Amerika Yaban Koyununun(Bighorn Koyunu) Tarihçesi Nedir?

Amerika Yaban koyunu (Ovis Canadensis) Kuzey Amerika’ya özgü bir koyun ırkıdır. İsmini büyük boynuzlarından almıştır. Bir çift boynuz en fazla 14 kg (30 lb) ağırlığındadır. Koyunlar ise genellikle 143 kg (315 lb) ağırlığındadır.

Son zamanlarda yapılan genetik testi Ovis Canadensis’in üç ayrı alt ırkı olduğunu göstermektedir. Bunlardan "Sierra Nevada Bighorn" adlı ırkın nesli tükenmektedir. Bu ırk aslen Sibirya’dan gelerek Beringia üzerinden Kuzey Amerika’ya geçmiştir. Bunun ardından Kuzey Amerika’daki popülasyon milyonlara ulaşarak zirve yapmış ve bu ırk Amerikan yerlilerinin mitolojisine girmiştir.

1900 yılında Avrupa hayvancılığı ve aşırı avlanma nedeniyle ortaya çıkan hastalıklar nedeniyle popülasyon birkaç bine kadar düşmüştür. Ovis Canadensis ırkı Güney Kaliforniya’dan Colorado’ya kadar Rocky Dağları'nda, bir çöl alt ırkı olarak da Nevada ve Kaliforniya’dan Teksas’ın batısında ve güneyde Meksika’da bulunmaktadır. Ovis Canadensis (Amerika Yaban Koyunu) ırkı Alp meralarında, çimenli dağ yamaçlarında ve sarp, kayalık uçurumlarına yakın olan dağ eteğindeki arazilerde yaşar. Kalın karda iyi hareket edemedikleri için yıllık kar yağışının yaklaşık 150 cm olduğu daha kuru yamaçları tercih ederler. Kışlık otlak bölgeleri genelde 760-1500 m, yaz merası ise 1800- 2600 m yükseltidedir.

Rocky Dağları ve Sierra Nevada koyunları Kanada ve Amerika Birleşik Devletleri’nin soğuk dağlık bölgelerinde bulunur. Buna karşın, alt ırklardan olan Çöl İri Boynuzlu Koyunu Güneybatı ABD ve Meksika’nın sıcak çöl ekosistemlerinde doğal olarak yetişir. Amerika yaban koyunu genellikle alp meralarında, çimenli dağ yamaçlarında ve sarp, kayalık uçurumlarına yakın olan dağ eteğindeki arazilerde yaşar. Bu ırkın bulunduğu kışlık otlak genelde yaz meralarından daha düşük yükseltidedir.

Amerika Yaban Koyununun Karakteristik Özellikleri Nelerdir?

• Bu ırktan koyunlar, saldırılardan korunmaları için kemiklerle desteklenmiş iki katlı kafatasına sahiptir. Ayrıca, başın dönmesine ve darbelerden geri çekilmesine yardımcı olmak için kafatası ve omurgayı birbirine bağlayan geniş, büyük bir tendona sahiptirler.
• Boynuzları 14 kg kadar olabilir ki bu bir koçun tüm kemiklerinin ağırlığı kadardır. Dişilerin boynuzları daha küçük ve hafifçe kıvrıktır. Bir koçun boynuzları kendisi hakkında yaşı, sağlığı ve kavga geçmişi gibi birçok bilgi verebilir. Çöl alt-ırkı olan Ovis Canadensis nelsoni biraz daha küçüktür ve daha düz ve geniş yayılan boynuzları vardır.
• Amerika Yaban koyununun (Ovis Canadensis) kürkü pürüzsüzdür ve hassas koruyucu tüylerden ve altta kısa gri dalgalı yapağıdan oluşur. Yazları canlı, parlak kahverengidir ancak kış mevsiminin sonlarına doğru rengi solar.

Üreme

Amerika Yaban Koyunu büyük sürülerde yaşar ve katı bir hakimiyet hiyerarşisine sahiptir. Evcil koyunların atası olan Muflon koyununun aksine genel olarak tek bir lider koçu takip etmez.

Çiftleşme dönemi veya “kızgınlık” öncesinde koçlar çiftleşme için koyunlara yaklaşımı belirlemek amacıyla bir baskı hiyerarşisi kurmaya çalışırlar.

Amerika Yaban Koyunu muhtemelen en çok erkekler arasında kafa kafaya yapılan dövüşlerle ünlüdür. Boynuz boyutu bir rütbe sembolüdür ve boynuzların kütlesi (14 kg kadar) bir erkeğin en iyi avantajıdır çünkü rakibine saatte 32 kilometre hızla çarpar. Dövüşlerin erkeklerden biri yenilgiyi kabullenene kadar 25.5 saat kadar (saatte yaklaşık 5 çarpışma) sürdüğü gözlemlenmiştir.

Bu ırkın erkekleri bölgelerini savunmaktan ziyade belirli bir dişiye çiftleşme yaklaşımı amacıyla kavgalara girerler. Erkek egemenliği statüsü yaşla olduğu kadar boynuz boyutuyla da belirlenir ve homoseksüel aktivite genellikle baskın hayvanın kur yapan bir erkek ve astın kızgınlıkta olan bir dişi rolünü oynadığı erkek gruplarında görülür. Dişiler dönemsel olarak kızgınlık döngüsüne sahiptirler ve kızgınlıktayken sık sık birden fazla koçu kabul ederler.

Dişiler için erkekler arasında geçen şiddetli rekabet, yaş ve boyuta (boynuzların boyutu da dahil) dayalı hakimiyet hiyerarşisi nedeniyle erkekler genellikle yedi yaşına kadar çiftleşmez. Daha küçük yaştaki erkekler gruplarındaki egemen koçların öldürülmesi durumunda daha erken çiftleşirler. Kızgınlık dönemi sonbaharda ve kış mevsiminin başlarında, doğumlar ise ilkbaharda olur. Çöl iri boynuzlu koyunu için çiftleşme temmuzdan aralık ayına kadar sürebilir.

Gebelik 150-180 gün sürer ve ardından genellikle bir, nadiren iki yavru doğar. Yenidoğan yavrular erken olgunlaşırlar ve ilk haftalarından sonra kayalık arazilerde annelerini hızlı bir şekilde takip edebilirler. Doğumdan sonraki birkaç hafta içinde yavrular kendi gruplarını oluştururlar ve annelerini yalnızca ara sıra emzirmeleri için ararlar. 4 ila 5 aylıkken tamamen sütten kesilirler.

Dişiler insanlar tarafından tutulurken 10 ila 11 aylıkken çiftleştirilir ancak vahşi doğada genellikle iki veya üç yaşlarına kadar çiftleşmezler. Gebelik süresi 5 ila 6 ay arasındadır. Dişiler doğum yapmak için korunaklı bölgeleri ararlar. Yavruları 4 ila 5 ay boyunca emzirirler ve kuzular doğumda 4 kg iken sütten kesildiklerinde 25 ila 35 kg ağırlığında olurlar (erkekler genellikle daha ağırdır). Kuzular doğumdan kısa bir süre sonra sarp arazilerde yürüyebilir ve annelerini takip edebilirler. Erkekler ebeveyn bakımına dahil olmazlar.

Amerika Yaban Koyununun Yaşam Süresi

Yaşam süresi popülasyon durumuna bağlıdır. Azalmakta olan ya da sabit popülasyonlarda koyunlar çoğunlukla 10 yılın üzerinde, en fazla 19 yıl yaşarlar. Çok üremenin olduğu artan popülasyonlarda ise ortalama yaşam süresi yalnızca 6 ila 7 yıldır. Dişilerin 19, erkeklerin ise 14 yaşına kadar yaşadığı bilinmektedir ancak bu yaşlara nadiren ulaşırlar.

Avlanmanın olmadığı bölgelerde bile dişiler nadiren 15 yaşını geçer, erkekler nadiren 12 yaşından sonra yaşarlar. Yavruların ölüm oranı %20 ila %80 oranında yüksek olabilir, ortalama %5 ila 30 aralığındadır. 2 ve 6 yaşları aralığında ölüm oranı nispeten daha düşüktür.

Tırmanmakta dağ keçileri kadar iyi olmamalarına rağmen bu ırk kayalıkların dik yüzlerinde aşağı ve yukarıya kolaylıkla zikzak yaparak gidebilirler. 5 cm’lik çıkıntılara tutunurlar ve 6 m genişliğindeki çıkıntılar üzerinde zıplayarak ilerlerler. Düz zeminde saatte 48 km hızla hareket edebilir, dağ yamaçlarına saatte 24 km hızla tırmanabilirler. Ayrıca boynuzlarının ağırlığına ve iri cüsselerine rağmen rahatça yüzebilirler.

Popülasyonun çoğu dönemsel hareket eder. Genellikle yaz aylarında geniş yüksek arazileri kış aylarında korunaklı vadilerde toplanırlar. Amerika Yaban koyunları sürü halinde yaşayan bir ırktır. 8 ila 10 kişilik gruplar yaygın olsa da zaman zaman 100’ün üstünde bireyi bulunan sürüler halinde toplanırlar. Olgunlaşmış erkekler yılın çoğu döneminde eşi olmayan erkek sürülerinde dişilerden ve yavrulardan ayrı kalırlar. Yavru dişiler genellikle annelerinin gruplarında kalırlar (bu gruplara yaşça daha büyük koyunlar öncülük eder) ancak erkekler iki ila dört yaşlarındayken ayrılarak koç gruplarına katılırlar. Her iki cinsiyetten yavrular, gruptaki yetişkinlerden göç yollarını ve uygun yaşama ortamlarını öğrenirler.

Amerika Yaban koyunları oldukça dikkatlidirler ve iyi görme duyuları sayesinde çıkıntıları bulurken ve zıplarken uzakları kolayca belirleyebilirler. Genellikle 1.6 km’ye kadar uzaklıktaki hayvanların hareketlerini izleyebilirler. Muhtemelen diğer birçok memeli hayvanlar gibi üretkenlik durumlarını ayırt etmek için kimyasal ipuçlarını, erkekler arasındaki egemenliği belirlemek için ise görsel ipuçlarını kullanırlar.

Amerika Yaban koyunları evcil koyunlardan daha sessizlerdir. Kuzular melerler ve koyunlar gırtlaktan gelen bir “ba” sesiyle cevap verirler. Yılın diğer zamanlarında yetişkinler gırtlaktan gelen gürültü sesi çıkarırlar veya ürktüklerinde “üflerler”. Kızgınlık döneminde koçlar sık sık yüksek sesle homurdanırlar.

Amerika Yaban Koyununun Beslenme Alışkanlıkları

Bu ırk çoğunlukla gündüzcüldür ve gün boyunca aralıklı olarak beslenirler. Ovis Canadensis büyük ölçüde otlayıcıdır. Otları, sazlıkları ve diğer bazı bitkileri tüketir ancak tercih ettikleri besinler nadir olduğunda (özellikle kış mevsiminde) yaprak yiyebilirler.

Çöl iri boynuzlu koyunu çeşitli çöl bitkileri tüketir ve birkaç günde bir küçük göllere gitseler de nemin çoğunu bitkilerden alır.

Kayalık uçurumlar şeklinde kaçış alanlarının bulunması, bu ırkın hayatta kalması için önemlidir. Koyunlar kayalık çıkıntıntılara ya da uçurumlara ulaştıklarında genellikle kurtların, ayıların, çakalların, Kanada vaşaklarının ve dağ aslanlarının saldırılarından güvende olurlar.

Amerika Yaban Koyunu ve Bulaşıcı Hastalık

Amerika Birleşik Devletleri’ndeki pek çok yaban koyunu popülasyonu evcil koyunların semptomsuz bir şekilde taşıdığı bakteriyel patojenlerden (özellikle Mycoplasma ovipneumoniae ve bazı Mannheimia haemolytica türlerinden) kaynaklı düzenli olarak bulaşıcı zatürre salgınları yaşamaktadır. Sürüye girdiğinde patojenler popülasyon arasında hızla bulaşabilir ve bazen popülasyonun %90’ını yok edebilen her yaştan ölümlere neden olur.

Patojen (hastalık etkenleri) girişinden sonraki yıllarda popülasyonlar sık sık birkaç yıl boyunca zatürre salgınları yaşarlar. Bu salgınlar popülasyon artışını ciddi bir şekilde kısıtlayabilir ve popülasyon artışını yavaşlatmakta büyük bir rol oynuyor olabilir.

İki yüz yıl önce Amerika Yaban koyunu ırkı Amerika Birleşik Devletleri’nin batısında, Kanada ve Kuzey Meksika’da yaygın olarak bulunuyordu. Popülasyonun 150.000 ila 200.000 kadar olduğu tahmin ediliyordu. Kontolsüz hasat, yerleşim yerinin tahribatı, hayvanların otlatma alanlarında aşırı otlatılması ve evcil çiftlik hayvanlarından kaynaklanan hastalıklar popülasyonun düşüşüne neden olmuştur.. En şiddetli düşüş 1870 ile 1950 arasında meydana gelmiştir.

Olgun Bir Amerika Yaban Koyunu Kaç Kilogramdır?

Amerika Yaban koyununun erkekleri 119-127 kg, dişileri ise 53-91 kg ağırlığındadır. Koçlar baştan kuyruğa genellikle160-180 cm, koyunlar ise yaklaşık 150 cm’dir.