Koyun yetiştiriciliğinde yetiştiricilerin aklına gelen ilk soru hayvanımın verim özelliklerini nasıl arttırabilirimdir. Peki hayvanımızı daha verimli hale nasıl getirebiliriz? Bu sorunun cevabı ancak hayvanımıza baktığımız çevre şartları ile birlikte hayvanın genetik yapısının iyileştirilmesi ile mümkündür.Bu şartlar sağlandığı takdirde yetiştiricinin elinde bulunan hayvan varlığının iyileştirilmesi, verim kabiliyetlerinin artması ve bunlarla birlikte ekonomik kazanç artmaktadır.Koyun yetiştiriciliğinde uygulanan yetiştirme metodları; Saf Yetiştirme ve Melezleme olmak üzere iki gruba ayrılmaktadır.

Saf Yetiştirme Metodu’nun Tarihçesi Nedir?

Saf yetiştirme metodu, 1850’li yıllardan sonra önem kazanmıştır. Bu dönemde, yeni geliştirilen koyun ırklarının saf olarak korunması ve bunların karışmamasına ayrı bir özen göstermişlerdir. Koyun yetiştiricileri dernekler kurmuşlardır. Bu derneklerin asıl gayesi ırkların korunması ve ıslah edilmesidir. Bunu soy kütükleri tutarak yapmışlar. Soy kütüklerine bakılarak damızlık özelliği ve değeri öğrenilir.

Soy kütüğü oluşturulan ırkların verim özelliklerinin ve damızlık değerinin iyi olduğu anlaşılır çünkü ait olduğu ırkın atalarının özelliklerini alacağı anlamına gelmektedir.Burada vurgulamak istediğim asıl nokta hayvanların verim özelliklerinin nesiller boyu korunup daha iyi hale getirilmesinde yetiştirici derneklerinin önemi hayati önem taşımaktadır.

Sadece saf yetiştirme kullanılarak sürünün iyileştirilmesi yani ıslahı yapılamayabilir. Verim özelliğinin düzeltilmesinde ki en elzem etken  seçimdir(seleksiyon). Bu yüzden saf yetiştirme de istenilen amaca uygun seleksiyon uygulanacak bir yetiştirme yöntemi belirlenmelidir. Bir ırkın saf olarak seleksiyon ve iyileştirilmesini etkileyen iki durum vardır. Bunlardan birisi bir hayvan topluluğunda ki ana ve babadan gelen verim özellikleri diğeri ise damızlık seçilen hayvanların dış görünüş özellikleridir. Bu iki özellik ne kadar iyi ve çeşitli ise sürünün verimindeki genetik artış sağlamak o kadar kolay olacaktır. Düşük olursa ise tam tersi bir durumla karşılaşmak kaçınılmaz olur.

Saf Yetiştirme Metodu Nasıl Yapılır ?

Saf yetiştirme, aynı ırktan olan erkek ve dişilerin çiftleştirilmesiyle yapılır.Örneğin Dağlıç koçu ile Dağlıç koyunların çiftleştirilmesi bir saf yetiştirmedir. Saf yetiştirmede birbiri ile akraba koyunlar veya akraba olmayan koç ve koyunların çiftleştirilmesi tercih edilir. Akrabalar arası çiftleştirmenin uygulandığı yetiştirmeye Kan Yakınlığı ya da Akrabalı Yetiştirme adı verilmektedir.

Akraba olmayanlar arasındakine ise Uzak Yetiştirme denir.  Akrabalı olmayan saf yetiştirme iki şekilde yapılır. Bunlar verimleri ve dış yapı özellikleriyle birbirine çok benzeyen hayvanların çiftleştirilmesiyle yapılır (homojen). Diğerinde ise bu verilen özellikleri bakımından birbirine farklı olan hayvanların çiftleştirilmesiyle yapılan (heterojen) olmak üzere iki şekildedir. Örneğin Akkaraman yetiştiriciliğinde birinci sınıf koçlar ile birinci sınıf koyunların çiftleştirilmesi homojen saf yetiştirmeye bir örnek iken, birinci sınıf bir Assaf koçu ile ikinci sınıf bir Assaf koyunun çiftleştirilmesi heterojen saf yetiştirmeye girmektedir.

Bir soya ait alt soylar arasındaki çiftleştirmeleri bazen melez olarak düşünülse de bu saf yetiştirmedir. Bazen yetiştiriciler farklı iki ırk ile yapılan çiftleştirmeler yapabilirler bu bilimsel olarak saf ırk olarak nitelendirilemez. Devamlı çiftleştirmeler ile yeni ırka çevrilenler de 4 ila 6 döl sonra hayvanın saf hale geldiği düşünülür. Fakat farklı ırklar arasında yapılan çiftleştirmelerle oluşan ırkların kaç döl sonra yeni bir ırk haline geldiğini yetiştirici belirlemektedir. Şöyle ki kullanılan koyun ırklarının kan yapısı, uygulanan seçim metodu(seleksiyon), yapılan bakım ve beslemeye göre değişebilir

Akrabalı Yetiştirmenin Faydaları Nelerdir?

Sürümüzdeki hayvanların istenilen verim özellikleri ne kadar birbirine yakın genetik özelliklerden oluşuyorsa, istediğimiz verim özelliklerini yavrularına o kadar iyi aktarırlar.Birbirinden uzak genetik özelliklere sahip hayvanlar ise yavrularına iyi özellikleride geçirme ihtimali varken, istemediğimiz özellikleri de aktarma ihtimali vardır. Akrabalı yetiştirmenin faydasını aslında buradan almaktayız çünkü akrabalı yetiştirmede birbirine yakın genetik özelliklere sahip bir sürü olduğundan dolayı istediğimiz verim özelliklerini yavrularına aktarma ihtimali artmaktadır.

Eğer akrabalı yetiştirme seçilim(seleksiyon) ile beraber yapılırsa istenilen verim özelliklerinin genetik olarak oranı arttırır, kan yakınlığıda sürünün özelliklerinin birbirine daha yakın olmasını sağlar.

Kan yakınlığı, sürünün tek tip hale getirilmesi, tüm hayvanların dış görünüş özellikleri ve veriminin daha iyi hale getirilmesiyle devamlılığını koruyarak, istenmeyen özelliklerin görülüp sürüden uzaklaştırılmada önemli fayda sağlar. Akrabalı yetiştirme ile sürüye istediğimiz doğrultuda bir yön verilebilir.

Akrabalı yetiştirmede; hayvanların vücut kusurlarını düzeltebilirken aynı zamanda verim özelliklerinide arttırabiliriz.

Akrabalı Yetiştirmenin Zararları Nelerdir?

Akrabalı yetiştirmenin faydalarının yanı sıra yetiştircilik bakımından bazı istenmeyen özellikleride mevcuttur.Akrabalı yetiştirme metodu kullanılarak geliştirilen bir sürüde kan yakınlığı yüzdesi % 35’in üzerine çıktığında, öncelikle yaşama gücü ve döl verimi gibi sürü için hayati öneme sahip bazı verim özelliklerinde düşüş görülmektedir.Bunun en önemli sebebi, farklı sürülerden getirilmiş farklı genetik özelliklere sahip hayvanların zaman içerisinde istenmeyen özelliklerinin artmasıdır.

Bir sürüde, kan yakınlığının artması sakat kuzuların doğmasına hatta ölmesine sebep olabilmektedir ve ilerleyen dönemde yavruların verim özelliklerinin düşmesine neden olmaktadır.

Akrabalı yetiştirmenin zararlarını kullanarak istenmeyen özelliklere sahip hayvanların belirlenip sürüden çıkarılmasıda mümkün olmaktadır. Unutmamak gerekir ki herşeyin fazlası zarardır.Akrabalı yetiştirme yapacak olan kişinin bilgili,tecrübeli ve dikkatli olması gerekir aksi halde sürüye fayda sağlamak yerine zarar verirsiniz. Ayrıca yetiştiricinin sistemli ve düzenli çalışmasıyla birlikte bakım ve beslemeyede çok dikkat etmesi gerekir.

Bir Sürüde Kan Tazeleme Nasıl Yapılır?

Kan yakınlığının ilerleyen dönemde görülen zararlarını önlemek için kan tazeleme yoluna gidilir.Mevcut sürüye aynı ırktan ve benzer özelliklere sahip fakat başka bir bölgede yetiştirilen aynı ırktan damızlık koçlar getirilerek sürüye katılmasıyla yapılır.

Kan tazeleme sayesinde sürü için faydalı olabilecek çeşitli özellikler kazandırabilir ancak getirilen hayvanın iyi özelliklerinin yanı sıra istenmeyen verim özelliklerininde gelecebileceğini unutmamak gerekir.

Koyun Yetiştiriciliğinde Melezleme Nasıl Yapılır ?

Yetiştirme metodlarımızdan bir diğeri ise melezleme metodudur.Melezlemede ki amacımız saf yetiştirmede olduğu gibi hayvanın genetik yapısının,bakım,besleme ve çevre şartlarının iyileştirilmesiyle istediğimiz verim özelliğini arttırmaktır.

Saf yetiştirmede yapılan seçim(seleksiyon) çok zahmetli olup uzun zaman ister bu sebeple düşük verimli yerli ırk koyunların genetik yapısının iyileştirilmesinde melezlemenin tercih edilmesi yetiştiriciye avantaj sağlamaktadır.

Melezleme Metodunun Avantajları ve Dezavantajları Nelerdir ?

Melezleme metodunun avantajları; daha kısa zamanda verim özelliklerinde ilerleme sağlanabilir, koyunların bulunduğu ortama daha çabuk uyum göstermeleri, geliştirilmek istenen birkaç özellik aynı anda iyileştirilebilir.

Dezavantajlarında ise; ince kuyruk yapısına sahip koçlar, kalın yağlı kuyruklu koyunların aşmada sorun yaşayabilir fakat bu problemde suni tohumlama ile kolayca aşılabilmektedir.

Melezleme metodunu 4 alt başlıkta inceleyebiliriz bunlar:

1)Çevirme Melezlemesi

2)Kombinasyon Melezlemesi

3)Geliştirme Melezlemesi

4)Kullanma Melezlemesi

Çevirme Melezlemesinin Amacı Nedir ve Nasıl Yapılır?

Çevirme melezlemesinde ki asıl amaç; düşük verimli koyun ırkının daha üstün özellikleri olan bir ırka dönüştürülmesidir.

Örnek vericek olursak yerli koyun ırklarımızdan olan Kangal ırkı ile Romanov koçunun çiftleştirilmesiyle elde edilen kuzulardan dişi olanlar tekrar Romanov ırkı koçu ile çiftleştirilir.Bu işlem 4-5 nesil devam ettirilerek yerli ırk, Romanov’a dönüştürülür oluşan koyunun % 96-97’si Romanov kanı taşırken %2-3’ü Kangal kanı taşımış olmaktadır.

Unutmamak gerekir ki; seçeceğimiz koçun, melezlemenin yapılacağı bölgenin iklim, bakım ve besleme şartına uyumu çok önemlidir.Melezleme sonucu elde edilen kuzulara, yetiştirici tarafından uygun bakım ve besleme yapılmazsa, melezlemede istenilen sonuç elde edilemez.

Kombinasyon Melezlemesi Nedir ve Nasıl Yapılır?

Kombinasyon melezlemesinde amaç, 2 yada daha fazla ırkın özelliklerinin bir koyunda veya bir ırkta bir araya getirilmesidir.

İyi özellikleri bir araya getirilmek istenen iki ırk çiftleştirilir elde edilen kuzuların, dişileri ve erkekleri çiftleştirilir daha sonra elde edilen yeni kuzuların erkek ve dişileri çiftleştirilerek devam ettirilir. Örneğin, Columbia ırkı bu melezleme çeşidi kullanılarak oluşturulmuş %50 Lincoln ve %50 Rambouillet kanı taşımaktadır.

Geliştirme Melezlemesi (Asilleştirme, Kan Katma) Nedir ve Nasıl Yapılır?

Geliştirme melezlemesinin asıl amacı; kıymetli özelliklere sahip fakat bazı özellikleri yetersiz olan bir ırka başka bir ırktan bu eksik özellikler yönünden aktarma yapmaktır.Ancak bu işlemin riski yüksektir.Bilgi ve deneyim ister yanlış planlanırsa ırkın bozulmasına sebep olabilmektedir.

Kullanma Melezlemesi Nedir ve Nasıl Yapılır ?

Bu melezlemenin asıl amacı yüksek kalitede kuzular elde etmektir.Bu melezleme çeşidinde üstün verim özelliklerine sahip melezler damızlık olarak kullanılmazlar ve verim özelliklerinden en yüksek fayda sağlandıktan sonra elden çıkarılırlar.

Özellikle kuzu eti üretiminde miktar ve kalitenin arttırılmasında bu metod önemlidir. Bu melezlemede kullanılan koçlarda et tutma, besi kabiliyeti, iyi dölleme kabiliyeti, koyunlarda ise döl verimi, süt verimi ve bütün yıl yavrulama gibi özellikler aranmaktadır.Bu özellikler sayesinde üst düzeyde besi ve kesim kuzusu elde edilebilmektedir.

Koyunculuğu gelişmiş ülkelerde koyunun en önemli verim kaynağı, kuzu etidir ve gelişmiş ülkelerde oldukça sık kullanılmaktadır. Örneğin İngiltere’de Border Leiscester ile Scottish Blackface ırklarının çiftleştirilmesi ile Greyface besi kuzuları elde edilmektedir.