Meyve Ağaçlarında Aşı Nedir?

Bitkilerde uygulanan vejetatif yani eşeysiz çoğaltma yöntemlerinden birisidir. Sebze ve meyve yetiştiriciliğinde kullanılır. İki farklı bitki parçasının birleştirilerek kaynaşması sağlanır ve yeni bir bitki elde edilir. Aşı sayesinde ağaçların zarar gören bölümleri onarılabilir, istenmeyen çeşitler yerine istenilen çeşitlerin oluşması sağlanır. Aşının kalem aşı ve göz aşı olmak üzere iki yöntemi vardır ve bunlar kendi aralarında da çeşitlendirilir. Onlara geçmeden önce bazı terimleri bilmekte yarar var.

Anaç Bitki Nedir? Ağaçlarda Kalem ve Göz Ne Demektir?

Üzerine aşı yapılacak ağaç veya fidana ‘’Anaç’’ denir. Tohumla elde edilen anaca ‘’çöğür’’ denir. Genelde çok iri, büyük olduğu için pek önerilmez. Anaç olarak kullanılacak bitkinin vejetatif yani klonal yolla üretilmiş olması, meyve yetiştiriciliğinde yaygındır. Çünkü bunlar genetik olarak aynı özelliği taşır, tek bir örnek anaç elde edilir. Yinede tohumdan anaç eldesinin faydaları vardır, bunların temini kolay olur, çevre şartlarına dayanıklı anaçlar elde edilir ve ağaçlar uzun ömürlü olur.

Üzerinde 2 ile 4 göz bulunan dal parçasına kalem denir. Kalemin üzerinde bulunan tomurcuklara göz denir. Aşı kalemi aldığımız bitkiye ise Damızlık Ağaç denir.

Göz Aşısı Nedir ve Çeşitleri Nelerdir?

 Altında küçük bir kabuk parçası ve üzerinde tek bir göz ile yapılan aşılara denir. Meyve ağaçlarının çoğaltımında en çok kullanılan yöntemdir. Göz aşısında aşı tutmayınca bir kere daha yapma şansımız var fakat kalem aşıda 1 sene sonra aşı yapılabildiği için göz aşısı bu yönden de avantajlıdır. Anaç olarak kullanılan ağacın kabuğunun kolayca ayrıldığı dönemlerde yapılır. Aşı 2 dönemde yapılır. Biz bunlara Durgun Aşılar ve Sürgün Aşılar diyoruz.

Durgun Aşılar: Yaz sonu- sonbahar başlangıcı gibi yapılır. Bu aşılar yapıldığı dönem sürmez. Aşı tutar ama göz ertesi yıl ilkbahara kadar öyle kalır. Daha çok kışları soğuk geçen yerlerde uygulanır. Bu dönemde yapılan aşılarda gözler, o yılın sürgünlerinden alınmalıdır.

Sürgün Aşılar: İlkbahar-yaz döneminde yapılır. Yapıldığı yıl içinde sürgün verir. Kışın soğuklardan zarar görme riski olduğu için kışları ılık geçen yerlerde yapılır. Erken sürgün aşıları (Mart-Nisan) ve geç sürgün aşıları (Mayıs-Haziran) dönemi de vardır.

Meyve Ağaçlarında Göz Aşısı Nasıl Yapılır?

Göz aşısının şekilleri vardır. Bunların T Göz Aşısı, Ters T göz aşısı, Yama, Bilezik, Flüt, Boru, Yongalı, H ve I göz aşısı olarak çeşitleri vardır. Bunlardan birkaçı hakkında bahsedelim.

T Göz Aşısı (Kalkan)

Toprak yüzeyinin 15-20 cm üstündeki anaç kısmında, odun dokusuna zarar vermeyecek şekilde, kabukta ‘’T’’ şeklinde, aşı bıçağı ile kesim yapılır. T’nin önce üst çizgisi kesilir. Buraya aşı yapmak için göz elde etmemiz lazım. Gözün altında ve üstünde bir parmak kalınlık bırakacak şekilde, kabuk ve odun dokusuyla birlikte eğimli olarak çıkarılır. Bu parça kalkan şeklinde olduğu için diğer adı da ‘’Kalkan Göz Aşısı’’dır. Göz yukarıya bakacak şekilde, kesim yaptığımız anacımıza adeta bir puzzle gibi yerleştirmek gerekir. Daha sonra aşı yerinin hava almaması için yara verdiğimiz kısımların tamamını, göz dışarıda kalacak şekilde sıkıca sarıyoruz.

Ters T Göz Aşısı

Anaçta aşının yapılacağı yer ters T şeklinde açılır ve kalem, aşağıdan yukarıya doğru yerleştirilir. Burada dikkat edilecek en önemli husus, anaca yerleştirdiğimiz gözün yönünün yukarıda olmasıdır.

Yongalı Göz Aşısı

Anacın kabuğundan odun kısmına doğru meyilli bir kesim yapılır. T göz aşısında kullanılan göz içeren parçanın odun dokusuyla aşılanmasıdır.

Yama Göz Aşısı

Kalın, çok fazla girintili çıkıntılı olan kabuğa sahip meyve ağaçlarının aşılanmasında kullanılır. Ceviz, incir ve dut gibi ağaçların aşılanmasında bu yöntem kullanılabilir. Anaçtan dikdörtgen şeklinde bir kabuk çıkartılarak yapılır ve göz bulunan yine aynı şekilde bir kabuk parçası yerleştirilerek sarılır.

Kalem Aşıları Nasıl Yapılır?

Meyve ve bağcılıkta çeşit değiştirmek istediğimizde ve göz aşılarının yapılamadığı, yabani ağaçların aşılanmasında kullanılır. İlkbaharda ağaçlara suyun yürüdüğü, ancak gözlerin kabarmadığı dönemde yapılır.  Kalemi, 1 yıl önceki olgunlaşmış sürgünlerden alırız.

Dilcikli, Dilciksiz, Kenar, Yarma, Kakma, Kabuk, Yanaştırma ve İngiliz Kalem Aşı gibi yöntemlerle yapılır.  Kalem aşılarında, aşı yapılıp bağlama işleminden sonra aşı macunu ile kapatılmalıdır. Birkaç yöntemden kısaca bahsedelim.

Yarma Aşı

Bilek kalınlığındaki gövdeye ya da büyük ağaçların yine aynı kalınlıktaki ana dallarına yapılır. Anacın tepesi kesilir ve üzeri yarma aşı usturası ile tepesi yarılır. Kalem ise en alttaki göze zarar vermeyecek şekilde yarığa uygun, denk gelecek bir şekilde yontulur.

Kakma Aşı

Göz aşıları tutmayan fidanlarda, ilkbahar döneminde yapılabilir. Anaç tepesi, topraktan bir karış yükseklikten kesilir. Yaklaşık 4-5 cm uzunlukta olacak şekilde V şeklinde bir kesim daha yapılarak oluk açılır. Yine aşı kaleminin ucu, anaca uyacak şekilde yontulur ve kalemin kabukları anaca tam denk gelip oturacak şekilde yerleştirilir.

Kabuk Aşı

Anacın tepesi kesildikten sonra, kalemin yerleştirileceği kabuk kaldırılarak kalem ona göre yontulur ve kabuğun arasına yerleştirilir.

İngiliz (Dilcikli) Aşısı

 Küçük anaçların aşılanmasında kullanılır ve anaç ile kalemimizin kalınlıklarının aynı olması gerekir. Anaç ile kalem farklı yönlerde bir eğim ile kesilir. Daha sonra kesilen yerlerden birer dilcik oluşturulur. Kenetlenme şeklinde birbirine sokulur.

Aşı Hangi Bitkiler Arasında Uygulanabilir? Her Bitkiyi Aşılayabilir miyiz?

Aşılama kambiyum dokusu bulunan, yani odunsu bitki türlerinde uygulanır. Aşılamada en önemli koşul uyuşmanın olmasıdır. Aynı tür içinde aşı yapmamız bu açıdan çok önemlidir. Türler arasında aşının yapılması halinde sık sık uyuşmazlık görülür. Aşılanacak bitkilerin parçalarının birbiri ile genetik olarak yakın olması mühimdir.

Aşıda Nasıl Başarılı Olunur?

Aşıdaki başarıya sıcaklık da etki eder. Her meyve türünün kallus oluşumunda etkili olacak belli sıcaklık değerleri vardır ve aşının bu sıcaklık değerinde yapılması uygundur. Mesela cevizde bu sıcaklık 26-27°C olduğu bilinir. Aşırı sıcaklık kallus oluşumunu engeller, aşı bölgesindeki hücrelerin ölümüne neden olabilir.

Bu nedenle aşırı sıcak bölgelerde aşı yerinin yansıtıcı boyayla boyanması, kâğıt torbalarla sarılması ya da plastik bir torba ile örtülmesi nem kaybını önlemede etkilidir. Aynı zamanda aşı anacın daha az ışık alan yönde uygulanabilir.

Anaçların yaşı, aşı başarısı üzerinde etkilidir. Göz aşıda, anacın 1 yaşında olmasına özen göstermeliyiz. Kalem aşılarında ise 2-3 yıllık anaçları tercih ederiz. Olgun aşı kalemlerinin kullanılması aşıda başarıyı arttıracaktır.

Hangi Ağaçlarda Hangi Aşıyı Yaparız? Meyvelerde Aşıyı Ne Zaman Yapmalıyız?

Aşı yönteminin seçimi meyvenin türüne, iklim ve bölge koşullarına ve aşıyı yapacak kişinin becerisine göre değişir.

Genelde sert çekirdekli meyvelerin aşılanmasında kalem aşı yapılmaz çünkü burada zamk akıntısı dediğimiz bir problem vardır. Kalem aşı yöntemi daha çok bağ, üzüm asmalarında kullanılır. Ayrıca kalem aşı, göz aşı yöntemine göre daha meşakkatlidir. Göz aşının yapımı hem daha kolay olur hem de anaçta yaralanma daha az görülür.

Yumuşak ve sert çekirdekli, sert kabuklu, turunçgil meyve türlerinde göz aşısının yapılması tercih edilir. Yalnız göz aşılarının da ilkbaharda yapılması oldukça güçtür.

Aşı için Kullanılacak Kalemlerde Nelere Dikkat Etmeliyiz ve Aşı Kalemlerini Nasıl Muhafaza Ederiz?

Kalem olarak seçeceğimiz dal kısmı, mutlaka sert, odunlaşmış, bükülmesi zor olabilen bölgeden alınmalıdır ve göz sayısı 2-4 olmalıdır. Kalemde meyve gözü ya da çiçek gözü olmamalı, yalnızca sürgün gözü olmalıdır. İkbaharda yapılacak aşılarda aşı kalemleri tomurcukların dinlenmede olduğu dönemlerde alınır, muhafaza edilir ve öyle kullanılır. Aşı kalemlerini nem kaybına uğratmamak adına temiz naylon poşette ya da ıslak bir havluda, soğuk hava depolarında ya da buzdolabının sebzelik kısmında saklayabiliriz. Saman kâğıdına sarmak da bir yöntemdir. Gazeteye sarılması, mürekkebin yaratacağı kimyasal tahribat olasılığından dolayı önerilmez.

Uyuşmazlık Belirtileri Nelerdir? Aşının Tutup Tutmadığını Nasıl Anlarız?

Anaç ve kalem arasındaki büyüme, genetik ya da diğer farklılıklardan dolayı olabilir. Bunun dışında aşı yapılan bitkinin ölümü, aşının iyi kaynaşmaması, aşı yerinin kırılması ve bodurlaşma, uyuşmazlık belirtileri arasında olabilir.

Gözler, anaca takıldıktan 2-3 hafta sonra kaynama oluşması muhtemeldir. Yaptığımız aşıda, eğer gözün yanındaki kısa kesilmiş yaprak sapı kuruyup düşerse ya da dokunduğumuzda hemen kopup düşerse, bu aşı tutmuş demektir.

Tüm üreticilerimize bol kazançlar!