırakıldığından güneşlenme artmakta ve nemden kaynaklanan hastalık etmenlerinin etkisi azalmaktadır.

Yeni diktiğimiz fidanımızın topraktan 60 cm yüksekliğinden tepesi kesilir. Sonraki gelişme döneminde Temmuz-Ağustos aylarında ilk şekil verilir. Şekil verilirken birbirine karşılık gelen üç kuvvetli ana dal seçilir, bunların dışındaki dallar ise budanarak çıkartılır. Bu işlerde takip eden üç yıl aynı şekilde uygulanarak goble şekil budaması tamamlanmış olur.

2. Doruk Dallı Şekli

Kurak bölgeler için uygun ve yararlı bir şekildir. Genel olarak, gövdeden 3 ana dala ayrılmış ve orta kısımda gelişen bir doruk dalından oluşan bir yapıdır.

Elma, armut, şeftali, kayısı vb. meyve ağaçlarına rahatlıkla uygulanabilir. Bu şeklin goble şeklinden farklı yönü, ortasında bir doruk dalının bulunmasıdır. Doruk dalın üzerinde meydana gelen, büyüyen sürgünlere dokunulmamalı. Dallar arasında büyüme ve gelişme yönünden bir denge oluşmamışsa zayıf gelişen dalın uzunluğu dikkate alınarak diğer dallar kesilmelidir. 

3. Piramit Şekli

Piramit şekil dalların ağaç gövdesi üzerinde dağılışlarına göre spiral ve katlı olmak üzere iki şekli bulunmaktadır. Daha dikine büyüme özelliğine sahip armut ağacı gibi meyve ağaçlarına uygulanır.

Spiral piramitte dallar gövde üzerinde düzgün olarak dağılmaktadır. Katlı piramitte ise üç dal bir araya gelerek bir doruk oluşturmakta ve kat meydana getirmektedir. Birinci kat ile ikinci kat arasında 110 cm ,ikinci ile üçüncü kat arasında 100 cm, üçüncü ile dördüncü kat arasındaki mesafe 90 cm olması gerekmektedir. Bu şekilde katlar arasında 10'ar cm düşülerek oluşturulmalıdır.

4. Palmet Şekli

Yumuşak ve sert çekirdekli meyvelerin çoğunda uygulanabilen palmet şekillerinden ülkemizde en yaygın olarak kullanılan; yatay veya meyilli palmettir. İkisi arasındaki fark ana dalların gövde ile yaptıkları açıdır. Meyilli palmette bu açı 45-60 derece iken, yatay palmette 90 derecedir.

b) Verim Budaması

Ağaçlarımızda şekil budama işlemleri bittikten sonra gerekli sulama ve gübreleme ile bakımlarını yapmalıyız. 

• Meyve dallarından yaşlı olanlar kesilir,
• Kuru ve hastalıklı dallar diplerinden kesilerek çıkarılmalı,
• Dikine büyüyen birbiri üzerine gelen dallar var ise çıkarılmalıdır,
• Dallar üzerinde fazla miktarda meyve dalı var ise bunlar arasında seyreltme yapılmalı,
• Meyve ağırlığı nedeni ile yamularak açıları değişmiş dallar diğer dallara bağlanmalı ve eski hallerine getirilmeli. 

c) Gençleştirme Budaması

Bu budama ağaçlarda yeniden kuvvetli sürgünler oluşturarak yeni bir taç oluşması için yapılır. Böylece ağaçta verimi yeniden arttıracağı gibi meyve kalitesi de iyileştirilmiş olur.  

Budamalarda En Önemli Husus Ne Olmalı?

Tabiki dezenfektan çok önemlidir. Çünkü kullanacağımız ekipmanlarla hastalıklı ağaçlardan sağlıklı ağaçlara hastalık taşıyabiliriz.  Basit bir tedbir ile bunu engelleyebiliriz. Bir kova suyun 1/10 oranına çamaşırsuyu koyup ekipmanlarımızı bu suyla temizledikten sonra diğer budama işlemine devam etmeliyiz. Böylelikle taşıyıcılık söz konusu olmamış olur.