Kaba yem, besin maddeleri yoğunluğu az sindirilebilirliği düşük kuru maddesinde %18 üzerinde ham selüloz içeren yem maddeleridir. 

A-)Yeşil yemler

Yem bitkilerin henüz gelişmesinin tamamlamamış(vejetasyon döneminde) bol yapraklı döneminde sap, yaprak, filiz ve çiçeklerini üzerinde bulunduran ve hayvanlara otlatarak ya da biçilerek yedirilen yemlere yeşil yem denir.

Bu yem maddeleri su bakımından zengin olup çeşitli besin maddeleri içerdikleri için gelir hayvanları tarafından istenerek yenilen yem maddeleridir. Bu yemler, çayır ve meralar, baklagil yeşil yemleri, buğdaygil yeşil yemleri ve diğer yeşil yem bitkilerinden oluşur.

1-)Çayır ve Meralar

Ruminantların ve diğer ot yiyen hayvanların beslenmesinde çayır ve meralar önemli bir yer tutar. Bu hayvanların kaba yem ihtiyacının büyük bir kısmı doğanın meydana getirdiği çayır ve mera alanlarından sağlanmaktadır.

Buğdaygil, baklagil ve diğer familyaları içeren yem bitkileriyle örtülü yeşil alanlara çayır ve mera adı verilir. Taban suyu yüksek genellikle ot üretimi amacıyla kullanılan ve otları biçilmeye elverişli yeşil bitki alanlarına çayır, hayvanların otlatıldığı alanlara mera denir.

Otlatılan yeşil mera alanları, yaylak ve kışlak olarak hayvanların geçirdiği mevsime göre de isim alırlar. Yaylak, yetiştiricilerin hayvanları ile birlikte yaz mevsimini geçirmeleri, hayvanlarını otlatmaları ve otundan yararlandıkları alanlardır. Kışlak ise hayvanların kışın barındırılması ve otlatılması için yararlanılan alanlardır.

Çayır ve meralar meydana gelişlerine göre doğal veya yapay kullanış sürelerine göre de sürekli veya geçici diye de sınıflandırılabilir. Doğal çayır ve meraların bitki örtüsü bölgenin iklim koşullarına göre kendiliğinden yetişen çeşitli bitki türlerinden meydana gelmektedir. Yapay olanlar bir veya birkaç bitki türünden oluşabilir.

Çayır ve Mera Otlarının Kimyasal Bileşimi

a-)Su: Çayır ve mera otlarının su miktarı değişken olup büyüme döneminde %75-85 iken yem bitkileri olgunlaştıkça %65 ‘e düşer.

b-)Karbonhidratlar: Bazı ayrık otu varyetelerinin kuru maddesinde %4 olan eriyebilir karbonhidrat miktarı bazı İtalyan çimi otu varyetelerinde %30’un üzerindedir. Eriyebilir karbonhidratlar bitkinin yapraklarına oranla saplarında daha fazla bulunur. Genel olarak eriyebilir karbonhidrat miktarı, yem bitkisinin çiçeklenme dönemi öncesinde daha fazladır. Çayır otunda selüloz miktarı genel olarak kuru maddesinde %20-30 olurken bol yapraklı dönemi ilerledikçe yaklaşık %40’a yükselir.

c-)Protein: Bu besin maddesi; vejetasyon dönemi, bitkinin botanik bileşimi ve gübreleme gibi faktörlere bağlı olarak %3-30 arasında değişir. Protein ve protein niteliğinde olmayan azotlu maddelerin(NPN) miktarı vejetasyonun başında fazla olup sonuna doğru azalır.

d-)Lipit: Bu besin maddesi; yeşil yem bitkilerinde en fazla %6 kadardır. Büyükbaş hayvanların beslenmesinde rol oynayan baklagilce zengin çayır otlarındaki total lipitin %60’ını galaktolipitler oluşturur.

e-)Mineral maddeler: Bu besin maddesi miktarı çayır otunun türüne, vejetasyon dönemine, toprağın yapısına ve gübreleme koşullarına göre değişebilir. Baklagil otları kalsiyum, fosfor ve magnezyum bakımından buğdaygillere göre daha zengindir.

f-)Vitaminler: Yeşil yem bitkileri Beta karoten bakımından oldukça zengindir. Bu miktar kuru maddede 550 mg/kg olup yazın kaliteli merada otlayan bir inek ihtiyacının 100 katı karoteni sağlayabilir. Çoğu yeşil kaba yemler iyi bir vitamin E ve B kompleks vitamin(özellikle riboflavin)kaynağıdır.

g-)Enerji: Enerji miktarı vejetasyon dönemi ilerledikçe azalır.

Çayır ve Meraların Kalitesini Etkileyen Faktörler

1-) Vejetasyon Dönemi: Yeşil yem bitkilerinin kalitesini(besleyici değerini) etkileyen en önemli faktörlerden biri vejetasyon dönemidir. Bitkilerde vejetasyon dönemi ilerledikçe yapısal karbonhidratların(örn:selüloz) miktarı artar, buna karşılık protein, mineral, vitamin, enerji ve diğer organik maddelerin miktarı ile sindirilme derecesi düşer. Örneğin genç yem bitkilerinde organik maddenin sindirilme derecesi %85 olurken vejetasyon(bol yapraklı) dönemde bu değer %50’ye iner.

2-) Bitki Türü: Doğal çayır ve meralarda bitki türünün sayısı farklıdır. Çünkü toprak yapısı ve iklim gibi faktörler bitki türünü etkiler. Yapay meralarda istenen bitki türü yetiştirilebilir. Genel olarak yem bitkileri 3 grupta incelenebilir. Sırasıyla Buğdaygiller, Baklagiller ve diğer ailelere bağlı yem bitkileridir. Doğal çayır ve mera alanlarında yem bitkilerinin büyük bir çoğunluğunu buğdaygil ailesine ait türler oluşturur. Örneğin çayır yumağı, ayrık türleri ve çayır kelpkuyruğu gibi.

Çayır Kelpkuyruğu         

Çayır Yumağı

Baklagil ailesine ait türler çayır alanlarında buğdaygillere göre daha az bulunur. Baklagil otları, yem bitkilerinde aranan daha yüksek ot verimi, kuraklık, soğuk gibi çevre şartlarına dayanıklılık, yüksek besin değeri ve lezzet gibi önemli özelliklere sahiptirler. Bu nedenle herbivorlar bu tip çayır ve meralarda isteyerek otlarlar. Buna ilaveten baklagiller erozyonun önlenmesi, toprak ve su verimliliği açısından önem taşıyan yem bitkileridir.

3-) İklim: İklim çayır ve meralardaki bitki türlerini ve verimlerini önemli derecede etkiler. Otlak alanlarında bulunan yem bitkilerinin besin maddeleri miktarı mevsimsel olarak değişiklik gösterebilir. Yağmurun bol olduğu dönemlerde çayır otları daha çabuk gelişir. Neticede besin maddeleri yoğunluğu azalacağından hayvanların ihtiyacı yeterince karşılanamaz. Buna karşılık fazla sıcaklar çayır otların erken olgunlaşmasına neden olacağından yine besin maddeleri yoğunluğu azalacaktır.

4-) Otlatma şekli: İlkbahar ve yaz döneminde meralar besin maddelerince zengindir. Meradaki otların belli bir düzeye geldikten sonra kontrollü otlatılması gerekir. Sık ve aşırı otlatma otların besin maddesi üretecek yapraklarının azalmasına ve büyümelerinin gecikmesi yol açabilir.

5-) Toprağın yapısı ve gübreleme: Toprağın tipi, yem bitkisinin bileşimini ve özellikle mineral içeriğini etkiler. Yem bitkilerinin mineral element yetersizliğinde büyümeleri yavaşladığı gibi yapısında bu elementlerin miktarı da azalır. Toprağın asiditesi de bitkilerin bazı iz elementleri topraktan emilmesini azaltır. Örneğin bitkiler kalkerli topraklardan manganez ve kobaltı uygun şekilde ememezler. Kireçli topraklarda korunganın(evliya otu) verimi oldukça yüksektir. 

Korunga(Evliya Otu)

Diğer yandan bazı minerallerin toprakta fazla oluşu yem bitkilerinde diğer elementlerin azlığına neden olabilir. Örneğin toprakta fazla miktardaki molibden, yem bitkilerinde bakır yetersizliğine yol açar. Yem bitkilerinin besin maddesi ihtiyaçları gübreleme ile karşılanabilir. Bu nedenle ekimden önce toprak besin maddeleri yönünden analiz edilmeli ve eksik bulunan mineral maddeler toprağa ilave edilmelidir.

Özellikle buğdaygil otlarının bulunduğu çayır ve meralara azotlu ve potasyumlu gübreler uygulandığında yem bitkilerinde aranan yüksek verim ve kalite özellikleri olumlu etkilenir. Fosforlu gübreler azotlu gübreler gibi suda kolay erimedikleri için sonbaharda toprağa 1 defa verilmelidir. Çiftlik gübrelerinin de otlak alanlarına kışın uygulanması yarar sağlamaktadır.