Sıcaklık Stresi Nedir?

Sıcaklık stresi, süt ineklerinin bilhassa yaz günlerinin sıcak saatlerinde çevresel nemin bu sıcaklığı desteklemesiyle strese girmesine denir. Bu stres, yerine göre erkek hayvanlarda ve buzağılarda da meydana gelmektedir. Ancak biz bu yazıda daha çok ineklerden bahsedeceğiz. İnekler sıcak kanlı ve soğuk seven hayvanlardır.

Çoğu üreticilerimiz inekleri kapalı ahırlarda çok yüksek sıcaklık altında beslemektedir ve bu son derece yanlış bir tutumdur.

Sığırlar 4,5 °C ile 26,5 °C arasında sağlıklı ve huzurlu bir şekilde yaşarlar. Burada ineklerin bazal ısısından bahsetmek istiyorum.

Sığırların Bazal Isısı Nedir?

Sığırlar 4,5 °C ile 26,5 °C çevresel ısı altında bir saatte 825 kcal ısı üretirler. Buna bazal ısı denir. Şimdi de bazal ısı ile sıcaklık stresi arasındaki ilişkiyi anlatalım.

Sıcaklık Stresi Nasıl Oluşur?

Sığırın yaşadığı ortam 26,5 °C geçince sığırın bazal ısı üretimi 1/3 oranında azalır. Çünkü sığır hava ısınınca daha az hareket eder ve daha az yem tüketir. Sığıra iyi bir gölgeleme sağlanmazsa güneşten gelen ışıma enerjisinin tesiri ile sığırın vücut sıcaklığı yaşadığı çevresel sıcaklık arasındaki fark artar. Sığırın dışarıdan gelen ısı yükü artar. Bu arada beynin hipotalamusu harekete geçerek hayvanın terlemesini ve salya üretimini artırır. Böylece vücut ısısını ayarlamaya çalışır. Böyle hayvanlarda biz hayvanı sık sık solunum yaparken, ağzından salya akarken ve dili dışarı sarkık vaziyette görürüz. Bu tehlikenin habercisidir.

Hayvanlarda Sıcaklık Stresi Nelere Sebep Olur?

Araştırmalar ineklerde ( burada diğer sığırları da kastedebiliriz) 26,5 °C dış hava sıcaklığı ve %80 oranındaki nemin tehlikeli sıcaklık stresine yol açtığını göstermektedir. Süt ineklerinde sıcaklık stresi yüzünden süt kaybı, 24 °C ve %20 nem oranı ile başlamaktadır. Stresin derecesi şiddetli olduğunda yem tüketimi ve süt üretimindeki azalma %25’ten fazla olmaktadır. Herhangi bir serinletme tedbiri almayan işletmelerde süt kaybı %40-50 oranlarına varmaktadır. THI 72’nin üzerine çıktığında hayvanların yumurtalıkları üzerine etki etmekte, kızgınlık gösterme ve doğum yapma kabiliyeti azalmaktadır. Yapılan araştırmalar bu yöndedir. Sığırlarda 30 °C sıcaklık ve %20 nem oranı olduğunda tedbir almaya başlanmalıdır. Burada bir konu dikkatinizi çekmiştir. Sıcaktan bahsederken nemden bahsetmeye başladık. Şimdi de sıcaklık/nem indeksinden (THI) bahsedelim.

(THI) Sıcaklık Nem İndeksi Nedir?

Bu indeks hangi çevresel sıcaklığın hangi nem oranı ile birleştiğinde inek için tehlikeli olacağını gösteren bir indekstir. Bir misal verelim; 25 °C çevresel ısı + %30 nem oranında THI değeri 70’tir. THI değeri 72 olduğunda süt verimi azalır. 37.7 °C ve %90 nem oranında inek dayanamayıp ölmektedir. Aşağıda, değişik sıcaklık ve nem oranı ile THI değerlerini gösteren örnek tabloyu göreceksiniz.

Havadaki Nispi Nem

*THI oranı 72’den küçükse stres yoktur. 72-78 arası orta şiddette stres, 90-98 arası çok kuvvetli stres ve 98’den sonra ineğin ölümü gerçekleşir.

Bunu kendi hayatımızdan da biliriz. Bilhassa Akdeniz ve Ege’nin sıcak günlerinde havadaki nem oranı arttığı zamanlarda çok büyük soluma güçlüğü çeker ve bunalırız. İşte bunun bilimsel tabiri yani sıcaklığın ve nemin bir araya gelmesi THI oranının yükselmesi demektir. Üreticilerimize düşen görev ineklerin yaşadığı ortamın sıcaklığını ve havanın nem oranını gözetleyerek gereken tedbirleri almaktır.

Yüksek Çevre Sıcaklığının Etkileri Nelerdir?

Süt ineklerinde çevre sıcaklığın artması şu sonuçlara yol açar:

1- Süt veriminde düşme

2- İneğin döl veriminin düşmesi

3- İneğin aldığı günlük yemin azalması

4- Sıcaklığın ve az beslenmenin yol açacağı diğer hastalıklar (ayak hastalıkları ve döl verimi tutmaması sıcak yaz günlerini takiben kış aylarında ortaya çıkabilmektedir) THI’nin 72’nin üzerinde olması durumunda ineklerde süt veriminin düşmesi ve kızgınlık oranlarında azalma yaşanmaktadır.

Sıcaklığın yem tüketimini azaltmada üç önemli rolü vardır.

1. Sıcaklığı ayarlayan merkezlerin doğrudan regülasyonu

2. Yüksek solunum oranının yem tüketimini engellemesi

3. Hayvanlar gölgeye kaçtıkları için yemden uzaklaşmaları ve başka psikolojik sonuçlar Bunlar yem tüketimini azaltmakta ve süt verimini düşürmektedir.

Sıcaklık Stresini Azaltmak İçin Ne Gibi Yöntemler Vardır?

Burada görev hayvan yetiştiricilerine düşmektedir. Hayvanların yaşadığı ortamın yaz aylarında hayvana strese sokacağı hesap edilerek çiftlik şartlarının düzeltilmesi ve uygun ortamın sağlanması gerekmektedir.

Bunları kısaca anlatalım;

1. Gölgeleme yapılarak ve çiftlik uygun gölgeleme yapacak şekilde inşa edilerek hayvanlar rahat ettirilir.

2. Büyük padok ve çiftliklerde fanlar kullanılır. Bu fanlar kendi çaplarına göre uygun mesafe ve açılarda monte edilir, hava ısısı ve nem yükseldiği zamanlarda periyodik olarak düzenli bir şekilde çalıştırılır.

3. Hayvanları serinletmek için önceden su fıskiyeleri yapılır, belirli aralıklarla ve serinletme programına uygun olarak sığırlar bu şekilde serinletilir. Bu sistemler otomatik çalışmaya ayarlı olarak da yapılmaktadır.

4. Uygun protein, enerji, mineral ve vitamin içerikli yemlerle beslenir, hayvanın stresi azaltılır. Hayvanın yemine gerekirse enerji için yağ ilave edilebilir.

5. Günün serin saatlerinde yemleme ve sağım yapılır.

6. Sınırsız şekilde temiz su ve serin su sağlanır. Hayvanlara sıcak saatlerde mümkünse soğutulmuş su verilebilir. Bereketli ve başarılı çalışmalar diler, saygılar sunarım.