Yerfıstığının Tarihi Geçmişi 

Yerfıstığı Yetiştiriciliği Nasıl Yapılır?

Yerfıstığı bir sıcak iklim bitkisi olduğundan, ısı ve güneşi fazlaca isteyen bir bitkidir. Pamuk tarımının yapılabildiği alanlarda ekonomik anlamda yerfıstığı yetiştiriciliği yapılabilir. Yeterli sıcaklıkta 4,5-5 ayda olgunlaşır. 

Yerfıstığının çimlenme, çiçeklenme, ginofor (kapsül sapı) oluşumu, kapsül ve tohum oluşumu gibi birbirinden farklı büyüme ve gelişme dönemleri vardır.  Toprak sıcaklığı 15-20°C'ye ulaşmadan ekime başlanılmamalıdır.

Yerfıstığı yetiştiriciliği yapılan bölgelerde gece gündüz sıcaklık farkının 10°C'yi aşmaması gerekir.  35°C'yi aşan sıcaklıklarda özellikle çiçeklenme ve döllenme aksar, su stresi ile birlikte %40-50 verim kaybı olur.

Maksimum sıcaklık isteği 28-33°C'dir. Türkiye'de, Ege ve Akdeniz Bölgelerinin sulanabilen kıyı ovaları başta olmak üzere, yapılan araştırmalar da GAP Bölgesi iklim özellikleri olarak yerfıstığı tarımı için uygun bir potansiyele sahiptir (Şanlıurfa-Bozova ilçesinde yetiştiriciliği yapılmaktadır). 

Yerfıstığı, Hangi Toprakta  Iyi Yetişir?

Yerfıstığı, meyve kapsüllerini toprak altında oluşturduğu için,  toprak çeşidi olarak hafif yapılı kumlu-tınlı topraklarda en iyi şekilde yetişmektedir.  

Meyve kapsüllerinin toprak altında rahatça büyümesi, hasatta kayıpların az olması için toprağın sıkı ve ağır yapıda olmaması çok önemlidir. 

Yerfıstığında Toprak Nasıl Hazırlanmalı?

Yerfıstığı ekimi yapılacak tarlalarda tohumun iyi çimlenmesi, sonrasında kapsül saplarının toprağa rahatça girebilmesi ve meyveye dönüşebilmesi için toprağın iyi işlenmiş olması gerekir. 

Ana ürün yerfıstığı ekilişlerinde, tarla sonbaharda daha önceden hasat edilmiş tarlayı 20-25 cm derinlikte pullukla sürmeliyiz. Tarlada yabancıot oluşmaması için mart ayında diskaro çekerek tarlayı daha gevşek ve havalanmış hale getiririz. Nisan ayında ise sırayla goble disk, diskaro çekilir.  

İkinci ürün yerfıstığı ekilişlerinde ise hububat hasadında hasat mümkün olduğu kadar alttan yapılarak sap samandan temizlenir. Toprağa tav suyu verilerek toprak tava getirilir. Toprak tavında iken taban gübreleri gübre dağıtıcısı ile toprağa atılır, diskaro ve sürgü işlemleri yapılarak toprak ekime hazır hale getirilir. 

Ikinci ürün şartlarında havanın sıcak ve kuru olması nedeniyle toprak tavının korunmasına dikkat etmek gerekir. 

Yerfıstığı ekimi yapılacak tarla kesinlikle tava gelmeden toprak işlenmemelidir.

Yerfıstığı Ekimi Nasıl Yapılmalı?

Ana ürün olarak yetiştiriciliği yapılacaksa, Nisan ortasından Mayıs ayı sonuna kadar ekilebilir. Çerezlik çeşitleri erken ekmek daha uygundur. 

İkinci ürün olarak yetiştirilecekse, Haziran ayı ortasını geçmeden ekilmelidir.  Geciken ekimler, hasat ve kurutma işlemlerini zorlaştırır ve verim düşüklüğüne neden olduğunu unutmayalım. 

Sıra arası 70 cm, sıra üzeri çerezlik çeşitler de 20-25 cm ve yağlık çeşitler de ise 15-20 cm olmalıdır. 

Çerezlik çeşitlerde dönüme 10-13 kg kadar, yağlık çeşitlerde ise dönüme 8-9 kg kadar tohumluk yeterlidir.

Türkiye 'de Hangi Çeşit Tohum Çeşitleri Tercih Ediliyor?

Ülkemizde 6'sı Batı Akdeniz Tarımsal Araştırma Enstitüsü (BATEM) ve 4'ü Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi tarafından tescil ettirilen toplam 10 tane yerfıstığı çeşidi mevcuttur. Bunlardan 9'u Virginia (çerezlik) tipinde ve 1'i Spanish (yağlık) tipindedir. 

Türkiye'de ekilen çeşitlerin tamamı çerezlik tipi çeşitlerdir. En yaygın ekilen çeşit NC-7'dir.

Yerfıstığının yağ sanayisine girebilmesi bakımından yağlık çeşitlerinde ülkemizde büyük bir ekim potansiyeli vardır.  Yağlık tipi çeşitler,  erkenci olmaları bakımından kıyı ovaları haricindeki gelişme sezonu daha az olan rakımı daha yüksek yerlerde de başarıyla yetiştirilebilir. 

Soya yetiştiriciliğinde olduğu gibi yerfıstığında da ekim sırasında bakteri aşılanması yapılmalıdır.  Aşılama gölge bir yerde, 100 kg tohuma 1-1.5 kg toz bakteri serpilir, tohum ve bakterilerin karıştırılmasıyla yapılır. 

Yerfıstığı Yetiştiriciliğinde Sulama ve Gübreleme Nasıl Olmalı?

Gübreleme,  toprak analiz sonuçlarına göre en doğru şekilde yapılmalıdır. 

Sıcaklık ve kuraklığa bağlı olarak çiçeklenmenin başladığı zamana kadar mümkünse sulama yapılmamalıdır. Bitkinin suya en fazla ihtiyaç duyduğu dönem,  ilk meyvelerin oluştuğu dönemdir.

Ilk sulama tava usulü yapıldığı halde, diğer sulamalar boğaz doldurma işlemi nedeniyle doğal olarak karık usulü yapılır. 

Yerfıstığı Yetiştiriciliğinde Boğaz Doldurma Ne Zaman Yapılmalı?

Ilk çiçeklenmeden sonra bitkiler 15-25 cm kadar boylanınca,  traktörle boğaz doldurma işlemi yapılır. Boğaz doldurma, çiçeklerden uzayan meyve kapsül saplarının toprak içine girerek fıstık kapsüllerinin oluşmasına kolaylık sağlandığında, fıstık tarımı için oldukça önemli bir uygulamadır. 

Yerfıstığında Ekim Nöbeti Neden Önemli?

Yerfıstığı, bir baklagil ve çapa bitkisi olduğu için iyi bir ekim nöbeti bitkisidir. Kendisinden sonra gelen bitkiye azotça zengin ve işlenmiş bir toprak bırakır.  Yerfıstığı kazık köklü bir bitki olduğu için kendinden önce arta kalan gübrelerden çok iyi faydalanır. Pamuk, mısır, patates ve susam gibi baklagil olmayan bitkilerin yerfıstığı ile ekim nöbetine sokulmasına öncelik verilmelidir. 

Üst üste yerfıstığı ekimlerinde, özellikle kök boğazı ve sap çürüklüğü gibi hastalıklar yaygınlaşır ve böyle yerlerde yerfıstığı ekimine en az 3 yıl ara verilmelidir. 

Yerfıstığı Hasatına Nasıl Karar Vermeliyiz? Hasat Sonrası Ne Yapılmalı?

Yaprakların sarardığı, kapsüllerin dolduğu ve tanelerin pembe renk aldığı dönem hasat için uygun bir zamandır. Erken hasatta buruşuk taneler elde edilirken, geç hasatta da çürüme sonucu verim ve kalite kayıpları oluşur. 

Hasat; traktörle çekilen özel söküm makinesiyle, kulağı çıkarılmış tek soklu pullukla, bel, kürek veya elle hasat yapılabilir. 

Sökülen bitkiler, kapsülleri yukarı gelecek şekilde tarlada 2-3 gün kadar kurumaya terk edilir. 

Yerfıstığı tarımının en pahalı işlemi harmanlamadır. Çünkü büyük çapta el emeğine dayanır. 

Harman işi en kolay ve ucuz şekilde harman makinesiyle yapılır.  Harman makineleri traktörle çekilir ve sıralar halindeki yerfıstığını tabla ile alarak harmanlar. Depoda biriken kapsüller otomatik olarak boşaltılır ve toprak, kırık tane veya bitki artıklarından ayrılarak kurumaya bırakılır.  Kabuk içindeki tanenin gevrekleşmesi ve elle kolaylıkla ikiye ayrılması korumanın olduğunu gösterir.  

Harman sonrası depolama işlemi için, depoda nem %60'dan az olmalı ve depo ara sıra havalandırılmalıdır. Fazla nemde, tanelerde mantari küflenme, böcek zararı,  renk değişimi ve kötü koku oluşur. 

Yerfıstığından Nasıl Faydalanıyoruz?

Yerfıstığı tohumlarında yaklaşık %18 oranında karbonhidrat ile bol miktarda potasyum, kalsiyum, magnezyum,  fosfor ve kükürt gibi madensel maddeler bulunmaktadır. Ayrıca A, B ve E gibi vitaminlerce de oldukça zengindir. 

Tohumlarında %45-55 yağ bulunmakta ve bu yağ yemeklik olarak katı ve sıvı olarak kullanıldığı gibi balık konserveciliğinde, bisküvi, pasta, şekerleme ve sabun yapımında kullanılır. Yerfıstığı yağı zeytinyağından sonra gelir. 

Tohumları %20-25 oranında protein içerir. Sindirimi kolay olduğu için taze yada kavrulmuş şekilde tüketilir. Hatta fıstık ezmesi yapılarak da tüketimi mevcuttur.  

Yerfıstığının Hayvan Beslenmedeki Yeri?

Küspesi endüstri değeri yüksek kesif bir hayvan yemidir. Küspede yaklaşık %45 ham protein, %24 azotsuz öz maddeler ve %5,5 madensel maddeler bulunur. Gelişmiş ülkelerde karma yemlerin yapımında bol miktarda yerfıstığı küspesi kullanılmaktadır.

Yerfıstığı kabukların da %5 azot, %3 potasyum ve silis içerdiğinden hayvan yemi olarak kullanılır. Kabuklar, yakacak olarak kullanıldığı gibi teneke ve bakır kabların parlatılmasında da kullanılmaktadır. 

Yerfıstığı, baklagil bitkisi olduğu için sap ve yaprakları çok değerli bir hayvan yemi kaynağıdır. Yaprakları yonca kadar besleyicidir. Yeşil yem olarak doğrudan hayvanlara verilebildiği gibi kurutulup balyalanmaktadır. 

Yerfıstığının kuru otunda; %11 protein, %5 yağ, %22 ham selüloz, %42 azotsuz öz maddeler, %10 kül ve %10 su bulunmaktadır.