İlk kez 1901 yılında tanımlanan aktinobasilloz, hayvanların ağız boşluğuna ve işkembesine yerleşerek ortak yaşayan, Gram polimorf basil Actinobacillus lignieresii adlı bir toprak bakterisinin yol açtığı süreğen (kronik) bir enfeksiyon hastalığıdır. Özellikle sığırlarda, daha seyrek olarak da yaşlı koyunlarda görülen, bulaşıcı olmayan, baş bölgesindeki yumuşak dokularda kronik ve irinli yangılara yol açan bir hastalıktır. Hastalık genellikle dile, baş ve boyun lenf yumrularına ayrıca iç organlara yerleşir. 

 Belirtileri

Sığırlarda 5 farklı belirtiyle seyreder:

1-) Dil Aktinobasillozisi (Odun dil) Apseler ve bağ doku çoğalması nedeniyle dil büyür ve sertleşir(odun dil). Dil ağıza sığmaz, dilin uç kısmı bazen ağızdan dışarı sarkar. Hareketleri kısıtlanır. Ağrı yoktur. Fakat yemin ağıza alınması, çiğnenmesi ve yutulması zorlaşır ve salya artışı görülür. Hayvan zayıflar. Dilin kesit yüzünde çok sayıda apse odakları bulunabilir. Dilin yüzeyi ise yer yer düğümcükler halinde kabarık olabilir. Hafif lezyonlar ancak mezhabada tespit edilebilir. 

2-) Yanak Aktinobasillozisi Burun mukozası, dudak, tükürük bezleri ve çene altındaki yumuşak dokulara yerleşebilir. İleri safhada diş köküne de sirayet eder.

3-) Yutak Aktinobasillozisi Yutağın yangısı nedeniyle yutma ve solunum güçlüğü oluşur.(hırıltılı solunum vs.)

4-) Lenf Aktinobasillozisi En çok rastlanan formudur. Ağız ve yutak mukozasındaki aktinobasillozis lezyonları bölgesel lenf yumrularına sirayet eder. Ceviz büyüklüğünden portakal büyüklüğüne kadar değişen sert kıvamda ağrısız şişlikler şekillenir. Bulundukları yerin özelliğine göre yutma ve solunum güçlüklerine yol açarlar. Bazen nükslerle seyredebilirler, apseler tekrar büyür ve hastalık yıllarca devam eder.

5-) İç Organ Aktinobasillozisi Metastazla iç organlara( yemek borusu, işkembe, börkenek, bağırsaklar, soluk borusu, akciğer, karaciğer, diyafram) yerleşebilir. Bulundukları organın durumuna göre çeşitli fonksiyonel bozukluklara yol açarlar. Nadiren görülmektedir. 

Koyunlarda Genellikle yaşlı hayvanlar hastalanır. Deri altı veya baş lenf yumruları ve diğer organlarda apseler oluşur. Yem alımı güçleşir, hayvanlar zayıflar ve hastalık haftalarca veya aylarca sürer. Akciğere yerleşirse burun akıntısı, öksürük ve solunum güçlüğü görülür. 

Teşhis

Veteriner hekim klinik belirtiler ve apselerin mikroskobik muayenesine göre teşhis edebilir. Biyopsi, histolojik veya bakteriyolojik muayenelere de başvurulabilir.

Tedavi

Tedavisi zordur. Veteriner hekimin tercihine göre operatif ve medikal olmak üzere 2 farklı yol vardır. Uzun etkili antibiyotikler ve iyot ile tedaviler yapılabilir. Hastalığın görüldüğü işletmelerde hayvanların beslenme kalitesinin gözlem altında tutulması gerekir; hayvanlara iyi kaliteli, odunsu veya lifli olmayan yemler verilmelidir.