Muz Bitkisinin Tarihçesi

Muz tropikal bir üründür. Güney Doğu Asya kökenli bir meyvedir. Hem pişirilerek sebze olarak hem de taze meyve olarak tüketilmektedir. Afrika'ya M.S. 500 yıllarında tropikal bölgelerde kıyı boyunca batı kıyılarına yayılmıştır. M.S. 650 yılında Akdeniz kıyılarına, 1516 yılında da Amerika'ya girmiştir.

Dünya'da en fazla muz üretimi sırasıyla Asya kıtası, Amerika ve Afrika kıtalarında yapılmıştır. Türkiye ise 1750'li yıllarda muz ile tanışmıştır. Türkiye ticari amaçlı muz üretimine 1930'lu yıllarda başlamıştır. Üretim arazileri ikliminden dolayı sadece Akdeniz bölgesinde yetişmektedir.

Muz Yetiştiriciliği Nasıl Yapılır? Nelere Dikkat Edilmeli?

Muz uzun ömürlü bir bitkidir. Yaklaşık 30 yıla kadar yaşayabilmektedir. Bu 30 yıllık süreci toprak kalitesi ve bakım işleri gibi detaylar belirler. Tropikal bir bitki olduğunu unutmayalım.  Muz yetiştiriciliği, genel olarak iklimlendirme koşullarının yetersiz olduğu üretici seralarında yapılmaktadır. Ancak özellikle son yıllarda kontrollü üretimin yapıldığı modern sera işletmeleri de kurulmaya başlanmıştır.

Muz yetiştiriciliğinde birden fazla işlem uygulanmaktadır ve bunların her biri doğru zamanlar da gerçekleştirilmektedir. İçerisinde birden fazla besin değeri olan muz, nemli yerlerde yetişmekle birlikte 20°C üzerinde sıcaklığı sevmektedir. Bunun yanı sıra yeterli miktarda yağış alması gerekir. Yağışın yetersiz olduğu zamanlarda mutlaka sulama yapılmalıdır. Yetiştiricilikte toprağın nemli olmasına dikkat etmeliyiz. 

Çeşitlere göre değişmekle birlikte; 300 cm sıra arası x 160 cm sıra üzeri, 250 cm sıra arası x 175 cm sıra üzeri, 250 cm sıra arası x 200 cm sıra üzeri şeklinde fide dikimi önerilmektedir. Dikim zamanı, iklim koşullarına ve pazar isteklerine göre değişir. Ülkemizde en uygun dikim zamanı Mart-Nisan aylarıdır. Seracılıkta ise Eylül ayında dikim tavsiye edilmektedir. 

Muz yetiştiriciliği bakımından dikkat etmemiz gereken bir diğer önemli faktör, sıcaklıklardır.  Gelişme süresince ortalama sıcaklık 25°C olmalıdır.  Meyve oluşum sırasında sıcaklık  15°C'nin altına düşmemeli, yüksek sıcaklıklarda da 36°C'nin üzerine çıkmamalıdır. 0°C ve altındaki sıcaklıklarda toprak üstü kısmı ölmekte,  -4°C'nin altındaki sıcaklıklarda ise gerçek gövde zarar görmektedir.  Soğuktan zarar görmüş toprak üstü kısımlarında zarar gören gövdeyi, gövdenin iç kısmındaki beyaz rengi görene kadar dipten kesmeliyiz.

Uygun iklim koşullarında muz her mevsim meyve vermektedir. Bir ocaktan her üç ayda bir salkım alınır. Gövdeden salkım çıkınca yani muz doğunca sıcaklık 12 derecenin altına düşmemelidir. Ülkemiz koşullarında muzun doğuş zamanı sıcak aylara getirilmesi  gerekmektedir. 

Muz Bitkisinde Gerçek Gövde ve Yalancı Gövde Nedir?

Gerçek gövde, muz bitkisinin toprak altı kısmını oluşturan yumrulardır. Gerçek gövde, bitkinin yedek besin deposudur ve çok yıllıktır.  Yalancı gövde ise, toprak üstü kısmına verilen isimdir. Yaprakların,  meyvenin oluştuğu kısımların tamamıdır. 

Muz bitkisinin hassasiyetlerini iyi bilmeliyiz. Yetiştiricilik yaptığımız yerde gece ile gündüz arasındaki sıcaklık farkının çok olması, istenen bir durum değildir. Ayrıca yetiştiricilik yaptığımız bölgede çok kuvvetli rüzgarlar bitkinin gövdesine ve şiddetli rüzgarda bitkinin yapraklarına zarar verdiği için rüzgara çok  maruz kalan bölgelerde yetiştiricilik yapılacaksa rüzgar kıranlar yapılarak tedbir alınmalıdır. 

Muz Yetiştiriciliğinde Toprak Yapısı ve Gübreleme Nasıl Olmalı?

Yetiştiricilik için en iyi topraklar; derin, besin maddesince ve humusça zengin, geçirgen, iyi havalanan, hafif bünyeli ve hafif alkali, kumlu karakterdeki, derin topraklardır. Toprak taşsız, iyi işlenmiş olmalıdır. 

Muz bitkisi, toprak ve su tuzluluğuna çok hassastır. Bu nedenle bahçe tesisi yapılacak yerin toprağı ve kullanılacak suyun tuzluluğu mutlaka analiz ettirilmelidir.

Toprak, organik maddece ne kadar zengin olursa muzun gelişimi de paralelinde o kadar iyi olur. Toprak analizi yaptırarak uygun gübreleme dozlarını uygulamalıyız.  Gübrelemenin önemini biraz detaylandıralım.  Organik gübre, toprak sıcaklığını yüksek tutarak, salkım oluşumundan hasada kadar geçen süreyi kısaltmakta ve bitkilerin kışın soğuktan zarar görmesini önlemektedir. Organik gübre,  muzlarda bakım zamanı (Şubat - Mart aylarında) ve kışa girmeden Kasım ayında verilmelidir. 

Muz bitkisi hem yeşil aksamın gelişme döneminde, hemde meyve gelişim döneminde yoğun şekilde besin isteyen bir bitkidir. Muz yetiştiriciliğinde organik gübre dışında diğer gübreleri de kullandırmak zorundayız.  Mineral gübre olarak özellikle azot, fosfor, potasyum, kalsiyum ve magnezyum gübrelemesinin yapılması gereklidir. 

Muz Bitkisinde Budama Ne Zaman ve Neden Yapılır?

Muz bahçesinde sararmış yapraklar her zaman kesilmelidir. Meyvesi alınan bitkiler ise yer kaplamaması için yaprakların ayrım yerinden düz bir şekilde kesilmelidir. Muz bitkisinin budaması, her yıl, ilkbahar aylarında, toprak altı gövdenin ocak içinde açılarak meyve verimi ve yılını doldurmuş yaşlı gövdenin çıkarılması,  o yıl içinde meyve verecek 2 veya 3 bitkinin seçilerek yerinde bırakılması,  bunlar dışında diğer genç gövde ve sürgünlerin de yine çıkarılıp atılması işlemlerini kapsar. 

Muz Yetiştiriciliğinde Sulamanın Büyük Önemi 

Muz bitkisinin yapraklarının büyük olmasından dolayı terleme ile çok su kaybeder. Bundan dolayı yeteri miktarda su verilmezse yüksek verim kaybı yaşanır. Bu yüzden sürekli toprak nemli olmalıdır.  Sulama yaparken aşırı sulamadan dolayı kök hastalıklarının olmamasına dikkat edilmeli ve su kontrollü şekilde verilmelidir.  

Sulamanın en ideal şekli,  damlama sulama yöntemidir. Bu şekilde azar azar ama sıkça sulama yapılabilir. Damlama sulama yöntemiyle gerekli mineral gübreleri de beraberinde vererek daha etkin uygulama yapmış oluruz. 

Seralarda yetiştiricilik yapılırken sisleme yöntemi kullanılarak yapraklarda nem artışı ve don olaylarında bitkiyi dondan korumak adına da kullanılan bir uygulamadır. Yaz döneminde yüksek sıcaklıklardan muz bitkisini rahatlatmak için sisleme yöntemi sıcak saatlerde 2 saat kadar uygulanmaktadır.  

Muz Üretimi Nasıl Yapılır ?

Muz yetiştiriciliğinde üretim genel olarak dört şekilde yapılmaktadır.

Tohumla üretim: Ülkemizde tercih edilen bir üretim yöntemi değildir.

Pinçlerle (Çimlendirerek) üretim: Toprak altı yumrusundan çıkan yeni muz bitkilerinin 40-50 cm büyüklüğe ulaştıktan sonra bitki dibinden köklü olarak sökülmesiyle elde edilir.

Toprak altı yumrularla üretim: Toprak altı yumrular göz adedine göre parçalanır. Bunu bir nane bitkisinin toprak altındaki köklerinden parça alarak çoğaltma yaptığımız işlem gibi aldığımız kök parçasını başka toprağa dikerek köklendirip çoğaltmak işlemi gibidir.

Doku kültürü ile üretim: Laboratuarlardan üretimini elde ettiğimiz, verimde %20 bir verim artışı sağlaması gibi avantajlardan ötürü tercih edilir. Laboratuar da üretilen muz fidelerini 6 yapraklı olduktan sonra ekimi yapılacak araziye taşınır.

Ülkemizde muz üretiminin başladığı ilk yıllarda yaygın olarak  (bodur çeşit) "Dwarf Cavendish" üretilirken günümüzde yerini "Grand Nain" ve "Azman" çeşidine bırakmıştır. 

Dünya da ticari anlamda genel olarak dekara 4-5 ton muz verimi alınmaktadır. Modern muz seralarında (Adana ilimizde) ortalama yılda dekara 7 tona kadar da verim alınabilmektedir. 

Muz Meyvesinin Besin İçeriği Nedir?

Muz meyvesi; %75 su, %23 karbonhidrat, protein, fosfor, kalsiyum, demir mineralleri A1, B2,B2,B6 ve C vitaminleri içermesinden dolayı besin değeri zengin bir meyvedir. 

Muzun 100 gr meyvesindeki besin değeri aşağıdaki tablodaki gibidir,

Besin içeriği zengin ve meyvesi de lezzetli olduğu için toplumda beğenilmesinden dolayı üretim artmıştır. Muzun besin değeri, meyve olgunlaştıkça artmaktadır.

Muz Hasadına Ne Zaman Karar Verilmeli ve Nasıl Yapılmalı?

Muz meyvesinde,  meyve renkleri olgunlaşma öncesi yeşilken olgunlaştıkça sararmaya başlar. Muz meyvesinin gelişme devresi uygun iklim koşullarında 110-130 gün sürer. Türkiye koşullarında 120-150 gündür. Yetiştirici  muz meyvesini; muz meyvesinin  yeşil kaldığı en geç tarihte hasat etmelidir. 

Meyve bitki üzerinde olgunlaştırılmaya bırakılırsa; hasat edilip olgunlaştırılanlara göre daha fazla nişasta ve daha az şeker oluşturur, meyvelerde kabuk çatlar ve çeşitli hastalık ve zararlılar meyvenin değerini düşürür. 

Kaynakça
avys.omu.edu.tr
tarimorman.gov.tr
tzob.gov.tr
turktob.org.tr
matso.org.tr
megep.meb.gov.tr