Genel olarak toprakta hareketli olmayan fosfor elementi, toprakta azot ya da potasyum gibi fazla miktarlarda bulunmuyor.

Bitkilerin yararlanabildikleri fosforlar inorganik(organik olmayan) ve organik fosfor bileşikleri olarak ikiye ayrılırlar. Tarım yapılan topraklarımız genelde fosfor yönünden fakirdir. Bitkiler tarafından alınan ya da erozyon ile kaybedilen topraktaki fosforu tekrardan toprağa kazandırma yolları organik, inorganik gübreler ve bitki artıklarıdır.

Toprakta bulunan fosforun tamamını bitkiler alabilir mi?

Bitkiler, ihtiyaç duyduğu fosforun tamamına yakınını toprak çözeltisinde çözünmüş durumda olan fosfordan alır. Toprakta bulunan ve bitkiler tarafından yararlanılan, toprak çözeltisinde çözülen fosfora yarayışlı fosfor denir.

Fosfat, karbonatlar, kil mineralleri ya da alüminyum ve demir oksitler tarafından emilebilir ve bu nedenle en önemli inorganik toprak fosfatları kalsiyum fosfat, alüminyum fosfat ve demir fosfatlardır.

Fosfor, pH’sı 7’den büyük olan alkalin topraklarda ya da asit karakterdeki topraklarda farklı formlarda bulunur.

Toprak çözeltisinde bulunan fosforun miktarı neye bağlıdır?

Toprak çözeltisinde optimum fosfor konsantrasyonu, yetiştirdiğimiz bitkiye, uyguladığımız tarım sistemine ve yetiştiricilik yaptığımız bölgenin özelliklerine göre değişir. Rakamsal olarak konuşacak olursak yarayışlı fosfor içeriği yüksek olan toprakların çözeltilerindeki fosfor miktarı hektarda 0.3 ile 3 kg arasında değişen bir orandadır.

Fosfor alımını etkileyen faktörler nelerdir? Bitkiler fosforu hangi dönemde alır?

Gelişme ortamında yeterli düzeyde fosfor bulunsa bile kuraklık, olması gerekenden fazla nem ve aşırı yüksek sıcaklıkların etkisi ile bitkide fosfor alımı engellenir. Fosfor alımı bitkinin yaşına ve genotiplere göre de değişiklik gösterir. Bitkinin yaşı arttıkça fosfor alımı hızla azalır. Özellikle yaşa bağlı olarak, çeltik ve fasulyede önemli ölçüde (%80-86 oranlarında) azalmalar görülmüştür.  Genelde bitkinin fosforu alabilmesi için toprağın pH’sı 6 olmalıdır.

Fosfor, toprakta birçok elementle birleşebiliyor ve suda çözünmeyen bileşikler oluşuyor. Toprakta fazla kullanılan fosfor, demir çinko ve bor gibi elementleri bağlar ve alımını zorlaştırıyor.

Yapılan araştırmalar neticesinde bitkilerin tanelerinde bulunan fosfor miktarının, sap ve yaprak gibi bitki gövdelerindeki fosfor miktarından daha fazla olduğu biliniyor.

Bitkiler, ihtiyaç duydukları fosforun büyük kısmını gelişmelerinin ilk dönemlerinde alırlar.

Fosforun bitkideki etkisi nedir?

Makro elementlerden olan azot, fosfor ve potasyum sırasıyla dal, döl, bal olarak adlandırılır.

Döl olarak adlandırdığımız fosfor bitkideki kök sistemini geliştirir, böylelikle su ve besin elementlerinin alınmasında etkilidir. Aynı zamanda fosfor, meyve tutumuyla birlikte meyve gözü oluşumunu da arttırıyor. Fosfor, tohumda bulunan fitin maddesinin yapı taşıdır. Fitin ise bitki tohumunun çimlenmesini hızlandıran maddedir.

Fosfor, ürünün kalitesinde de etkilidir. Biraz daha açacak olursak mısır vb. bitkilerde üründeki şeker içeriğini arttırır ve kurutma maliyetini düşürür. Hastalık kaybının (özellikle kök hastalıkları) en aza inmesini, bitkinin kışa dayanımını sağlar. Bitkinin kuraklığa dayanıklılığı ile birlikte ürünlerin besin değerini arttırır. Bu sayede Pazar değerinin yükselmesini sağlar.

Ürünün erken olgunlaşmasında, bitkilerin daha erken hasada gelmelerinde fosforun etkisi yüksektir. Azot konusunda da belirtildiği gibi diğer besin elementlerinin alımlarında da fosfor içeriği etkilidir.

Fosfor, baklagil bitkilerinin kök ve tepe gelişimlerini hızlandırarak azotun tutulmasında (biyolojik azot fiksasyonu) katkıda bulunur, baklagil köklerindeki nodül oluşumu süresini kısaltır.

Fosforun diğer besin elementleri ile ilişkisi nasıldır?

Bitki besin elementleri arasındaki etkileşim, ürünün miktar ve kalitesini belirleyen önemli etkenlerdendir. Fosfor elementinin, yapılan çok sayıda araştırmalar neticesinde diğer besin elementleriyle (azot ve potasyum) ilişkisinin pozitif olduğu saptanmıştır. Asidik topraklarda yapılan araştırmalar neticesinde mısır bitkisinde, uygulanan fosfor miktarı arttıkça bor elementi alımının azaldığı saptanmıştır.

Fosfor ile çinko arasındaki araştırmalar da çok yoğundur. Çinko içeriği düşük olan topraklarda fazla fosforlu gübre uygulamasıyla veya topraktaki yarayışlı fosfor içeriğin yüksek olan topraklarda çinko alımının azaldığı, çinko noksanlığının yaygınlaştığı görülmüştür.

Bitkilerde fosfor noksanlığı belirtileri nelerdir?

Bitkilerde fosfor noksanlığına birçok etmenler etki eder. Sıcaklık, nem, toprağın bünyesi, pH, toprağın yapısı gibi özellikleirn yanında bitkinin genetik yapısı da etkilidir.

Fosfor noksanlığında bitkideki büyüme ve olgunlaşma gecikir. Kök/gövde oranı artar. Diğer besin elementlerinde olduğu gibi ürünün niteliği bozulur, bitki gelişmesi olumsuz etkilenir.

Fosfor noksanlığında çiçek oluşumunda gecikme görülür, ilkbaharda tomurcuklar geç açar, yaşlı yapraklar kısa sürede ölür. Çiçek, tohum ve meyve üzerindeki olumsuz etkiler özellikle meyve ve tahıllarda ciddi derecede verim azalışına sebep olur. Tahıllarda kardeşlenme azalır. Bitki gelişmesindeki olumsuzluk neticesinde odunsu görünüm yerine zayıf, ince, küçük yapraklı bir yapı oluşur.

Bitki gövdesi, yapraklar istenilen yeşil renginde olmaz. Koyu, mavimsi yeşil, fosfor noksanlığının artmasıyla fazla miktarda antosiyanin oluşumu sonucu çoğu zaman kırmızı ve mor renge bürünür.

Solgun görünüm yerine donmuş görünüm tabiri fosfor için daha iyi olacaktır. Fosfor eksikliği görülen bitkiler zayıf ve küçük görünümü olan, dik büyüyen ve yaprakları sert duruşlu bitkilerdir.

Fosfor noksanlığında turunçgillerdeki belirtiler, ağaçlardan toplanan meyvelerin kalın ve kaba kabuklu olmasından, içinin ise yumuşak ve gevşek yapılı olmasından anlaşılır. Yukarıdaki fotoğrafta fosfor eksikliği (-P) olan meyve kesitinin görüntüsü mevcuttur. Fosfor noksanlığı görülen ağaçlardaki meyveler fazlaca asit içerir, bu nedenle tatları anormal şekilde ekşidir.

Domates, marul, mısır gibi bitkilerin yaprak sapı ve yaprak altlarında morlaşma(çok koyu yeşil renk)görülür. Bazen sararma da belirtiler arasındadır. Yaşlı yapraklarda aşırı fosfor eksikliği olması durumunda yaprak damarlarında kahverengi ağ oluşumları görülür.

Fosfor fazlalığında bitkide neler görülür?

Önceki satırlarda da bahsettiğim gibi çinko, demir, bakır gibi elementlerin eksikliğine neden olur. Toprakta fazla kullanılan fosfor bu elementleri bağlar.

Besin elementlerinin eksiklik ve fazlalığı görüldüğü gibi birçok soruna neden oluyor. Fosforlu gübreler verilmeden önce toprak analizi yapılarak ona göre müdehale edilmelidir.