Sığır tüberkülozu, Mycobacterium tuberculosis ve Mycobacterium bovis'in neden olduğu kronik bir bakteriyel hayvan hastalığıdır. Tüberküloz halk arasında “Verem” adı ile de bilinmektedir. Gelişmiş ülkelerde kontrol önlemlerinin başladığı 1920'lere kadar dünyada, hayvancılıkta görülen başlıca hastalıklarından biriydi.

Sığırlar için büyük ekonomik kayıplara neden olan bu hastalık ya “Kronik Organ Tüberkülozu” ya da “İncili Tüberküloz” şeklinde seyreder. Sığırlar arasında önemli bir bulaşıcı hastalık olan tüberküloz, diğer evcil hayvanları ve bazı vahşi yaşam popülasyonlarını da etkileyerek genel bir hastalığa, zatürree, kilo kaybı ve kesin ölüme neden olur.

Tüberküloz adı, lenf düğümlerinde oluşan ve etkilenen hayvanların dokularını etkileyen 'tüberküller' adı verilen nodüllerden gelir.

Dezenfektanlara son derece dirençlidir. Süt, tereyağı ve peynirde bakteri aylarca canlı kalır. Ancak pastörizasyon işlemi ile yok edilebilir.

Sığır Tüberkülozu; Afrika mandaları, yerli Asya mandaları, bizon, koyun, keçi, atlar, develer, domuzlar, yaban domuzu, geyik, antiloplar, köpekler, kediler, tilkiler, vizon, porsuklar, yaban gelinciği, sıçanlar da dahil olmak üzere çok sayıda yaban hayat türlerinde de tespit edilmiştir.

Sığır tüberkülozu hemen hemen tüm dünyada bulunmakla birlikte, bazı ülkelerde ise hastalık bulunmamaktadır. Birçok gelişmiş ülke sığır popülasyonlarından sığır tüberkülozunu azaltmış, ortadan kaldırmış veya hastalığı kontrol altında tutmaktadır. Sığır tüberkülozunda en yüksek yaygınlık Afrika ve Asya'nın bazı bölgelerinde bulunur, ancak hastalık Avrupa ve Amerika'daki ülkelerde de görülmektedir.

Sığır Tüberkülozu Nasıl Bulaşır ve Yayılır?

Hastalık bulaşıcıdır, hasta evcil ve vahşi hayvanlarla doğrudan temas yoluyla veya dolaylı olarak kontamine olmuş yani bakteri ile kirlenmiş materyalin alınmasıyla bulaşabilir. Genel enfeksiyon yolu, öksürük yoluyla akciğerlerden atılan bakteri taşıyan damlacıkların solunması ile gerçekleşir. Çiftleşme sonucu bulaşma nadiren rastlanır. Buzağılar hasta ineklerden kolostrum veya süt alınarak hasta olabilir. İnsanlar, hasta ineklerden çiğ süt alarak veya mezbahalarda ve kasaplarda temas yoluyla hasta olabilir.

Hastalığın seyri yavaştır ve ölümcül aşamaya ulaşmak aylar veya yıllar alır. Sonuç olarak, hasta bir hayvan, klinik belirtilerin ortaya çıkmasından önce sürünün içindeki bakterileri dökebilir. Bu nedenle, hasta olmuş hayvanların tespit edilemeyen hareketi, hastalığın yayılmasında önemli bir yoldur.

Sığır Tüberkülozunun Klinik Belirtileri Nelerdir?

Sığır Tüberkülozunun klinik bulgular, lezyonların kapsamını ve yerini yansıtır. Genelleştirilmiş belirtiler arasında ilerleyen zayıflama, uyuşukluk, halsizlik, iştahsızlık ve düşük dereceli, dalgalanan ateş bulunur.

Hastalığın solunum şeklinin bronkopnömonisi (akciğerdeki hava keseciklerinin sıvı ile dolması), daha sonra nefes darlığı ve hızlı solunum belirtileri ile birlikte kronik, aralıklı, nemli öksürüğe neden olur. Yüzeysel lenf düğümü büyümesi mevcut olduğunda yararlı bir tanı işareti olabilir. Etkilenen daha derin lenf düğümleri her zaman elle muayenede hissedilemez. Solunum yollarına baskı yapması  ile güç solunuma sebep olurken, bağırsağın tıkanmasına neden olarak rumende aşırı gaz birikmesine (timpani) yol açabilmektedir.

Sığır Tüberkülozunun Tanısı Nasıl Konur?

Sığır tüberkülozu klinik belirtileri spesifik olarak ayırt edici değildir ve bu nedenle veteriner hekimlerin yalnızca klinik belirtilere dayanarak kesin bir tanı koymasına imkan vermez.

Sığır Tüberkülozu için en önemli tanısal test, intradermal (deri içi) tüberkülin testidir. Sığır tüberkülininin deri içine enjekte edilmesinden ve ardından enjeksiyon bölgesinde sonraki şişlikleri tespit etmek için enjeksiyon yerinde deri kalınlığının ölçülmesinden oluşur (enfeksiyonla ilişkili gecikmiş aşırı duyarlılık belirtisi).

İleri vakalarda bile tek başına klinik belirtilere dayalı teşhis çok zordur. Radyografi, küçük hayvanlarda kullanılabilmektedir. Balgam ve diğer akıntıların mikroskobik incelemesi ile de bazen tanı konulabilmektedir. Klasik "tüberküloz" granülomların nekropsi bulguları genellikle hastalığı şüphe ettirir.

Kesin tanı, sekiz hafta veya daha uzun sürebilen bir süreç olan bakteri kültürü ve laboratuvarda tanımlama ile doğrulanır.

Akciğerde tüberküloz granülomları

Sığır Tüberkülozunda Koruma ve Kontrol Nasıl Sağlanır?

Sığır tüberkülozu yönetiminde tercih edilen yaklaşım olarak, hasta hayvanların test edilmesine ve kesimine dayanan ulusal kontrol ile eradikasyon programları birçok ülkede başarıyla uygulanmıştır. Bununla birlikte, bu yaklaşım aşırı derecede hastalık bulunan bazı ülkelerde pratik değildir, çünkü çok sayıda sığır kesilmesini gerektirmektedir ve bu durum hayvan sağlığı programı içindeki insan kaynakları veya finansal sınırlamalar ile kültürel nedenlerle mümkün olmayabilir. Bu nedenle ülkeler erken aşamalarda çeşitli “test ve ayırma” biçimlerini kullanırlar ve son aşamada “test ve kesim” yöntemlerine geçerler.

Sığır Tüberkülozunun kontrolüne yönelik üç temel yaklaşım; “test ve kesim”, “test ve ayırma” ve “kemoterapi”dir. Test ve kesim politikası, tüberkülozun ortadan kaldırılacağından emin olan tek politikadır.

Etkilenen bir sürüde, enfeksiyonu yayabilecek birey sürüsünden kurtulmak için her 2 ayda bir test yapılması önerilir. Kirlenmiş yiyecekleri, su oluklarını vb. temizlemeyi ve dezenfekte etmeyi amaçlayan rutin hijyenik önlemler de yararlıdır.

Test ve kesim İngiltere, ABD, Kanada, Almanya, Yeni Zelanda ve Avustralya'da yaygın olarak kullanılmaktadır. Test ve kesimin pratik olmayacağı bazı Avrupa ülkelerinde, test ve kesim sadece eradikasyonun son aşamalarında kullanıldığı, çeşitli test ve ayırma biçimleri kullanılmıştır.

Çeşitli hastalık yok etme programları, aşağıdakileri içeren çok yönlü bir yaklaşım kullanarak, sığırlarda hastalığın azaltılması veya ortadan kaldırılmasında çok başarılı olmuştur:

• Hasta hayvanların ve sürülerin tespiti için otopsi et muayenesi
• Sığırların sistematik bireysel testi
• Hasta olmuş ve diğer sağlıklı hayvanlarla temas halindeki hayvanların sürüden uzaklaştırılması
• Yeterli yerel mevzuatlar
• Bireysel hayvan kimliği (küpe, barkod vb.)

Hasta hayvanların tespiti, güvenli olmayan etin gıda zincirine girmesini önler ve Veterinerlik Hizmetlerinin, daha sonra test edilebilecek ve gerekirse elenebilecek hasta hayvanın sürü kökeninin izini sürmesine izin verir.

Potansiyel olarak hasta hayvanlardan elde edilen sütün bakterileri öldürmek için yeterli bir sıcaklığa pastörizasyon veya ısıl işleminin, hastalığın insanlara yayılmasını önlemede etkili olduğu kanıtlanmıştır.

Hasta hayvanların antimikrobiyal tedavisi, gerekli olacak dozlar ve tedavi süresi, yüksek ilaç maliyeti ve hastalığın ortadan kaldırılması birincil amacına müdahale ve potansiyel direnç geliştirme riski nedeniyle nadiren denenir.