Uyuz Hastalığı Nedir ve Ne Gibi Öneme Sahiptir?

Uyuz; deriye yerleşerek deride tüy dökülmesi, kaşınma, yaralanma ve kalınlaşmaya neden olan paraziter kaynaklı bir hastalıktır. Bu hastalığı oluşturan etkenler zorunlu birer parazit olup kan, lenf sıvısı, deri artıkları ve deri salgıları ile beslenmektedir. Sadece temas yoluyla bulaşan bu hastalık birçok hayvan grubunda ve insanlarda görülebilir. Farklı ülkelerde uyuz; gale, scabies, raund ve mange olarak da bilinmektedir. Ciddi deri rahatsızlıklarına yol açan bu hastalık özellikle çiftlik hayvanlarında refah düzeyini etkilemekte ve önemli derecede ekonomik kayıplara neden olmaktadır.

Bu parazit derinin üst kısmında ya da içinde yaşayabilir ve bazıları hayvanlardan insanlara geçebilmektedir. Bundan dolayı da halk sağlığını da etkilemektedir. Genellikle ciddi deri irritasyonu, kaşıntı ve deri yangısı ile seyreden bu hastalık hayvanlarda ciddi rahatsızlıklara, yetiştirme problemlerine ve hastalıktan dolayı oluşan strese bağlı ekonomik kayıplara neden olmaktadır.

Uyuz Hastalığının Türkiye ve Dünya’da Yayılımı Nasıldır?

Uyuz tüm dünyada oldukça yaygındır ve birçok farklı türü bulunmaktadır. Çiftlik hayvanlarından koyun keçi ve sığırlarda da dünyadaki yayılımı oldukça yüksektir. Bu gruptaki hayvanlarda, sıkışık ve nemli ortamlardan dolayı, kış aylarında bulaşma çok daha sık gerçekleşmektedir.

Ülkemizde ise sığırlar da uyuzun yaygınlığı üzerine fazla araştırma olmamasına rağmen çeşitli bölgelerde uyuzu vakaları bulunmaktadır. Özellikle sarcoptik, demodektik ve Psoroptes bovis etkenli uyuzlarda ciddi deri problemleri ile karşılaşılmaktadır.

Ülkemizde koyun ve keçilerde uyuz hemen hemen her bölgede görülmektedir. Koyun ve keçilerde Psoroptes ve Sacoptes uyuz türü daha yaygın, Chorioptes ve Demodex uyuz türü daha nadir görüldüğü bildirilmiştir.

Uyuz Hastalığının Etkenleri Nedir?

Koyunlarda uyuz etkenleri:

• Psoroptes ovis
• Sarcoptes ovis
• Chorioptes ovis
• Demodex ovis

Keçilerin uyuz etkenleri:

• Psoroptes cuniculi
• Sarcoptes caprae
• Chorioptes caprae
• Demodex caprae

Sığırların uyuz etkenleri:

• Psoroptes bovis
• Chorioptes bovis
• Sarcaptes scabie
• Demodex ghamensis
• Demodex bovis

Her hayvan grubu için farklı etkenler bulunmaktadır. Bu etkenler hayvanların vücudunda farklı bölgelerine yerleşmekte olup farklı lezyonlar oluşturabilmektedirler.

Hastalığın Klinik Bulguları Nelerdir?

Sığırlarda hastalığın klinik belirtileri:

• Her uyuz etkeni vücudun farklı bölgelerinde farklı lezyonlar göstermektedirler.
• Genellikle deride kalınlaşma, kabuklanma, şiddetli kaşıntı, bazı bölgelerde deride yaralanmalar ve tüylerin belli bir alanda tamamen dökülmesi(kelleşme) gibi semptomları bulunmaktadır.
• Etkene göre değişmekle birlikte omuz, boyun, cidago, sternum, kuyruk kökü, bacaklar, meme, anüse yakın bölgeler, göz kapakları ve yüz gibi birçok vücut bölgesinde rastlanmaktadır.
• Bazı olgularda kaşıntıya rastlanmayabilir.
• Bazı olgularda ise deri normal görünümündedir ve nadiren kaşıntı şekillenir.

Koyunlarda ve keçilerde hastalığın klinik belirtileri:

• Sığırlarda olduğu gibi her uyuz etkeni vücudun farklı bölgelerinde farklı lezyonlar göstermektedir.
• Bazı enfeksiyonlar da ilk belirti başın iki yana sallanması, çevreye sürtünme, özellikle kaşıntı ve enfekte bölgelerin ısırılmasıdır.
• Enfeksiyon ilerledikçe daha yoğun kaşıntı şekillenir ve yapağı boyanmış gibi nemli, kirli ve keçeleşmiş bir hal almaktadır.
• Enfekte deri bölümlerinde yapağı toplu halde koparak dökülmesinden ve etrafa sürtünmekten kaynaklı deride yaralar oluşmasından dolayı deride hassasiyet şekillenmektedir.
• Enfekte hayvanlarda aşırı duyarlılık oluşup, lezyonlu bölgeleri kaşıyarak uyarıldığında dillerini dışarı çıkararak ve dudaklarını hareket ettirerek  bir refleks hareketi yaparlar.
• Lezyonlar önce sırt bölgesinde görülür ve daha sonra yayılır.
• Derideki sıvı dolu yaralar patlayarak yapağıyı sarı-yeşil renge boyayabilir.
• Enfeksiyon ilerledikçe verimde dolaylı olarak düşer.
• Keçilerde kulak uyuzu da görülmektedir. Bu uyuzda özellikle oğlaklarda kulak etrafında tüy dökülmesi, kabuklanma kulakların iki tarafa sallanması gibi bulgular gözlemlenmektedir. Ağır vakalarda sinirsel bulgular ve ölüm de şekillenebilmektedir.
• Tüm uyuz vakalarının ilerlemesi durumunda beslenme yetersizliği gibi bir çok nedenden dolayı ölüm de görülebilir.

Uyuz Hastalığının Teşhisi Nasıl Yapılmaktadır?

Teşhis noktasında klinik belirtiler üzerinden birçok deri rahatsızlıkları ile karışabilmektedir. Genellikle teşhiste deri üzerinden örnek alınarak laboratuvarda incelenir. Mikroskop altında yapılan inceleme teşhiste kesin sonuç vermektedir. Bunun dışında birçok laboratuvar muayenesi de kesin teşhiste yardımcı olmaktadır. Bu hastalık mantar enfeksiyonları, sinek- böcek ısırıkları, irrite edici bitki ve mekanik aşınmalar ile karışabilmektedir.

Uyuz Hastalığının Tedavi ve Korunma Yöntemleri Nelerdir?

Uyuz tedavisinde birçok yöntem bulunmaktadır. Öncelikle belirtilmiş olan herhangi bir semptom görüldüğünde veteriner hekime başvurulmalıdır. Temas yoluyla hızlı yayılım gösterdiği için enfekte hayvanların tespitinin bir an önce yapılıp tedaviye başlanmasında yarar vardır.

Başlıca korunma yöntemler:

• Öncelikle sürüye dahil edilecek, yeni getirilecek hayvanların uyuz yönünden kontrolü yapılması gerekmektedir.
• Pozitif çıkan vakaların tedavileri yapılmalı ve tam iyileşme şekillendikten sonra sürüye alınmalıdır.
• Ortamda stres yaratabilecek faktörler elimine edilmelidir.
• Özellikle kış aylarında sıkışık ortamlarda barındırılmamalıdır.
• Bakım ve beslenme koşullarının iyi düzeyde tutulması gerekmektedir.