En çok kabul gören sınıflandırma şekli göz önüne alındığında, gübreler formuna(yapısına) göre organik ve kimyasal gübreler olarak ikiye ayrılır.

Bitki besin maddelerini, organik şekilde içeren gübre sınıfıdır. Organik maddeler toprağın fiziksel, kimyasal ve biyolojik özelliklerini de düzenler. Ülkemiz topraklarının büyük çoğunluğunun organik madde içeriği çok düşüktür. Bu oranı yükseltecek faaliyetlerde bulunmak hem verim artışı sağlayacak hem de geleceğimizi sağlamlaştıracaktır. Organik maddeler ahır gübresi, kompost, yapay ahır gübresi, kent atıkları, kan, deri, boynuz ve tırnak tozları, guano, yeşil gübre ve biyo gübre olarak örneklendirilebilir. Bu yazımızda organik gübrelerden birisi, basit ve ucuz bir yöntem olan komposttan bahsedeceğiz.

Kompost Nedir? Hangi Ürünler Kompost Olarak Değerlendirilebilir?

Genel bir ifade ile organik atıkların toplanarak çürütülmesiyle oluşan organik gübre çeşididir. Birçok canlı kompost konusunda aktif olsa da asıl rol bakteri ve mantarlardadır. Batı Avrupa ülkelerinde kompost yapımı çok yaygındır ve tarihi yeni değildir. Bu konunun önemini sanıyorum şu örnekle anlatabiliriz: Çindeki nüfus yoğunluğuna rağmen toprak verimliliğinin 4000 yıl boyonca sürdürülebilme nedeni kompost uygulamalarıdır. Türkiye’de maalesef atıklar tam olarak değerlendirilemiyor, ülkemizde bu konuda büyük bir israf var. Kıyaslama yapacak olursak, usulüne uygun kompost hazırlanırsa oluşan gübre, çiftlik gübresinden daha zengin organik madde içeriyor.

Bahçe artıkları, çay, pamuk, turba, bira fabrikalarındaki organik artıklar, talaş gibi kereste vb. fabrikalarındaki artıklar, mezbahada oluşan artıklar, sap-saman, sebze artıkları, fidanlıklarda bakım işlemleri sonucunda ortaya çıkan ot ve her türlü organik artıklar ya da orman ölü örtüsü dediğimiz dal, kabuk, yaprak gibi kısımlar kompost materyali olarak değerlendirilebilir. Gıda atıklarını değerlendirmenin en kolay yollarından birisidir.

Doğal Sistemde Kompostlaşma Nasıl Olur?

Canlı organizmaların toprağa karışması ve çürüyerek mineralize olması durumudur. Bu sayede enerji akışı, canlıların doğal sisteme bağlı olarak yaşamlarını sürdürmeleri, tüm etmenlerin dengede olması ve madde döngüsü gibi birçok etmen sağlanmış oluyor.

Doğal ortamlarda bitkilerin çoğu bölümü tekrardan toprağa döner ve çeşitli aşamalardan geçerek mineral maddeye (besin kaynağına) dönüşür ve bitkilerin yaşamasına büyük ölçüde destek olur. Sadece bitkilerin toprağa dönüşmesi değil, her türlü hayvanlar atıklarını toprağa bırakırlar ve yaşama faaliyeti bittikten sonra ölerek toprağa karışırlar. Bu da bir kompostlaşmadır. Bu canlı artıkların parçalanıp çürümesi ve sonunda toprağa karışmasını sağlayan güneş ısısı gibi faktörlerin yanında, sayısızca canlı vardır ve onların da çoğalmaları denge halindedir. Tüm bu durumlar bize, doğal sistemde kompostlaşmayı açıklar.

Kompost Kullanımı Fidan Üretiminde Neden Önemlidir?

Yukarıda fidandaki bazı bakım işlemlerinden kalan artıkların değerlendirilmesinden biraz bahsetmiştim. Bu bakım işlemlerine budama, kök budaması, tohum temini ya da ot alımı örnek verilebilir. Bu faaliyetler gerçekleştirildikten sonra oluşan organik artıklar maalesef sistem dışına çıkıyor. Yani doğada bahsettiğim durumun tam tersi oluyor, toprağa geri dönmüyor. Sistem dışına çıkartılan organik malzeme yerine turba gibi hem maliyet açısından yüksek hem de dış alıma dayalı ürünler ya da humus gibi yine doğadan alınan malzemeler kullanılmaktadır. Teknolojinin gelişmesi gibi birçok faktörün etkisiyle birlikte kullanılan yoğun kimyasalların sistem döngüsünü bozma riskleri çok yüksektir. Fidancılıkla birlikte süs bitkilerindeki tüplü-saksılı üretimlerde kompost, turba, humus gibi materyallere destek ya da seçenek sağlayacaktır. Doğayı yenileme gayesini edinen fidancıların ve diğer üreticilerin ekolojik yaklaşımlı sistemlere öncelik vermeleri oldukça önemlidir.

Madde döngüsündeki denge, fidan üretiminde ürünün kaldırılarak kaybedilen maddenin, organik olarak toprağa geri kazandırılması ile sağlanır. Bu hususta hayvan gübresi, yeşil gübre ve kompost en önemli bitki besleme girdilerindendir.

Kompost Kullanımının Bitkisel Üretimdeki Önemi Nedir?

Kompost kullanımında en önemli amaçlardan birisi de toprağın yapısını ve bünyesini iyileştirmektir. Topraktaki su tutma kapasitesi, tuzluluk, havalanma ya da toprağın tınlı bünyede olmasını sağlama gibi özelliklerdir. Toprakta bulunan yararlı organizmaların çoğalması ve faaliyetlerinin devamlı olması, toprağın mineral besin içeriğine katkı sağlaması ve toprağa uygulanan azot, fosfor gibi makro besin elementlerinden ve mikro besin elementlerinden bitki, daha uzun süreli ve daha fazla yarar sağlaması gibi amaçları da vardır.

Kompost Üretim Yöntemleri Nelerdir?

Günümüzde çok sayıda kompost üretim yöntemi vardır. Kontrollü tanklar ve varil yöntemleri, 14 gün yöntemi gibi yöntemler bunlara örnek verilebilir.

Basit Kompost Yapımı Nasıl Olur? Kompost Yapım Süresi Ne Kadardır?

Gıda atıklarının çöpe gitmesini engelleyen kompost, kahverengi(kuru yaprak, ağaç kabukları, sap-saman, gazete kağıdı, parlak olmayan diğer kağıtlar, talaş vb.) ve yeşil (yumurta ve meyve kabukları, sebze artıkları, kahve posası, yeşil yapraklar, çay atığı, çim vb.) organik materyaller olarak ikiye ayrılıyor.  Çay ve kahve poşetleri, üzeri naylon film tabakaları ile kaplı kartonları, yağlı yiyecek ve diğer plastik malzemelerin kompost yapımında kullanılmadığını belirtelim. Karbon/Azot oranı kompost yapımında da çok önemli. Yapım aşamalarını basitçe anlatalım. Kahverengi olanların karbon ve yeşil olanların azot içerdiği biliniyor. Bu malzemeler belirli oranlarda karıştırılarak yığın oluşturuluyor, kötü kokuyu engellemek adına balık, tavuk ya da hayvan atıkları kullanılmıyor. Yeşil malzemelerin oranı 1/3 oranında olmalı, geri kalanını kahverengi malzemeler oluşturmalı. En çok tercih edilen yığın yöntemi 1 birim yeşil malzeme üstüne 2 birim kahverengi malzeme eklenerek oluşturulan yığın yöntemidir. Yığın için uygun olan hacim 1 metreküp olarak biliniyor. Küçük bahçeler için bu miktar en az 200 litredir. Genelde yığının çürütülmesi için hava alması gerekiyor.

Yığın hazır tanklarda, kutularda yapılır ya da çeşitli malzemelerden de kendi kasanızı oluşturabilirsiniz. Bu şekilde hazırlanan kompost yığınının dönüşümünü hızlandırmak için yeterli miktarda su eklemek gerekir. Yoğun eklenen su, kompost içindeki mikroorganizmaları etkiler hatta atıklar direkt çürür. Çok ıslanırsa kahverengi atıklardan üzerine ilave yapabilirsiniz. Nemli olacak şekilde sulanan kompostumuz birkaç gün sonra yığının hava alması ve sıcaklığın kontrol altında tutularak mikroorganizma faaliyetlerinin hızlanması için dışarıdan içeriye doğru karıştırılır ve 2-3 günde bir bu işlem tekrar edilir. Bu süre zarfında çoğunluğu bakteri olan organizmalar çoğaldığı için kompost devamlı ısı, su buharı ve karbondioksit verir. Isının açığa çıkması, verilen ısıdan fazla olursa ısıya karşı duyarlı organizmalar ölür. Bu nedenle ısının ortamdan uzaklaştırılması önemlidir. İkinci ve üçüncü aylar arasında ısı vermeyi bırakan, koyu kahverengine bürünmüş ve kokusu toprak gibi olan, kullanıma hazır bir komposta sahip oluyorsunuz.