Kanatlılarda Mantar Hastalıkları Nedir?

Mantarlar insan hayatında ve bağlantılı olduğu gibi kanatlı hayvanların da yaşam alanında bulunur. Hastalık yapıcı mantar enfeksiyonları da bazen bakteriyel ve viral hastalıklar kadar önemli ve yaygındır; ama bakteriyel ve viral hastalıklar kadar önemsenmemiştir.

Son zamanlarda yayılmış kanatlı sektörü ile mantar hastalıklarının dünya çapında gözle görülebilir başlığı ve yaygınlığı artmıştır. Mantar hastalıklıları; son dönemlerde kanatlı sektörü için ekonomik ve önemli bir sorun haline gelmiştir. Bazı mantar hastalıklarının insanlara bulaşması ise halk sağlığını kötü bir şekilde etkilememektedir. Göçmen kuşların ya da evcilleşmiş olan diğer türlerin hemen hemen hepsinde mantar bulundurma ve bulaştırma potansiyeli vardır.

Güvercin, tavuk, hindi, sülün, kanarya ve daha bir çok tür ve ırkta mantar görülmektedir. Yumurtadan yeni çıkmış tavuk, hindi ve ördek yavruları diğer türler ve yaşlı hayvanlardan mantarlara karşı daha duyarlıdır.

Kanatlılar için; Aspergillozis, Mikotoksikozis, Histoplazmozis, Rhizopus, Candidiazis, Aflatoksikozis, Penisillium, Trikophytozis (dış mantar etkeni olarak) gibi birçok mantar etkeni hastalık oluşturur; fakat en yaygın ve önemli etkileyen türler ise Aspergillus türleri, Mikotoksikozis ve Candidiazis´tir . Bu türler dünya çapında ve ülkemizde de en çok rastlanan, ekonomik öneme sahip ve insanlara da bulaşması zoonoz hastalık eden türlerdir.

Hayvanların yem ve sudan yararlanma, sağlık sorunu oluşturması sonucu üremenin ve yumurtlamanın azalması ya da durması kanatlı sektörünü sekteye uğratır. Hastane tedavisi için masraflar ile kanatlı sektör

Kanatlılarda Mantar Hastalıkları Nasıl Bulaşır ve Yayılır?

Mantarların sayılmaz; üreyebilir ise mantar etkeninin üreyebileceği ve çoğalabileceği çok rahat bir şekilde gelişir ve yayılır. Kanatlı hayvanların havada ve çevrede bulunan etkeni solunum yolu ile alması, göz mukozasına etkenin girmesi ile, herhangi bir açık yaranın mantar etkenini kapması, yemlik, suluk gibi birlikte kullanılan ve temizliğine dikkat edilmeyen eşyalardan, mevsimsel değişimler (özelliklelerin arttığı aylarda), , kirli duvarlardan ve nemli hava ortamları, kümesin veya kanatlı hayvanın bulunduğu diğer ortamların hijyenik koşullarının kötü olması, altlıklarının, idrar ve dışkı ile karışık uzun süre tutulması, yemlerin bozuk ve küflü olması hastalığın en önemli bulaşma sebeplerindendir.

Bazı araştırmalar sonucu, kenelerin de mantar etkeninin taşıması ile kanatlı hayvan alımı yaparken alınan hayvanın etkeni taşıyor olması, kötü şekilde gerçekleşen kanatlı hayvan transportlarında ve diğer hastalıkların kanatlı hayvanın bağışıklık sistemini baskılaması sonucu vücutta bulunan mantar etkeninin çoğalması ve etkin hale gelmesi sonucunda mantar hastalıkların diğer canlılara bulaşması ortaya çıkmış diğer sebepler arasında sayılabilir. 

Kanatlılar İçin Mantar Hastalığının Teşhis ve Tanısı Nasıl Yapılır?

Hayvanın dış görünüşündeki değişiklikler tanı için kolaylık sağlar. Mantar hastalığının bulunduğu ve yerleştiği bölgeye göre farklı karakteristik özellik ve lezyonlar gösterir. Kesin bir tanı için; eğer ağız bölgesi ise bir svap yardımı ile örnek alınır ya da vücudun diğer bölgelerinde ise buradaki lezyondan uygun şekilde kalıntı ya da döküntüler alınır. Eğer vücudun dışında herhangi bir belirti gözükmüyorsa bunun için dışkı muayenesi de alınır. Kanat-tüy örneklerinden de yararlanılmaktadır. Alınan örnekler laboratuvar ortamında uzman kişiler tarafından incelemeye alınır. Mikotik incelemeler için genelde biyofilm testi ve agar kuyucuk testi kullanılır.

Mantar Hastalığının Kanatlı Hayvanlarda Klinik Belirtileri Nelerdir?

Mantarın vücudun hangi bölgesinde bulunmasına bağlı olarak değişkenlik gösterir. Hayvanın genel durumunda kötüleşme vardır. Bazen ishal durumları gözlenir. Tüylerde kabarma veya dökülme, kepeklenme, kabuk oluşumu, sakal ve ibiklerde kalınlaşma ve morarma, vücuda yem ve su almada isteksizlik görülür. Nefes alma ve vermede artış, Aspergillus türleri ile enfekte olmasında vücutta ateşin çıkması, gözün konjuktivasında ve çevresinde kızarıklık, gözün kısık olması, hırıltılı bir öksürük, ileri dönemlerinde beyni etkilemesi ile beyinde hasarların oluşması, her kanatlıda görülmesine rağmen özellikle tavuk ve hindi de akciğer ve hava keselerinde görülen karakteristik nodüler yapılar gözlemlenir. Eğer vücudun sadece belirli bir bölgesinde ise; örneğin ağız bölgesinde ise gaga bölgesinde beyaz sarımtırak renkte granül benzeri oluşumlar, damakta iltihap benzeri, pamukçuk gibi bir beyazlığın kaplaması görülür. Ağızda görülen bu mantar oluşumları ile hayvanda yem ve su almada isteksizdir. Bu da verim düşüşüne sebep olur.

Ayakların pullarında açılma, dökülme, ayaklarda şişme, kızarma, içteki taze ve canlı dokunun gözle görülebilir şekilde açığa çıkması herhangi bir mantar hastalığının habercisidir. Ayaklarda oluşan bu lezyonlar sonucunda dengesiz bir yürüyüş, bazen topallama, su ve yeme ulaşamama sonucunda zayıflık görülür. Hayvan tek başına sessiz bir köşede dinlenmek ister. Bunlar dış mantar oluşumudur.

Eğer mantar iç organlarda özellikle kursak denilen taşlı midede bulunursa burada da yine bazı semptomlar benzerlik gösterir. Kursağın taş gibi sert ve şişkin olması ve ölmüş olan hayvanın otopsisi yapılırsa kursakta beyaz-sarımtırak renkte zar gibi sarılmış şekilde kursağın tamamında oluşumlar görülür. Mantar etkenleri hayvanın kassal yapıdaki midesine ve bağırsağına da ulaşmış olması muhtemeldir. Dışkı genellikle ağır ve pis bir kokuda olur. Bu tarz oluşumlarda hasta hayvandan uzman kişiler tarafından uygun şekilde numune alınıp laboratuvar analizi yapılmalıdır.

Kanatlılarda Mantar Hastalığının Tedavisi Var Mıdır?

Mantar hastalığının diğer hayvanlarda ve insanlarda olduğu gibi kanatlılar için de belli bir protokol düzenlenerek hayvan eski refah ve sağlığına tekrar kavuşturulabilir. Tedavi için; etken maddesi klorheksidin, miconazole veya da her ikisini birden içeren pomad tarzı kremler dış mantarlar için kullanımı uygundur.

Krem vücudun dışarıdan görülen lezyonlarına özellikle ağız ve ayakta görülen mantar lezyon ve yaraları için günlük 2 ya da 3 kere kullanılabilir. Bunun dışında antiseptik özellikte nitrofurazon etken maddesi olan krem kullanımları da tedaviyi desteklemektedir.

Ağızda görülen, kursakta mantar olabileceği durumlarda ise metronidazol etken maddeli bir antibiyotik kullanımı etkili olacaktır. Antibiyotik tedavisi her hayvan için 0.5 mg günlük dozda 5 gün boyunca kullanılır.

Tedavide hayvanın temiz bir ortamda bulunması, kümeslerin havalandırılması, altlıkların temiz ve kuru olmasının sağlanması gereklidir. Çoklu hayvanın bulunduğu işletmelerde hasta hayvanın başka bir yerde tutulması, yem ve su alımında azalma veya hiç almama durumu görülürse hayvana bizzat yem ve suyun verilmesi gereklidir. Hayvanların belirli gün ve saatlerde güneş ışını alması sağlanmalıdır.

Kanatlı İşletmelerinde Mantar Hastalığında Korunma Nasıl Olmalıdır?

Kanatlı hayvanın bulunduğu bölgede veya kümeslerde temizlik ve hijyene dikkat edilmeli,

Gerekli durumlarda duvar ve yerlere kireç dökülmeli,

Havalandırma işlemleri yapılmalı,

Altlık için kuru kiri pek tutmayan, parçalanmayan maddeler kullanmalı, 

Hayvanların güneş ışınından faydalanması sağlanmalı, (Böylece dış mantar etkeni büyük ölçüde azalmaktadır.)

Hastalığın çıktığı kümeslerde hayvan bulundurulmamalı ve kümeslerde temizlik yapılmalı,

Belli bir süre sonunda hayvanlar tekrar temizlenmiş kümeslere konulmalıdır.

Kanatlılarda Görülen Mantarlar Halk Sağlığına Etkileri Nelerdir?

Evde beslenen kuş türleri, kümes hayvancılığındaki hindi, tavuk ve daha birçok kanatlı türü insanlar için hastalık yapan Rhizopus türleri, Penisillium türleri, Fusarium türleri gibi mantarların kanatlılardan insanlara geçtiği kanıtlanmıştır. Hasta olan hayvanlarla temastan sonra ellerin yıkanması, yıkanmadan yüze veya başka yerlere dokunulmaması önemlidir. Hayvan sayısının fazla olduğu işletmelerde ise yetiştiricinin kıyafet ve çizmelerinin temizliğine dikkat edilmelidir.

Kaynakça

D. Sainsbury, Poultry Health And Management Pattison M., McMullin P., Bradbury J., Alewander D., Poultry diseases, Elsevier Limited,

2008 Asfaw M., Dazit D., 2017, Major Fungal Disease of Poultry, British Journal of Poultry Sciences 6 (1): 16-25

Beyaz L., Gümüşsoy K., Çam Y., ABAY S., Atasever A., ​​2008, Kayseri Hayvanat Bahçesinde Bulunan Bazı Yabani Kanatlı Türlerinde Rastlanan Sistemik Aspergillozis, Ankara Üni. Veteriner. Fak. Dergisi, 55, 31-35

Boynukara B., Aydın M., Gülhan T., 2019, Komplike Mantar Enfeksiyonu: Muhabbet Kuşu, Dergipark / Doğanın Sesi, 4, 24-31