Kanatlılarda Karabaş Hastalığı Nedir ?

Kanatlılarda karabaş hastalığı tavuk, hindi, keklik, sülün ve bıldırcınları etkileyen paraziter bir hastalıktır. Bu hastalık histomoniazis veya enfeksiyöz enterohepatitis olarak da bilinir. Hastalığın etkeni Histomonas meleagridis adlı protozadır. Özellikle hindiler bu hastalığa fazlasıyla duyarlıdır, 3-12 haftalık arası yaşta olanlarda  ölüm oranı çok yüksektir (%50 ile %100 arasında). Buna bağlı olarak hastalığın görüldüğü işletmelerde ciddi ekonomik kayıplar meydana gelir.

Tavuklar ise genellikle Karabaş (Histomoniazis) hastalığını taşımalarına rağmen semptom göstermezler. Hindilere göre tavuklar daha az etkilense de  hastalık kümeste yaygın olarak görülürse ölüm oranı yayılmayla orantılı olarak artabilir. Ayrıca hastalık etkenini taşıyan tavuklar başka bakteriyel hastalıklara karşı savunmasız kalabilirler, veya bakteriyel bir enfeksiyonun varlığında Karabaş (Histomoniazis) hastalığı daha şiddetli seyredebilir.

Kanatlılarda Karabaş Hastalığı Nasıl Bulaşır ?

Kanatlılarda karabaş hastalığı hasta hayvanın dışkılarının ağız yoluyla alınması ile bulaşabilir, ancak bu yolla bulaşma nadir görülür.

Hayvanlar arasında görülen asıl yayılma yolu şu şekildedir; sağlıklı hayvanlarda yaygın bir şekilde bulunan Heterakis gallinarum adlı bağırsak paraziti karabaş hastalığı etkeninin yumurtalarını bağırsak içerisinde yerler. Bu yumurtalar parazitlerin vücuduna yerleşir ve dışkı yolu ile etrafa atılır. Sağlıklı hayvanlar hastalığın etkeninin yumurtalarını bu şekilde ya dışkı bulaşmış yerlerdeki parazitleri yiyerek, ya da bu parazitleri tüketen toprak solucanlarını yiyerek vücuduna alır.

Kanatlılarda Karabaş Hastalığında Hangi Belirtiler Görülür ?

Karabaş (Histomoniazis) hastalığında (özellikle hindilerde) aşağıdaki semptomlardan bir veya birkaçı görülebilir.

⦁ Durgunluk,

⦁ Kambur görünüm,

⦁ İştahta azalma,

⦁ Kanat düşüklüğü,

⦁ Dağınık ve düzensiz tüy yapısı,

⦁ Baş bölgesinde siyanotik görünüm (morarma) olabilir, ancak bilinenin aksine nadir görülür,

⦁ En önemli belirti parlak, sülfür sarısı renkte ishalle seyreden dışkıdır.

Tavuklarda kanlı dışkılama görülebilir, ancak genel olarak herhangi bir semptom göstermezler. Ancak semptom göstermeyen hasta hayvanlar da Karabaş hastalığını yayabilir.

Kanatlılarda Karabaş Hastalığı Nasıl Teşhis Edilir ?

Karabaş (Histomoniazis) hastalığından şüpheleniliyorsa diğer testlerle birlikte postmortem (ölüm sonrası) muayene yapılır. Sekum (kör bağırsak) ödemli, şişkin halde görülür. İç kısmında ise sarı renkli, yoğun kokulu bir akıntı vardır.

Karaciğerde yaygın şekilde yuvarlak şekilli, içe doğru göçmüş halde bulunan sarı-yeşil veya gri renkte nekroz (ölmüş doku) alanları vardır. Bu lezyonların büyüklüğü 1 ile 4 santimetre arasında değişiklik gösterir ve bütün karaciğere yayılmış halde olabilir.

Böbrek, dalak, pankreas gibi diğer organlarda da lezyonlar görülebilir. Bu belirtilerden bir veya birkaçı birlikte görülebilir,  sadece bu verilere dayanarak bu hastalığın teşhis edilmesi söz konusu değildir. Sorumlu veteriner hekim mikroskopik inceleme ve PCR testi gibi ek incelemeler yaparak teşhisi netleştirir.

Kanatlılarda Karabaş Hastalığı Nasıl Tedavi Edilir ?

Günümüzde Karabaş hastalığının tedavisinde ticari işletmelerde kullanılmak üzere onay almış herhangi bir ilaç bulunmamaktadır. Geçmişte birçok ilaç kullanılmış, bazıları da başarılı olmuş ise de şu anda yumurta ve ette kalıntı bıraktığı için bu ilaçlar kullanılmamaktadır. Ancak yumurta veya et üretimi amacı olmayan, pet hayvanı olarak tavuk veya hindi besleyen kişiler bu ilaçlar ile veteriner hekim kontrolü altında karabaş hastalığını tedavi ettirebilirler.

Hastalığın yayılmasında tavuk ve hindilerde yaygın olarak görülen bir iç parazit etkili olduğu için buna yönelik antiparaziter uygulamalar usülüne uygun olarak yapılırsa hastalığın yayılma oranı düşecektir.

Kanatlılarda Karabaş Hastalığından Korunmak İçin Neler Yapılabilir ?

Kanatlılarda Karabaş hastalığından korunmak için mutlaka biyogüvenlik uygulamaları usülüne uygun olarak alınmalıdır. Bazı ülkelerde aşısı bulunmakla birlikte bu aşının koruyuculuk oranı düşük olduğu için rutin aşı programlarında yer almaz. Genç ve yetişkin hayvanlar mutlaka ayrı bölmelerde tutulmalı ve yetiştirilmelidir. Tavuk ve hindilerin ayrı bölgelerde yetiştirilmesi ve temaslarının engellenmesi için gerekli koşullar sağlanmalıdır.

Kümes giriş ve çıkışlarında kullanılmak üzere mutlaka ayrı kıyafet ve ayakkabılar olmalı ve düzenli şekilde dezenfekte edilmelidir.

Kümes içerisindeki ayrı bölmelerde bulunan suluk, yemlik gibi ortak kullanılan materyallerin yerleri değiştirilmemelidir, yer değişikliği yapılmak zorunda ise bu materyaller mutlaka dezenfekte edilmelidir. Çevrede yabani kuşların olmaması için gerekli önlemler alınmalı, kuşlar ve onların dışkılarıyla kümeste beslenen hayvanların temas etmesinin önüne geçilmelidir. Kümes içerisindeki ayrı bölmelerde bulunan hayvanların hastalığın teşhisi sonrasında mutlaka birbirleriyle teması engellenmelidir. Bölmeler için personelin ayrı kıyafet ve ayakkabılar kullanması gereklidir.

Altlıkların nemli veya kirli olmaması Karabaş hastalığının yayılmaması için önemlidir, hastalık etkenini taşıyan dışkılar taze halde iken yayılım için daha büyük bir risk oluşturur.

Altlıklar düzenli değiştirilmeli, gerekliyse fazla miktardaki su için gider inşa edilmelidir. Karabaş (Histomoniazis) hastalığının teşhisi sonrasında mutlaka uygun dezenfektanlar (sodyum hipoklorit gibi) düzenli aralıklarla periyodik şekilde kullanılarak gerekli hijyen sağlanmalıdır.

Sorumlu veteriner hekim mutlaka uygun şekilde antiparaziter uygulamaları yapmalıdır. Kümes içerisinde veya çevresinde bulunabilecek kemirgen, sinek ve böcekler de karabaş hastalığını yayabilir,  yetiştiricinin gerekli önlemleri alması gerekir. Şiddetli yağmur sonrası toprak yüzeyine çıkan solucanların kümes içerisine girmesi ve hayvanlar tarafından yenmesi hastalığın yayılma ihtimalini arttıracağından dikkatli olunmalıdır.

Yetersiz ve dengesiz yapılan yemleme programları karabaş hastalığı dahil olmak üzere birçok hastalık için zemin oluşturacağından yem ve takviye ürünler dikkatli bir şekilde verilmelidir. Hayvanlar hayvan refahına uygun şekilde yetiştirilmeli, aşırı sıcaklık, nem, kötü hijyen koşulları gibi onları strese sokacak ve bağışıklıklarının zayıflamasına yol açacak etkenlerin önüne geçilmelidir.

Kümes içerisinde aşırı miktarda hayvanın bulunması hem stresin artmasına neden olacak, hem de karabaş hastalığı da dahil olmak üzere birçok hastalığın yayılma ihtimalini yükselteceğinden yetiştiriciler kümes boyutuna uygun miktarda hayvan beslemelidir.

Kaynaklar
thepoultrysite.com
msdvetmanual.com
veteriner.fusabil.org