Kanatlı Çiçeği, kanatlı yetiştiriciliğinde zaman zaman problemlere yol açan ve hakkında değerli, bir o kadar işinize yarayacak bilgileri sizin için derledim. Kanatlı çiçeği uzun zamandır çeşitli kanatlı türlerinde (tavuk, hindi, güvercin vb.) ibik, sakal, göz çevresi ve derinin tüysüz bölgelerinde, ağız boşluğu ve üst solunum yollarında lezyon (yara) oluşturan bulaşıcı bir hastalıktır. Hastalığın etkeni olan Pox virüsü ısıya karşı çok dayanıklı, kimyasal maddelere karşı ise dayanıksızdır. Pox virüsü çeşitli kanatlılarda ve her yaşta görülebilir. Virüsün kanatlılarda hastalığa neden olan dört çeşidi vardır.

• Tavuk çiçek virüsü
• Hindi çiçek virüsü
• Güvercin çiçek virüsü
• Kanarya çiçek virüsü

Kanatlı Çiçeği Hastalığının Belirtileri Nelerdir?

Hastalığın ıslak (difterik) form ve kuru (deri) formu olmak üzere iki formu bulunur. Bazen sürüde her iki form da görülebilir. Belirtiler, hayvanın hassaslığına, virüsün etki derecesine ve diğer çevre koşullarına göre farklı şekilde görülebilir.

Deri (Kuru) Formu Nasıldır?

Kanatlı çiçeğinin en yaygın görülen tipidir. Hastalığın hafif formlarında ve başlangıcında, önemli belirtiler gözlenemez. Ancak, yumurta veriminde azalmalar ve büyümede gerilemeler farkedilir. Vücudun tüysüz bölgelerinde (yüz, göz kapakları, ibik, bacaklar gibi) küçük siğil benzeri oluşumlar görülür. Başta sarımsı bir rengi olan bu oluşumlar, daha sonra hem büyümesi hem de renginin kahverengiye dönmesi sonucunda kuru kabuklara dönüşür. Kabuklar genelde 2 ila 4 hafta kalır. Sonrasında kendiliğinden düşerek pürüzsüz yara dokusu bırakır. Bu kabuklar virüs etkenini taşır ve çevreye bulaşacağı için diğer hayvanlar açısından tehlike arz eder. Gözde belirtiler başlangıçta hafif kızarıklık şeklinde ortaya çıkar, ilerleyen zamanda göz kapaklarında şişme ve şiddetli yaralar oluşur. Bu sırada hasta hayvan, bakteriyel hastalıklara da açık hale geleceğinden, oluşan yara ve kabuklar temiz tutulmalıdır.

Difteri (Islak) Formu Nasıldır?

Kanatlı çiçeğinin bu formu yüksek ölüm oranı ile ilişkilidir. Ağız boşluğu,  yemek borusunda önce kırmızı odaklar şeklinde daha sonra sarımsı siğiller şeklinde oluşumlar görülür. Üst solunum yolunda oluştuklarında, tavukların yem alımının azalmasına, yutmada ve nefes almada güçlük çekmesine neden olur. Difterik tipte görülen bu belirtiler genellikle A vitamini eksikliği sonucu oluşan belirtilerle karışabilir. A vitamini eksikliğinde kabuklar kaldırıldığında alttaki dokuda bir bozukluk görülmez; fakat difterik formda kanayan bir doku görülür. Ayrıca bu formu gösteren kanatlılarda, burunda kötü kokulu akıntı, gözlerde görme bozuklukları oluşabilir. Difteri formu güvercinlerde daha yaygın olup, deri formuyla beraber seyreder. Ölüm oranı kanaryalarda %80 civarı iken tavuklarda bu oran daha düşüktür.

Kanatlı Çiçeği Hastalığında Bulaşma Nasıl Olur?

Deride şekillenen yara ve kabuklarda çok sayıda virüs bulunur. Deri döküntülerinde, tüyler ve tozlar üzerinde aylar, hatta yıllarca canlılığını koruyabilir. Bulaşma, bunların dökülmesi ve saçılmasıyla, deri ve mukoza yoluyla olur. Kavgacı yapıları nedeniyle horozlarda yaralanmalar daha çok meydana gelir. Dolayısıyla deri bütünlüğünün bozulmasıyla hastalığın bulaşma riski yükselir. Sağlam deriden ise etken giremez. Ayrıca solunum yoluyla da bulaştığı bildirilmiştir. Kümesteki virus ile bulaşık ekipmanlar, yem ve su da virusun yayılmasında etkendir. Tavuk bitleri ve sivrisinekler hastalığı taşımada büyük rol oynar.

Kanatlı Çiçeği Hastalığı Hangi Mevsimlerde ve Ne Sıklıkta Görülür?

Kanatlı çiçeği genellikle hemen hemen her mevsimde görülür. Güvercin ve kanaryalarda büyük salgınlara neden olur. Broyler tavuklarda ise yaz aylarında ortaya çıkmaktadır. Yazın hastalığın yayılmasında sivrisinekler etkilidir. Hastalığın görülme sıklığı iklim, kümes yönetimi, hijyen ve aşılama programlarına bağlı olarak değişkendir.

Kanatlı Çiçeği Hastalığında Ölüm Oranı Nedir?

Ölüm oranı değişkendir. Deri formu %1-2 civarında ölüme sebep olurken, difteri formu aşısız sürülerde %50-60 oranındadır.

Kanatlı Çiçeği Hastalığı Nasıl Teşhis Edilir?

Kanatlı çiçeği için tüysüz bölgelerde siğil benzeri bulgular, ağız ve burun boşluğunda sarımtırak lezyonlar tipiktir. Kesin teşhis için labaratuvar analizi yapılmalıdır. Çeşitli serolojik ve virolojik testler ile PCR yöntemi kullanılabilir. Özellikle difterik form, tavuklarda Enfeksiyöz Laryngotracheitis (İL), Avian İnfluenza (Kuş Gribi), Enfeksiyöz Koriza (İK) gibi solunum hastalıkları ile karışabilir. Güvercinlerde ise Trichomoniazis (Pamukçuk) hastalığından ayırt edilmelidir.

Kanatlı Çiçeği Hastalığının Tedavisi Var Mıdır?

Kanatlı çiçeğinin etkili bir tedavisi bulunmamaktadır. Viral bir hastalık olduğundan antibiyotikler işe yaramaz. Ancak bakteriyel hastalıkların ikincil olarak oluşmasını önlemek için kullanılır. Bulaşmayı önlemek amacıyla hasta olanlar ayrı bir yere alınmalıdır. Vücutta oluşan kabukları temiz tutmak için gümüş nitrat veya iyot uygulanabilir. Kabuklara fiziksel olarak müdahale edilmemelidir.

Kanatlı Çiçeği Hastalığından Korunma ve Kontrol Nasıl Olmalıdır?

En iyi korunma yolu aşılamadır. Aşı programının belirlenmesi ve uygulanması bu noktada büyük önem taşır. Bunun dışında etkili bir sivrisinek mücadelesi yapılmalıdır. Bunun için durgun su kaynaklarının kümesin yakınında olmaması ve sivrisinek geçirmez pencerelerin kullanılması korunmada etkili olmaktadır. Hasta veya şüpheli olan hayvanlar ayrı bir bölmeye alınmalı ve varsa ölen hayvanların imhası uygun bir şekilde yapılmalıdır. Çiçek hastalığı görülen kümesler çok iyi bir biçimde dezenfekte edilmeli ve biyogüvenlik uygulamalarına dikkat edilmelidir.

Kanatlı Çiçeği Hastalığı İçin Aşılamada Nelere Dikkat Edilmelidir?

Kanatlı çiçeğinden korunmanın birinci anahtarı sürüyü aşılamaktır. Genellikle canlı aşılar tercih edilir. Bir kez uygulanan aşı ömür boyu koruma sağlamaktadır. Bununla beraber sivrisinek mevsiminden 1-2 ay önce aşı yapılması büyük koruma sağlar. Kanatlı çiçeği başlangıcında sürüye aşı uygulanabilir. Bu sayede hastalığın yayılması önlenir. Yumurtlayan tavuklar aşılanmamalıdır. Yumurtlamaya başlamadan en az 1-2 ay önce aşılanmalıdır. Çiçek aşısı kanat zarına özel iğne ucu batırılarak yapılır. Bunun dışında bacak tüylerinden birkaç tane koparılarak, aşı solüsyonuna batırılmış bir fırça ile deride tüy köklerine (foliküllere) ters yönde sürerek aşılama yapılabilir. (Bu konuda veteriner hekiminize danışmayı ihmal etmeyin.)

Son olarak, kanatlı çiçeği bulaşıcı bir hastalık olduğundan ve tedavi yolu bulunmadığından, aşılama en önemli korunma yoludur. Hastalık belirtileri açısından diğer solunum hastalıklarıyla karışması sebebiyle teşhis zorlaşmaktadır. Bu yüzden yetiştiricinin çok dikkatli olması ve gerekli önlemleri alması gerekir.

Kaynaklar
Giotis S, Skinner M, Spotlight on Avian Pathology: Fowl pox Virus (2018)
Çöven F, Difteri – Çiçek Hastalığı, Bornova Veteriner Kontrol ve Araştırma Enstitüsü
poultrydvm.com
acikders.ankara.edu.tr