Hobi amaçlı olan hayvancılık dışında yapılan hayvancılık faaliyetlerinde ekonomik parametrelerin değerlendirilmesi çok önemlidir. Tüm dünyada olduğu gibi ülkemiz hayvancılığı içinde en büyük ekonomik değerlendirme parametrelerinden besleme maliyeti önemini herzaman korumaktadır. Bu maliyeti ucuzlatmanın en önemli belki de tek yolu (zirai üretim ve satın alma hariç) doğru ve dengeli rasyon uygulamasıdır. Doğru ve dengeli rasyon için hayvanın bulunduğu dönem (fizyolojik süreç) ve verim performansına göre planlanıp hazırlanması gerekmektedir. Bu şekilde bir kilogram rasyondan maksimum verim alınabilir. Gevişgetiren (ruminant) hayvanların rasyon planlaması diğer hayvan türlerine göre farklılıklar göstermektedir. Çünkü gevişgetiren (ruminant) hayvanlar insanların ve diğer hayvan türlerinin tüketip sindiremeyeceği besin maddelerinden kaba yemleri yeme kabiliyetine sahiptir. Bu şekilde kalitesiz ve sindirilme özelliği olmayan besin maddelerini sindirerek kaliteli ve yarayışlı insani gıdaların (et, süt gibi) üretimine olanak verirler. Doğru ve dengeli rasyon uygulamalarını yapmak gevişgetiren (ruminant) hayvanlarda işi biraz daha güçleştirmektedir. Gevişgetiren hayvanları beslemek sahip olduğu dört mide ve özellikle işkembe (rumen) içindeki yararlı mikroorganizmaların beslenmesine bağlı olduğu için doğru ve dengeli beslemek bir sanattır diyebiliriz.

Doğru ve dengeli besleme sanatını nasıl yapabiliriz?

Bunun için öncelikle hayvanlarınıza ait kayıt sistemi bulunması işinizi kolaylaştıracaktır. Çünkü rasyon planı yapılırken doğru ve dengeli olmasının birincil koşulu hayvanın bulunduğu dönemi (fizyolojik süreç) ve verim miktarının bilinmesidir. Sonrasında hayvanlara yedirdiğiniz kaba yemlerin (mısır silajı, yonca kuru otu, yonca silajı, fiğ kuru otu vb.) ve konsantre yemlerin (fabrika yemi, mısır flake-kırma, arpa ezme-kırma, soya küspesi, pamuk tohumu küspesi vb.) içerdiği besin değerlerinin (protein, yağ ,nişasta, enerji vb.) bilmeniz gerekmektedir.

Kaba yemlerin ve konsantre yemlerin besin değerlerini nasıl bilebiliriz?

Bunun için numune alma kurallarına uygun alınan yemlerin laboratuvara ulaştrılması gerekmektedir. Bu konuda uzman teknik personelin sizin rasyonunuz için uygun gördüğü analiz parametrelerinin çıkarılmasıyla doğru ve dengeli plan için önemli bir aşama tamamlanmış olacaktır.

Hangi analiz parametreleri rasyon yapılırken kullanılmaktadır?

Bu analiz parametreleri şunlardır. Kuru madde, Ham kül, Asitte erimeyen kül, Ham protein, Ham yağ, Ham selüloz, Şeker, Nişasta, NDF, ADF, Lignin, Kalsiyum, Fosfor, Magnezyum, Potasyum, Sülfür, pH, Laktik asit, Bütirik asit, Asetik asit. Son zamanlarda en az analiz yaptırmak kadar önemli hale gelen ve gevişgetiren hayvanların tükettiği kaba yemlerin işkembe içinde sindirilme değerlerini gösteren nişasta sindirilme oranı, protein bypasslık oranı, lif (NDF) sindirilme oranları sizin planınızın başarısını %100 yakınlaştırmaktadır.

Bu analiz parametrelerinin anlamı nedir?

Kuru madde: bir yemin (kaba-konsantre) içindeki su miktarının haricinde kalan kısımdır. Besleme açısından önemi ise gevişgetiren rasyonlarının olmazsa olmazıdır, çünkü verilecek rasyon ve hammaddeler buna göre belirlenir.

Ham kül: bir yem hammaddesinde inorganik maddelerin toplamıdır. Bu değerler ile yem hammaddeleri içindeki mineral miktarı hakkında bilgi verir.

Asitte erimeyen kül: Yem hammaddesi içindeki istenmeyen toz, toprak, çakıl parçacıkları gibi yabancı maddelerin miktarının tespitini sağlar.

Ham protein: Tüm canlıların yaşamsal faaliyetleri için gerekli olan ana besin bileşendir. Protein olmazsa hayatta kalma ve verim olmaz. Ama besleme açısında proteinin kaynağı ve işkembedeki parçalanma miktarı önemlidir. Bunun için üre analizi ve protein bypaslık testleri ihmal edilmemelidir.

Ham yağ: Yine protein değeri gibi ana besi bileşenlerindendir. Besleme açısında yem hammaddesinin enerji değerine etkisinden dolayısıyla yağda çözünen vitaminler ve hormon vb. faaliyetlerd etkisi çok fazladır.

Ham selüloz: Yem hammaddesinin içerdiği toplam lif miktarının göstergesidir. Bu oran kaba yemlerde oransal olarak fazla çıkmaktadır. Fransız ve Türk enerji hesaplamaları için gerekli bir analiz değeridir.

NDF (Nötral Deterjan Fiber): ham selüloz değerinin kabaca söylemek gerekirse gevişgetiren hayvanlar için gerekli olan kısmının tespit eden bir analiz değeridir. Çünkü rumen sağlığı, gevişgetirmeye etkisi, süt yağı ve rasyon tüketimi için oldukça önemlidir.

ADF (Asit Deterjan Fiber): NDF içinde bulunan bir değerdir. Yem hammaddesinin kalitesi hakkında bilgi verir. Yüksek ADF içerikli hammaddelerin değerlendirilmesi ve enerjisi düşüktür.

Lignin: ADF içinde bulunan bir değerdir. Belkide gevişgetiren hayvanların kaba yemin sindirilme yeteneğini en çok etkileyen analiz değeridir.

Nişasta: Gevişgetiren hayvan beslemek işkembeyi (rumen) beslemekten geçer. Bu değerin fazlalığı lif sindirimine olumsuz etki ederek olumsuzluklara (rumen asidozisi) neden olabilmektedir. Bu yüzden optimum nişasta değeri sağlanmalıdır.

Kalsiyum: Tüm hayvanların vücudunda en fazla bulunan ve en önemli bir mineraldir. Çünkü eksikliğinde büyümede gerilik, verim düşüklüğü, süt humması, tetani ve güç doğumlara sebep olabilmektedir.

Fosfor: Kalsiyum gibi önemli bir mineraldir. Diğer minerallerle ile birlikte eksikliğinde yem özelliği bulunmayan yabancı cisimleri yeme hastalığı olan pikaya sebebiyet verir. Ayrıca verim düşüklüklerine, üreme performansının olumsuz etkilenmesine ve kızgınlıkta problemlere yol açabilmektedir.

Kaba ve konsantre yemlerimizin Enerji değerlerini nasıl öğrenebiliriz?

Yukarıda verilen analiz parametrelerinin sonucuna göre sizin için uygun olan sisteme (Amerikan, Fransız, Türk hesaplama formülleri) laboratuvar veya uzman teknik personelin hesaplamasıyla enerji değerleri bilinebilmektedir.

Doğru ve dengeli rasyonu yapabilir miyiz?

Hayvan kayıt bilgilerinizi ve yemlerinizin analiz değerlerini bildiğinize göre artık en iyi şekilde uygulanabilir. Ama bunun için uzman teknik personelin size bunu planlayıp rasyonunuzu herzaman uygun olacaktır. Çünkü hayvanın fizyolojik, metabolik durumu ve alınmak istenen verim değerleri için bu konuda tecrübesi ve bilgisi olan uzman personel (ziraat mühendisi-zooteknist-veteriner hekimi) hazırlamalıdır. Örnek olarak besi sığırcılığı beslemesi yaparken genellikle besi başlangıç ve besi bitiş olarak iki aşamada rasyon uygulanmaktadır. Siz bu aşamlarda hangi dönemde hangi besin değerinin (protein, nişasta vb.) verilmesi konusunda yanılma ihtimaliniz yüksek olduğu için sürünüzün sağlığı ile performansı olumsuz etkilenebilir. Ama rasyonu planlayan teknik personelin yaptığı iş kadar önemli olan hatta çoğu zaman daha değerli olan o rasyon planının uygun bir şekilde hayvanların yemliğine dökülmesidir. Çünkü 3 tip rasyon çeşidi vardır.

3 tip rasyon nedir?

Bunlardan birincisi teknik personelin planladığı rasyon, ikincisi hazırlayanın uyguladığı rasyon, üçüncüsü hayvanın yediği rasyonudur. Birinci aşamadan son aşamaya kadar hepsi bir örnek ve plana uygun olarak yapıldığında başarılı ve gerçek rasyon ortaya çıkmış olacaktır.

Ölçmediğinizi yönetemezsiniz, yönetemediğiniz işler herzaman amacınızdan uzaklaştırır. Amacımıza ulaşmak bizim ellerimizde hadi deneyelim. Ne dersiniz?