Kafes Yorgunluğu Nedir?

Bilindiği üzere yumurta üretim çiftliklerinde tavuklar için kullanılan, yer sistemli kümesler (altlıklı), ızgara sistemli kümesler ve kafes sistemi olmak üzere 3 tip kafes mevcuttur. Günümüzde en yaygın kullanılan sistem olan kafes sisteminde 400 santimetreküplük alana 1 tavuk gelecek şekilde hesap edilir. Bu sistemin yumurta verimi açısından birçok avantajı olmasına rağmen beraberinde getirdiği birkaç dezavantajı olduğunu da söyleyebiliriz. Bunlar arasından tavukların hareket alanını kısıtlaması, kafes yorgunluğu hastalığını tetikler. Yüksek stok kapasiteli kafes sisteminde barındırılan tavukçu ırklarda, genellikle yumurtladıktan hemen sonra veya yumurta veriminin en yüksek olduğu dönemlerde hayvanın felç geçirerek yan taraflarına doğru yatar pozisyonda kalmalarıyla fark edilebilen kafes yorgunluğu oldukça önemli ve tehlikeli bir hastalıktır.

Kafes yorgunluğu tavuklardaki kemik erimesinin (osteoporozis) eşdeğeridir. Genellikle yemden (rasyondan) yetersiz kalsiyum alımı ile ilgilidir. Tavuklarda bacak halsizliği, ayağa kalkamama, yürüyememe gibi rahatsızlıklarla ortaya çıkmakla beraber, hastalığın tedavisi sonrasında bile uzun süreli etkileri devam etmektedir. Kafes yorgunluğu hayvan refahına dikkat edilmeyen, rasyonları düzenli hazırlanmayan tavuk çiftliklerinde, yüksek yumurta verimi sağlayan hayvanlarda ve genellikle daha ağır vücut ağırlığına sahip tavuk ırklarında özellikle dikkat edilmesi gereken bir hastalıktır.

Kafes Yorgunluğunun Sebepleri Nelerdir?

Yüksek verimli yumurta tavuklarındaki beslenme dengesizliği kafes yorgunluğu hastalığının en temel sebebidir. Kalsiyum (Ca) ve fosfor (P) oranı yeterli olmayan tavuk yemlerinde, yumurta üretiminin devam etmesi için ihtiyaç duyulan bu mineraller, medullar kemiklerden (bacak kemikleri, kaburga ve omuz kemikleri medullar kemiklerdendir ve kanatlıların güçlü yumurta kabukları oluşturabilmeleri için kalsiyum deposu olarak görevlidirler) çekilmeye başlanır. Kemiğin sertlik ve kıvamına katkıda bulunan Ca ve P minerallerinin çekilmesi sonucunda güçsüzlük hali meydana gelir ve kemik sert yapısını kaybederek kırılgan bir yapıya dönüşür. Daha sonraki aşamalarda topallama, hareket edememe ve ölüm meydana gelebilir.

Kafes yorgunluğuna hayvanların yumurta veriminin en fazla olduğu dönemlerde daha sık rastlanır. Bunun sebebi yumurta verimi arttıkça tavukların vücudundaki kalsiyum miktarı da düşmeye ve bir noktadan sonra kemiklerden rezerve etmeye başlar. Kaybedilen mineraller yeteri miktarda hayvan tarafından geri alınmazsa felç, kemik kırılması gibi fizyolojik iskelet sistemi bozuklukları ortaya çıkma riski, normal yumurtlama zamanına göre verim artış döneminde daha fazla rastlanır.

Yem ile alınan bu mineraller, bazı durumlarda tavukların rasyonlarında yeteri kadar bulunmasına rağmen yine de kafes yorgunluğu hastalığı görülen çiftlikler olabilir. Bunun sebebi araştırılmalı ve yüksek enerjili yemler hayvanlara verildiğinde, yem tüketimini azalttığı ve bunun sonucunda tavuklarda iştahsızlık sonucu yeteri oranda Ca, P gibi minerallerin alınamamasına bağlı olarak kafes yorgunluğu hastalığı oluşabileceği unutulmamalıdır.

Kafes sistemi kullanılan barınaklardaki sıkışıklığın artmasına bağlı olarak çevre ısısının artması ve tavuklarda iştahsızlık meydana getirmesiyle yine yeteri oranda mineral alınımı sağlanamayabilir.

Yaşı 7 aylıktan küçük olan tavuklarda genellikle yemin Ca seviyesi yüksek yumurta verimini karşılayamaz ve bu yaşlardaki tavuklarda kafes yorgunluğu hastalığının görülmesinin en yaygın nedenlerinden birisidir. Kafes yorgunluğu genç hayvanlarda, kemiklerdeki mineral deposunun yetişkinlere göre daha az olmasından dolayı daha sık rastlanır.

Yaşı ileri olan yumurta tavuklarında aralıksız, uzun ve yorucu yumurta verimi dönemlerinden sonra vücuttaki ( özellikle medullar kemiklerdeki) rezervler boşalmış olabileceğinden mineral eksikliği, kafes yorgunluğuna sebep olabilir. 

Yine kullanılan barınak sisteminde tavuklar arasında yem alımında bir yarış var ise, ortak yem kapları kullanılıyorsa, bazı tavuklar yeteri miktarda beslenemeyeceği için yine yetersiz mineral alımına yol açabileceği unutulmamalıdır.

Kafes Yorgunluğu Hastalığının Belirtileri Nelerdir?

Kafes yorgunluğunun belirtileri, sürü performansı gözlenerek, zayıf yumurta kabukları ve yumurta üretiminin durması gibi durumların varlığında fark edilebilir. Ancak kırılgan kemiklerin olması, halsizlik ve açlık ya da susuzluğa bağlı ölümlerin olması gibi oldukça şiddetli ve bizleri hayvan refahı konusunda endişeye düşüren belirtiler de görülebilmektedir. Tavuklar hiçbir belirti göstermeden ölebilirler veya yumurtladıktan hemen sonra bir yanlarının üzerine yatarak tekrar ayağa kalkamazlar.

Özellikle yumurta kabuğu kalınlığı, kabuğun çabuk kırılabilir olup olmadığı rutin olarak kontrol edilmelidir. Hayvanın sürekli olarak yumurtlaması ve beraberinde bir de yetersiz kalsiyum alımı var ise, vücuttaki kalsiyum rezervlerinin azalması son yumurtalarda kendini belli eder ve zayıf kabuklu yumurtaların oluşmasına sebebiyet verir. Kolay kırılan yumurta kabuğu tüketici tarafından tercih edilmez, kalite standartlarına uymaz ve nakil esnasında problem çıkartır. İşletmenizde kabuk kalınlığı az olan yumurta sayısı artarsa, felç geçiren ve kırıklar sebebiyle kafesin arka kısmında kalan tavukların var ise kafes yorgunluğu hastalığı açısından mutlaka değerlendirmeli ve veteriner hekiminize danışmalısınız.

Kafes yorgunluğu hastalığında genellikle kemik kırıkları veya felç ölüm sebebi değildir. Yumurtlamadan sonra açığa çıkan kalsiyum eksikliği sonucunda hayvanın bir tarafına yatıp kalması onun kafesin arka taraflarında kalmasına ve ardından yemle suya ulaşamamasından dolayı açlık ve susuzluk hayvanın kesin ölüm sebebidir. Kafes yorgunluğu hastalığının önlenmesinde yetiştirme ve üretimin her aşaması önemlidir. Buna benzer belirtilere sahip olan birçok hastalık olduğu için kesin teşhisin konulabilmesi için laboratuvarda test edilmelidir.

Kafes Yorgunluğu Tedavisi Nasıl Olmalıdır?

Kafes yorgunluğu genel olarak beslenmedeki ve sürü yönetimindeki problemlerden kaynaklanmasından dolayı, iyi bir yönetim ve yemlerin orantılı, yeterli miktarlarda hazırlanıp verilmesiyle çözülebilecek bir hastalıktır. Kafes yorgunluğunun fazla sayıda ve yaygın olarak görüldüğü sürülerde, hayvanların yaşına göre normal kiloda olması sağlanarak ve ilk yumurtlama dönemine girmeden en az bir hafta önce yüksek kalsiyum içeren rasyonların hazırlanmasıyla (en az %4 kalsiyum) önlenebilir.

Hayvanlara verilecek rasyonlar, meydana gelebilecek hasarların engellenmesi için mutlaka yeterli miktarda kalsiyum ve fosfor oranına sahip olmalıdır. Ancak büyüme döneminde %2,5’tan fazla miktarda kalsiyum içeren yemlerin hayvanlara verilmesi sonucunda yüksek oranda böbrek hastalıkları(nefrozis), böbrek yetmezliği, iç organ gutu, böbrek taşı hastalıkları meydana geliyor. Özellikle yüksek oranda verilen kalsiyum, ortamda diğer hastalıkların (özellikle enfeksiyöz bronşitis), da var olduğu kümeslerde ciddi ölümlere sebep olabiliyor. Kabuk kalitesi ve kemik dayanıklılığı, rasyonun içermesi gereken kalsiyum miktarının yarısı kireç taşı formunda verildiğinde ikisi de arttırılabilir. Kolayca sindirilebilen kalsiyum veya kalsiyum fosfat kaynaklarının (midye-istiridye kabukları), kalsiyum eksikliğine bağlı meydana gelen felçten hemen sonra hayvana tedarik edilmesi bu hastalığın iyileşmesinde etkili olur. Kafes yorgunluğu hastalığı geçiren hayvanlara (her yaştaki), içme sularına vitamin ve elektrolit eklenmesi tavsiye edilir.

Kalsiyumun sindirilip absorbe edilmesinde D vitaminin rolü oldukça büyüktür. Bu yüzden tavuk yemlerinde fosfor ve kalsiyumun yanında D vitamininin de yeterli miktarda bulunması gerekir.

İyi yönetilen, hayvan refahına dikkat edilen bir kanatlı işletmesinde genellikle bu hastalığa rastlanmaz. Bu yüzden hayvan refahı standartlarının mümkün olduğunca yüksek tutulması ve iyi yönetilen bir sisteme sahip olunması gerekir. Unutmayın her ne kadar başta zahmetli veya pahalı da görünse erken tedbir almak, işletmenizin uzun vadede dayanıklı kalmasını ve daha sonradan ortaya çıkabilecek ve daha pahalıya mal olacak tedavi masraflarından kaçınmanızı sağlar.

Kaynaklar:

msdvetmanual.com
thepoultrysite.com
layinghens.hendrix-genetics.com
poultry.extension.org