Oğlaklarda Gözden Kaçan Bir Hastalık Beyaz Kas Hastalığı ( Bohça, Yel)

Koyunculuk yapan üreticilerimiz kuzularda görülen bohça ve diğer adıyla yel hastalığını tıbbi adıyla söyleyemek gerekirse, Beyaz Kas Hastalığını az çok bilirler. Keçi yetiştiren köylülerimiz ve çiftçilerimiz ise, bu hastalığı hiç tanımazlar hatta üzülerek ifade edeyim sahada çalışan pek çok veteriner hekim bile bu hastalığın ciddiyetinin farkında değildir. Bu konuda söyleyecek pek çok söz var.

Oğlaklarda Görülen Bohça Hastalığı Neden Tanınmıyor?

Tam 40 yılını yurdumuzun doğudan batıya pek çok bölgesinde sahada çalışarak geçiren bir veteriner hekimim. Bilhassa Akdeniz ve Ege yaylalarında yaygın olarak keçicilik yapan üreticilerimizin bu hastalıktan habersiz olduğunu yaklaşık 40 yıl önce fark ettim.  

Hastalık kolayca diğer oğlak hastalıkları ile karıştırılıyor. Bilhassa klinik muayenede enterotoksemi hastalığı ile karıştırılıyor. Enterotoksemi hastalığı, üreticiler arasında; çelerme, çeler hastalığı, ala bağırsak, ot zehirlenmesi adları ile anılır. Üreticiler bu hatayı yapıyor ama sahadaki veteriner hekimler de bu hatayı yapıyor ve oğlaklarda görülen yel (bohça) hastalığını enterotoksemi sanıyor.

Veteriner hekim merlektaşlarımızla görüşmelerimde bu konudan defalarca bahsettim fakat onların da bu işin ciddiyetini kavramadığını gördüm.

Beyaz Kas Hastalığı'nın Belirtileri Nelerdir?

Aşağıda sayacağım hastalığın belirtileri enterotoksemi ile birbirine benzer ve başka hastalıkalar ile de karıştırılır.

1. Ani ölüm vardır. Ortalama 1 haftalık oğlaklarda örneğin 100 oğlağı olan bir çiftlikte bir gecede 3-4 hatta 5-6 oğlak ölmüştür

2. Oğlaklar annesini ememez.

3. Otopside oğlakların midesinde toprak ve kıl yumakları bulunur.Sebebi şudur: Bahsettiğimiz beyaz kas hastalığı, oğlaklarda selenyum denilen mineral maddenin ve E vitamini olmamasından ileri gelir. Yurdumuz toprakları, selenyum yönünden fakirdir. Yağmurun ve erozyonun çok olduğu Ege, Akdeniz ve Karadeniz bölgelerinde, yağmur toprağı yıkadığı için Selenyum ve E vitaminini denize taşır. İç Anadolu ve diğer bölgelerimizde de aynı sebepten Beyaz Kas Hastalığı görülür. Toprak, selenyumsuz kalır. Meradaki otlar istediği kadar bol olsun selenyum ve E vitamini taşıyamaz. Çünkü toprakta yoktur nereden alsın ?

4. Beyaz Kas Hastalığı oğlaklarda ani ölüme yol açar. Ama kuzularda ve buzağılarda 5-10 gün bu hastalık hayvanı süründürür.

Selenyum Ve E Vitamini Noksanlığı Nasıl Bir Hastalığa Yol Açar ?

Selenyum ve E vitamini olmayan otlarla beslenen oğlak, kuzu ve buzağılarda kalp kasında, iskelet kaslarında hiyalin dejenerasyonu dediğimiz bozukluğa yol açar. Yani yavru hayvanlar ya kalp krizi geçirir ya da felç olur ayakta duramaz.    

İçgüdüsel olarak, selenyum arayan oğlaklar veteriner hekime adeta derdini anlatır ve toprak yer ya da diğer oğlakların tüylerini yermektedir. Tekrar söylemek isterim ki ölen bir oğlağın veya kuzunun midesini açarsanız ya toprak ya çamur yada kıl yumağı bulursunuz. Az veya çok. İşte bu bulunanlar oğlaklarda Beyaz Kas Hastalığı'nın kesin belirtisidir.

Ani ölüm olduğu için üretici ve veteriner hekimler bunu enterotoksemi sanmaktadırlar ve hemen enterotoksemi aşısı yaparlar. Bu aşı gereksiz olduğu için para, vakit ve moral kaybedilir. Gereksiz ilaçlar kullanılır ve bu ilaçların ve aşının yan tesiri ile ölümler artar. Ayrıca veteriner hekim arkadaşlarımıza şu tecrübemi önemle arz edeyim. Enterotoksemi keçilerde yaygın olarak görülen bir hastalık değildir ama kuzu ve buzağılarda yaygın olarak enteroteksemi görülür. Bu gibi oğlak ölümlerinde mutlaka oğlağın midesine bakınız. Orada toprak çamur ve kıl yumağı bulacaksınız.

Beyaz Kas Hastalığı Kuzu Ve Buzağılarda Görülür Mü ?

Evet.  Aynı sıklıkla ve aynı öldürme kuvveti ile kuzu ve buzağılarda da görülür. Peki farkı nedir? diye sorarsanız şöyle açıklayayım. Kuzular, Beyaz Kas Hastalığı birkaç gün çekerler. Belde kamburluk yarım veya tam felçler görülür. Kuzu birkaç gün yerde sürünür ama ölmez ve tedavi edilmezse, ayakta durup annesini emme gücü olmadığı için açlıktan ölür. Nispeten daha iyi olan kuzular diğer kuzuların tüylerini yerler ve bu tüyler kuzunun midesinde, ekseriya ceviz veya fındık büyüklüğünde yumakları dönüşür. Artık kuzu süt emme gücünü kaybeder. Bu hastalık buzağılarda da böyledir. Artık süt emme gücünü kaybeden yavru hayvanın midesinde süt bulunmaz ve ölüm meydana gelir. Demek ki, oğlaklar çabuk ölüyor ve birkaç tanesi aniden akşamdan sabaha ölüyor ama kuzu ve buzağılar sürünüyor ve sonra ölüyor.

Selenyum Ve E Vitamini Noksanlığı Başka Hastalığa Sebep Olur Mu ?

Evet olur. Bunların noksanlığı bütün bu yavru hayvanlarda bağışıklık sistemini çökertir ve başka hastalıklara yol açar. Bu hastalıklar başlıca kalp ve akciğer hastalıkları, öksürük ve ishaldir. Üreticiler için beyaz kas hastalığı çok önemlidir. Öyle ki bendeniz 40 yıllık tecrübeme dayanarak şöyle söyleyebilirim: Kuzu sağlığı demek selenyum demektir. Oğlak sağlığı demek selenyum demektir. Buzağı sağlığı demekte selenyum demektir. Çünkü selenyum eksikliği pek çok hastalığa altyapı oluşturur. Tıpta buna sekonder enfeksiyona yol açmak denir. Üreticinin öksürük veya ishal sandığı vakanın altında selenyum noksanlığı yatar.

Peki Kuzu, Buzağı Ve Oğlaklarda Diğer Başka Hastalıklarda Görülmez Mi ? Görülür tabi.Bilhassa; yeni doğanlarda septisemi hastalığı çok önemlidir. Ağız sütü dediğimiz doğuran annenin ilk 4 gün içinde verdiği sütün yavruya verilmesi çok önemlidir. Bunları ileride daha detaylı anlatırız. Şimdilik Beyaz Kas Hastalığını anlatmaya devam edelim.

Beyaz Kas Hastalığı'nın Tedavisi Nedir ?

Evet vardır. Gebe hayvanlar (koyun, keçi ve inekler) doğuma 2 ay kala selenyum ve E vitamini ile ilaçlanmaya başlansın ki göbek kordonu ile karnındaki yavruya bunları versin. Zaten Selenyum ve E vitamini, enjeksiyon, şurup ve tablet ile veya bol denilen yumuşak tabletler ile hayvana verilir. Kuzu, oğlak ve buzağılara enjeksiyon yapılabilir. En yakınınızdaki veteriner hekimler bu ilaçları uygulayabilirler. Kuzu, oğlak ve buzağılara doğumdan bir hafta sonra bu Selenyum ve E vitamini içeren ilaçları tatbik etmemiz gerekir. Bundan bir hafta sonra bu ilaçlamayı tekrarlamak şarttır. Selenyum ve E vitamini, veteriner kliniklerinde bol bulunan ilaçlardır. Ayrıca bu yavru hayvanlara diğer vitamin ve mineral ilaçlarını tatbik edelim ki gelişmeleri iyi olsun. Yeni doğan hayvanlara annesinin bağışıklık maddelerini içeren ağız sütlerini (kolostrum) en az 4 gün mutlaka vermeliyiz.

Şimdi sizlere meslek hayatımdan birkaç hatıramı anlatmak istiyorum.

Kuzeydoğu Anadolu'da ki bir şehrimizde çalışırken bir hanım üreticimiz bana 5 buzağı gösterdi. Buzağılar yerde sereserpe yatıyordu , hepsinde ishal vardı ve ayağa kalkamıyordu. Benden önce çağırılan bir veteriner hekim arkadaşımız, bağırsak iltihabı tedavisi yapmış ve buzağılara ishali var diye serumlar takmıştı fakat buzağılar iyileşmemişlerdi. 3-4 gün sere serpe yatıp komaya düşmüşlerdi Ben ise buzağılara sadece E vitamini ve Selenyum tedavisi yaptım. Çok ağır olan bir tanesi bile iyileşti ama daha hafif semptomu olan bir başka buzağıyı kaybettik. 4 buzağı kurtulmuştu. Sahibi hanımefendi, eşine 5 tanesi de kurtuldu demiş. Ben sordum ne için birinin öldüğünü söylemedin diye”. Çünkü o kadar güzel teşhis koydunuz ki eşim sizi başka seferde de çağırsın, ben hepsini kurtulmuş sayarım” dedi.

Gelelim ikinci hatırama. Ege'nin bir ilçesinde çalışırken kuzuların da Beyaz Kas Hastalığı yaygın görülen bir çiftçimiz geldi. 5-6 kuzu yerde sürünüyordu ve diğerleri meraya gidebiliyordu. Kuzuların ağılı köy yolunun kenarında idi. Ben 5-6 gün gittim ve günlük küçük dozlarla Selenyum ve E vitamini tedavisi bizi yaptım. Kuzuların hepsi yürüdü ve iyileşti.

Son bir hatıram daha var. Akdeniz bölgesinde bir ilçede, çalışırken komşu ilçeden bir üretici geldi ve yaklaşık 500 kadar keçisi olduğunu ama oğlaklarda günde mutlaka 7-8 tanesinin öldüğünü söyledi. O ilçedeki veteriner hekimlere götürmüş ve onlarda ishal için öksürük için ne kadar ilacı varsa denemişler ölüm durmuyor. Sonunda ben gittim ve bütün oğlaklara E vitamini ve Selenyum uyguladım. Ölüm ertesi gün durdu. Üretici bana pek çok teşekkür etti. Sonra bu köylümüz diğer veteriner hekimlere gitmiş ve onlara niçin başarısız olduklarını sormuş. Tabi doyurucu bir cevap alamamış. O arkadaşlarımız sekonder enfekiyonları tedavi etmeye çalıştılar fakat hastalığın selenyum noksanlığından olduğunu fark etmediler.

Sözlerimizi şöyle bağlayalım. Yurdumuz üreticileri kuzularda Beyaz Kas Hastalığı'nı çok iyi tanırlar ama oğlaklarda ve buzağılarda bu hastalık akla gelmez. Beyaz Kas Hastalığı, bilhassa enteroteksemi ile karıştırılır ve ölümler devam eder. Benim dikkat çekmek istediğim konu budur ve çok önemlidir. Yurdumuz da binlerce üretici bu hastalık yüzünden oğlaklarını ve buzağılarını ayrıca kuzularını kaybetmektedir.

Başarılı ve bereketli hayvancılık dilerim. Saygılarımı sunarım.

Kapak Resim: Wind Valley Farm'a aittir.