Hayvanların beslenmesinde kullanılan tahılların hangi besin elementlerince zengin ya da fakir olduğunu, besin elementleri noksanlıklarında hayvanlarda ne gibi sorunlar meydana geldiğini ve asıl konumuz olan hangi tahıllarda ne kadar ham protein, ham selüloz, ham yağ ve diğer besin elementleri oranları bulunduğuna değineceğiz. Bundan önce, öneminin büyük olduğu ham protein terimini açıklamakta fayda var. Azotun temel bileşeni proteindir ama protein olmayan azot kaynakları da vardır. İşte bu protein olmayan azotlar, işkembede gerekli enerji sağlandığında gerçek proteine dönüşebilir. Protein ile ham protein arasındaki fark da budur. Sonuca varmak gerekirse, yemdeki azot oranını 6.25 ile çarparsak ham protein yüzdesini buluruz. Yemlerin besleme değerleri, içindeki ham protein oranlarına bağlıdır ve hayvanların rasyonlarında en az % 6 oranında ham protein bulunmalıdır.

Tahılların içinde bulunan besin maddelerinin oranları, tahılların çeşitlerine, yetiştirme koşullarına, hasat hatta depolanma durumlarına göre değişse de genel verileri hazırladığım tabloda inceledikten sonra, tahılların besin içeriklerini kısaca belirtelim.

 Tahıllardaki Makro Besin Elementleri ve Hayvan Beslenmesindeki Önemi Nedir?

Makro besin elementleri dediğimiz Azot, Fosfor, Potasyum, Kalsiyum, Kükürt, Magnezyum elementlerinden de hayvanlar yararlanmalıdır. Bu elementlerden yararlanmaları için yemlerde en az;  % 0.8 Potasyum, % 0.3 Kalsiyum, % 0.2 Fosfor ve % 0.1 Magnezyum bulunmalıdır.

Tahıllara gelecek olursak buğday, tritikale, arpa ve yulaf Kalsiyum ve Fosfor yönünden bazen de Magnezyum yönünden yeterli değildir. Tahılların içerdiği makro besin elementleri de diğer elementlerde olduğu gibi, tahılların biçim zamanına bağlı olarak değişim gösterir. Arpanın tahıllar arasında Potasyum yönünden zengin ve potasyum oranının %2 üzerinde olduğunu söyleyebiliriz.

Ot Tetanosu (Çayır Tetanisi) Nedir?

Tahıllarda bazı elementlerin oranlarındaki dengesizlikler problem oluşturur. Mesela tahıllarda Potasyum eksikliği görülmemesine rağmen fazlalığı çokça görülmektedir. Potasyumun fazla olması, geviş getiren hayvanların kanındaki Magnezyum seviyesinin düşmesine neden olur. Buna ot tetanosu denir. Daha fazla bilgi için buraya tıklayabilirsiniz.

Ot tetanosu açısından, arpa riskli bir ottur, çavdar ise Kalsiyumca zengin olduğundan tetani değeri düşüktür. Buğday ve yulafın değerleri de bu yönden kritik sınırlardadır. Tahıllarda ot tetanosu riski en fazla bitkilerin genç dönemlerinde vardır.

Tahıllarda Bulunan Mikro Besin Elementlerinin Hayvan Beslenmesindeki Önemi Nedir?

Biraz da mikro besin elementlerinden bahsedelim. Bunlar Çinko, Mangan, Bakır ve Demir gibi elementlerdir. Tahıllar bu açıdan hayvanların ihtiyacını maalesef tam olarak karşılayamıyor.

Tahıl otunda bulunan mikro besin elementi, yonca, fiğ, yem bezelyesi gibi baklagillerden daha düşüktür. Demir yönünden ise tahıl otları hayvanların ihtiyacını karşılama açısından yeterli düzeydedir. Bahsettiğim mikro besin elementleri çok az ihtiyaç duyulan elementlerdir ama yokluğunda da metabolizmada problemler çıkabilir. Aynı zamanda fazla alındığında da sorun oluştuğu biliniyor. Örnek verecek olursak, tahıl otlarıyla beslenen hayvanlarda Demir, 200- 300 ppm'den sonra zehirlenme yapabilir. Yine tahıl otlarında eksikliğini hemen gösteren Bakırın yokluğunda, sığırlarda anemi, ishal, kalp yetmezliği ve kuzularda da çarpıklık meydana gelir.

Tahıllardaki Mineral Maddeler Hayvan Beslenmesinde Yeterli midir?

Hayır. Tahıllardaki mineral madde içerikleri de hayvan beslenmesi için yeterli değildir. Bu nedenle tahılları direkt olarak yem bitkisi olarak nitelendirmek doğru olmaz. O halde tahılların tek değil de, karışım halinde verilmesi gerekir. Özellikle fiğ ya da yonca gibi baklagillerle birlikte kullanımı uygundur. Böylece tahıl ve baklagil arasındaki dengeyi sağlarız. Tahılların verimi ve gelişiminin iyi olmasıyla baklagillerin besin değerleri birleşerek en iyi sonucu almış oluruz.

Besin Elementlerince Kıyaslanan Bazı Tahıllar

Mısır ve buğdayda Kalsiyum oranı düşük, fosfor ise yüksektir. Buğdayın içindeki nişasta daha hızlı fermente olduğu için, fazla verildiğinde sindirim bozukluklarına, rumen pH’sının düşmesine, kaba yemdeki sindirilebilirliğin azalmasına, ishale, şişkinliklere ve buna bağlı olarak da yem tüketiminin azalması gibi zararlara yol açar.

Yulaf, doymamış yağ asitlerince zengin olduğu için ineklerde süt verimi ve süt yağı üzerine olumlu etki yapar.

Tritikale mısıra göre daha fazla protein içermektedir. Tritikale, fosfor açısından buğday ve çavdara göre daha zengindir. Tritikalenin enerji kaynağı olarak yem değeri mısır ve diğer tane yemlerle kıyaslanabilir düzeydedir.

Çavdarın ise tahıl taneleri arasında lezzetinin en düşük olduğunu söyleyebiliriz. Tüm üreticilerimize bol kazançlar diliyorum.

Kaynaklar
Atatürk Üniv. Ziraat Fak. Derg.,1997
acikders.ankara.edu.tr
ruminantbesleme.com