Yüksek verimli süt ineklerinde doğumdan sonraki 10. günden 6. haftaya kadar sürede görülen ve genellikle 3. haftada yoğunlaşan süt veriminin düşmesi, canlı ağırlık kaybı, iştahsızlık, kan şekerinin düşmesi, karaciğerde yağ birikimin artması ve bazı vakalarda sinirsel belirtilerle karakterize bir metabolizma hastalığıdır.

Ketozis hastalığı özellikle Holstein ve Jersey ırklarında daha fazla görülmekle beraber süt verimi yüksek tüm ırklarda görülme ihtimali vardır. Ketozis gizli ve klinik formuna göre hastalığın görüldüğü ineklerde günlük 3-10 litrelere varan süt kayıplarına sebep olmaktadır. Bu miktarlar araştırmalara göre ortalama yıllık 353.4 litre kayıpla sonuçlanmaktadır. 2020 yılı sütün litre fiyatına göre ketozis hastalığı görülen ineklerde yıllık 830,50 lira sadece süt düşüşü sebebiyle bir mali kayıp vardır, bu miktarın üstüne tedavi ve tohumlama zamanındaki süre kayıplarını da eklediğimizde bir işletmeye olan zararını tahmin etmek hiçte zor olmayacaktır. Yapılan diğer araştırmada ise doğumdan sonraki ilk haftalarda subklinik (gizli) ketozis görülme oranı %10-30 arasında değişmekte, başka bir araştırmada ise doğumdan sonraki ilk 9 haftada subklinik ketozis görülme oranının %43-59 arasında olduğu bildirilmiştir.

Ketozisin Subklinik( gizli) ve Klinik olarak belirgin iki formu, klinik formunun ise 4 farklı alt sınıflandırması vardır.

KLİNİK KETOZİS

1. PRİMER KETOZİS

Doğumdan sonraki erken dönemde bilindiği üzere ineklerin süt veriminde artış görülmektedir. Fakat süt veriminin tersine hayvanın yem tüketiminde ise istenen iştah görülmez. Hayvanın yetersiz yem tüketmesi metabolik dengenin bozulmasına ve hayvanın ketozise yakalanmasına sebep olur. Bu iştahsızlığın en belirgin sebebi kuru dönemde aşırı kilolu olan ineklerdir.

2. SEKONDER KETOZİS

Doğumdan sonra ineklerin yetersiz yem yemesine sebep olan hastalıklar sekonder ketozisin sebebini oluştururlar. Bu hastalıkların başında abomazum deplasmanları, septit metrit ve mastitler, yabancı cisim batmaları, retensiyo secundinarum ( eten-eş atılamaması), ağrılı ayak hastalıkları, asidoz vb. sayılabilir. Sekonder ketozise ayrıca hayvanın uzun süre aç bırakılması da sebep olmaktadır.

3. ALİMENTER KETOZİS

Ketojenik madde olan bütirik asit seviyesi yüksek silajların yedirilmesi alimenter ketozise sebep olur. Yağışlı havalarda yapılan ve bozuk olan silajların bütirik asit seviyesi yüksektir. Çok fazla miktarda yedirilen bu silajlar ketozis vakalarını artırmaktadır.

4. NUTRİSYONEL KETOSİZ

Kobalt, flor, klor ve B12 eksikliğinden kaynaklanan ketozis türüdür.

Ketozisin Oluşum Mekanizması ve Sebepleri

İnekler günlük enerji ihtiyaçlarının yarısından fazlasını, yediği gıdaların işkembedeki mikrobiyal sindirim sonucunda ortaya çıkan propiyonik asitden karşılamaktadır. Propiyonik asit özellikle tane yemlerde, tane yemlerin içinde ise nişasta değeri yüksek ham maddelerde (mısır, arpa, buğday, vb.) daha fazla üretilmektedir. Doğum sonrasında hayvanın iştahının olmaması veya iştahı olsa dahi enerji içeriği düşük rasyonlarla beslenmesi sebebiyle gerekli olan enerji ihtiyacını vücudundaki yağ ve kas dokularından elde etmektedir. Bu çözünen yağ dokusunun bir bölümünü kullanan(oksitleyen) karaciğer, büyük bir kısmını ise kullanamaz. Bu kullanılamayan (oksitlenemeyen) yağ asitleri keton cisimleri dediğimiz asetoasetik asit, beta-hiroksibütirik asit ve asetona dönüşür. Bu keton cisimleri diğer dokularda enerji ihtiyacı için kullanılmakta ama fazla üretilmesi sonucunda ise birikerek ketozis hastalığını oluşturmaktadır. Oluşan bu keton cisimleri ise süt ve idrarla atılmaktdır.

45 litre süt veren bir Holstein cinsi inekten doğum sonrası erken dönemde 0-60 günde yaklaşık olarak 2 kg yağ ve 350 gr kas dokusundan elde edilen protein, vücut rezervlerinden mobilize edilmektedir. Gerekli olan günlük enerji ihtiyacı karşılanamadığı zaman bu miktarlar daha fazla olacak ve inek aşırı miktarda zayıflayacaktır.

Doğum sonrasında istenilen günlük canlı ağırlık kaybı 1 kg civarında olmalıdır. Bu miktarın üstüne çıkan hayvanlar da ketosiz görülme riski artacaktır.

Hastalığın Belirtileri

Ketozis genel olarak sindirim sistemi semptomları görülmekle birlikte az olsa da sinir sistemi bulguları gözlenmektedir. 

Ketosiz Hastalığın Sebep Olacağı Diğer Durumlar

• Ketozisde ölüm görülmez.
• Karaciğer dokusunda yoğun miktarda yağlanma şekillenir.
• Ketozis şekillenen hayvanlarda ilk kızgınlık gösterme süresi uzamaktadır.
• Kistik ovaryumlar (yumurtalık kistleri) görülme ihtimali artar.
• Abomazum deplasmanları( mide dönmesi) görülme riski artmaktadır.
• Keton cisimleri vücudun savunma hücrelerini baskılayarak mastits, metrits (rahim intihabı), solunum sistemi enfeksiyonlarının görülme ihtimalini artırmaktadır.

Koruyucu Önlemler

• Ketozis hastalığının en büyük sebeplerinden biri doğuma inek veya yeni doğum yapacak düvelerin çok yağlı girmesidir. Bu yüzden kuru dönemdeki ineklerin ve yeni doğum yapacak düvelerin kondüsyon takibidir. Kondüsyon skoru doğuma girecek hayvanlarda 3.75 düzeyini aşmamalıdır. İdeal kondüsyon 3.25-3.75 arasıdır.
• Doğuma 15-21 gün kala inek ve düveleri mutlaka doğumdan sonra yiyecekleri fabrika süt yemlerine veya diğer ham maddelere alıştırılmalıdırlar. (close-up beslenmesi). Bu uygulama yapılmadığı taktirde özellikle ilkine doğum yapan düveler doğumdan sonra işkembesini, yeni yiyeceği yeme alıştırması zor olacak ve iştahsızlık yaşayacaktır. Konsantre (tane) yem kısmı ise ineğin canlı ağırlığının % 1’ini geçmemelidir. 600 kg bir inek için 6 kg günlük konsantre yem yeterli olacaktır.
• İlkine doğum yapan düveler, sağılacağı için sağmal inek grubuna alınır, burada baskın olan inekler gruba yeni gelen hayvanlara baskı yaparak onların yem yemesini engelleyecektir. Özellikle yeni doğum yapan ineklerin olduğu grupta yemlik alanı normal gruptaki hayvanlara göre %10 daha az kapasiteyle doldurulmalıdır ve hayvanlar strese girmeden rahatlıkla yem yiyebilmelidirler. Eğer imkân varsa mutlaka ilkine doğum yapan düvelere doğum sonrasi ilk 60 gün ayrı bir grup açılmalıdır.
• Doğumundan sonraki 3-5 gün boyunca hayvanlara günde 500 ml propilen glikol içirilmesi yaşanacak metabolik hastalıkları ve iştahsızlık problemlerinin büyük bir kısmını önleyecektir.
• Doğumdan sonra yemlere ilave olarak 250-400 gr arasında by-pass yağ ilaveleri hayvanların eksik enerji ihtiyacının karşılanmasında yarar sağlayacaktır.
• Hayvanlara hiçbir zaman bozuk veya küflenmiş ürünler kullanılmamalıdır. Özellikle bozuk mısır slajında bütirik asit seviyesi yüksek olduğu için ketozis görülme riski artacaktır. Riskli sürülerde mısır slajı miktarı günlük 20 kg düzeylerini geçmemelidir.
• Rasyon kobalt, B12, metiyonin ve kolin yönünden zenginleştirilmelidir.
• Doğum sonrası 14 ve 21. günlerde kan Glikoz ve BHBA düzeyleri kontrol edilmelidir.
• Kan glikoz seviyesi 1.9mmol/lt(35mg/dl) değerinin üstünde olmalıdır.
• Kan BHBA seviyesi ise 1.0 mmol/lt seviyesinin altında olmalıdır. Eğer bu değerler istenilen rakamlardan farklı ise mutlaka rasyonun enerji miktarı kontrol edilmelidir ve diğer koruyucu önlemler alınmalıdır.

Doğuma yakın ideal kondüsyona sahip 2. laktasyon bir Holstein ineği (vks: 3.5)

Ketozisin Karıştırılabileceği Diğer Hastalıklar

• Abomazum deplasmanları (mide dönmesi)
• Kuduz
• Septik Metrit (rahimin yangılı intihabı)
• Pika sendromu

Kaynakça

• hasan batmaz vd./sürü sağlığı ve yönetimi kitabı/bursa 2015/aktüel yayınları
• huzur derya umucalılar, nurettin gülşen/çiftlik hayvanlarında beslenme hastalıkları//konya-2005
• yaşar gül vd./geviş getirenlerde iç hastalıkları kitabı/2012/medipres